Znacząco poszerzy się lista tzw. podmiotów obowiązanych, czyli takich, które muszą spełniać wymogi ustawy o AML. Od 31 lipca 2021 r. znajdą się na niej m.in. handlujący dziełami sztuki, przedmiotami kolekcjonerskimi, antykami oraz firmy zajmujące się prowadzeniem ksiąg podatkowych.

To jedna z wielu zmian, jakie wprowadza ustawa z 30 marca 2021 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 815; dalej: nowelizacja ustawy o AML), której celem jest wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/843 z 30 maja 2018 r. zmieniającej dyrektywę (UE) 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz zmieniającej dyrektywy 2009/138/WE i 2013/36/UE (Dz.Urz. UE z 2018 r. L 156, s. 43; dalej: dyrektywa V). Nowela zmienia ustawę z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 971; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 15; dalej: ustawa o AML). W efekcie poszerzenia katalogu instytucji obowiązanych zwiększy się liczba przedsiębiorców zobligowanych do uczestniczenia w stworzonym przez Unię Europejską mechanizmie przeciwdziałania praniu pieniędzy (ang. Anti Money Laundering – AML), a więc mających obowiązek podejmowania działań w celu wyeliminowania przestępczości finansowej.
Dotychczasowy katalog instytucji obowiązanych do stosowania tych działań ujęty jest w art. 2 ustawy o AML i obejmuje 25 różnych grup, a wśród nich m.in. banki krajowe, oddziały banków zagranicznych, SKOK-i, krajowe instytucje płatnicze, firmy inwestycyjne, zakłady ubezpieczeń, pośredników ubezpieczeniowych, instytucje pożyczkowe, podmioty prowadzące działalność w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych czy notariuszy. Ustawodawca zdecydował się jednak na wprowadzenie do przedmiotowego katalogu dwóch nowych grup instytucji.

usługi wsparcia finansowego

Nowelizacja doprowadziła do rozszerzenia katalogu instytucji obowiązanych, obejmując zakresem ustawy o AML również przedsiębiorców, których podstawową działalnością gospodarczą jest świadczenie usług polegających na sporządzaniu deklaracji, prowadzeniu ksiąg podatkowych, udzielaniu porad, opinii lub wyjaśnień z zakresu przepisów prawa podatkowego lub celnego, niebędących innymi instytucjami obowiązanymi (np. doradcami podatkowymi lub biegłymi rewidentami, którzy są już obecnie objęci ustawą o AML). Jak argumentowano w uzasadnieniu do projektu nowelizacji ustawy o AML, obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu ciążyć powinny nie tylko na biegłych rewidentach, zewnętrznych księgowych oraz doradcach podatkowych, lecz także na innych osobach, które świadczą w ramach swej podstawowej działalności gospodarczej lub zawodowej usługi obejmujące udzielanie porad w sprawach podatkowych, składanie deklaracji i prowadzenie ksiąg podatkowych.
Wymóg unijny
Decyzję o poszerzeniu kręgu zobowiązanych tłumaczono koniecznością dokonania prawidłowej transpozycji przepisu dyrektywy V we wspomnianym powyżej zakresie. Wyjaśniając znaczenie pojęć „deklaracja” oraz „księgi podatkowe” na gruncie ustawy o AML, należy odnieść się do rozumienia tych pojęć na gruncie ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1325; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 802). I tak za deklaracje należy uznać: zeznania, wykazy, zestawienia oraz informacje, do których składania obowiązani są, na podstawie przepisów prawa podatkowego, podatnicy, płatnicy i inkasenci. Natomiast księgi podatkowe to księgi rachunkowe, podatkowa księga przychodów i rozchodów, ewidencje oraz rejestry, do których prowadzenia, do celów podatkowych, na podstawie odrębnych przepisów, obowiązani są podatnicy, płatnicy lub inkasenci.
Należy zaznaczyć również, że prawidłowa transpozycja przepisów dyrektywy V nie może ograniczać się jedynie do uznania za instytucje obowiązane doradców podatkowych, ale musi uwzględniać wszelkie inne osoby wykonujące czynności polegające na udzielaniu wsparcia w sprawach podatkowych. Wynika to z faktu, że nie wszystkie czynności doradztwa podatkowego są zastrzeżone jedynie dla doradców podatkowych – nie wszystkie podmioty wykonujące czynności mieszczące się w granicach doradztwa podatkowego muszą wpisywać sie na listę doradców podatkowych. Warto wskazać w tym miejscu, że przepisy ordynacji podatkowej dopuszczają możliwość złożenia przez stronę postępowania podatkowego pełnomocnictwa ogólnego, upoważniającego do działania w imieniu mocodawcy we wszystkich sprawach podatkowych. Przedsiębiorca, który zostanie upoważniony do działania na podstawie przedmiotowego pełnomocnictwa, a więc zobowiąże się do udzielenia klientowi wsparcia w sprawach podatkowych, także będzie instytucją obowiązaną na gruncie znowelizowanej ustawy o AML.
W związku z powyższą zmianą nowelizacja ustawy o AML obejmie bardzo dużą grupę podmiotów świadczących usługi w zakresie prowadzenia ksiąg podatkowych. Oznacza to, że na rozszerzonej liście instytucji obowiązanych znajdą się podmioty prowadzące księgi podatkowe, takie jak biura rachunkowe – bez względu na liczbę obsługiwanych klientów czy ich rodzaj. Wśród nich będą również te stosunkowo najmniejsze, np. prowadzone w formie jednoosobowej działalności, które wspierają głównie mikro czy małych przedsiębiorców. Nałożenie na nie obowiązków tożsamych z tymi nałożonymi na największe podmioty rynku finansowego może budzić sporo zastrzeżeń, a bez wątpienia będzie stanowiło dla nich znaczne obciążenie obwarowane dodatkowo wysokimi karami. przykład 1

Przykład 1

Nie ma znaczenia skala działalności
Przedsiębiorca Kamil Nowak, z wykształcenia technik ekonomista, prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. W jej ramach zajmuje się prowadzeniem podatkowych ksiąg przychodów i rozchodów dla pięciu małych sklepów odzieżowych i obuwniczych na terenie jego miejscowości, mających status mikroprzedsiębiorców oraz małych przedsiębiorców. Z uwagi na to, że Kamil Nowak prowadzi księgi podatkowe, będzie instytucją obowiązaną i powinien dostosować się do regulacji ustawy o AML.
Po nowelizacji ustawy o AML, oprócz biur rachunkowych, również podmioty stanowiące centra usług wspólnych, które wykonują na rzecz podmiotów z grupy usługi z zakresu księgowości czy doradztwa podatkowego, powinny powtórnie rozważyć, czy obecnie nie podlegają regulacjom ustawy o AML.

handel dziełami sztuki

Znowelizowana ustawa o AML przewiduje nadanie statusu podmiotu obowiązanego również:
1) przedsiębiorcom prowadzącym handel dziełami sztuki lub występującym w charakterze pośredników w handlu dziełami sztuki, przedmiotami kolekcjonerskimi oraz antykami, w tym gdy handel taki jest prowadzony przez galerie sztuki i domy aukcyjne lub z wykorzystaniem wolnego portu oraz
2) przedsiębiorcom wykonującym działalność polegającą na przechowywaniu wymienionych przedmiotów lub dzieł z wykorzystaniem wolnego portu,
– jeżeli wartość transakcji lub szeregu powiązanych transakcji przekracza równowartość 10 tys. euro.
Pole do nadużyć
Włączenie podmiotów prowadzących opisywane działalności do kategorii instytucji obowiązanych związane jest z wynikami raportów organizacji międzynarodowych zajmujących się przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Wynika z nich bowiem, że dzieła sztuki, antyki oraz przedmioty o charakterze kolekcjonerskim są obecnie powszechnie wykorzystywane w procederze prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu jako nośniki wartości. Nic dziwnego: częstokroć brak jest związku między kosztem produkcji dzieła sztuki a jego ostateczną ceną, a szacowanie wartości obiektu zazwyczaj jest subiektywne. To powoduje, że grupy przestępcze chętnie wprowadzają środki pozyskane w sposób nielegalny do obrotu prawnego poprzez zakup dzieł sztuki, których wartość trudno jest zakwestionować. Równie częstym procederem jest wprowadzenie do obrotu sfałszowanych dzieł. Szacuje się nawet, że rynek dzieł sztuki jest trzecim, po handlu narkotykami i bronią, obszarem działalności przestępczej na świecie.
Ponadto według ustawodawcy unijnego jako sytuacje potencjalnie związane z wyższym ryzykiem prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu należy traktować m.in. transakcje związane z metalami szlachetnymi, artefaktami kulturowymi i innymi przedmiotami o znaczeniu archeologicznym, historycznym, kulturowym i religijnym lub o szczególnej wartości naukowej, a także kością słoniową i gatunkami chronionymi.
Ustawodawca unijny wyraźnie zaznaczył, że chciał objąć przy tym zakresem obowiązków te podmioty, które prowadzą handel z wykorzystaniem wolnych portów. Chodzi tu o rodzaj strefy wolnocłowej, gdzie towary, w tym towary o znacznej wartości, takie jak dzieła sztuki, mogą być przechowywane przez nielimitowany okres, bez obowiązku uiszczenia podatków lub ceł.
Co istotne, limit kwotowy 10 tys. euro dotyczy transakcji bez względu na to, czy jest ona przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane.
Szeroki krąg zobowiązanych
Biorąc pod uwagę powyższe, ustawa o AML obejmie więc w praktyce swym zakresem szeroki krąg podmiotów – zarówno domy aukcyjne czy galerie sztuki, jak i pośredników w handlu dziełami sztuki czy osoby przechowujące takie towary, a więc m.in. marszandów, przedsiębiorców oferujących przechowywanie dzieł sztuki i przedmiotów kolekcjonerskich, w tym komisy czy antykwariaty.
Rynek dzieł sztuki uznać należy niewątpliwie za rynek hermetyczny i nastawiony na poufność zarówno zbywców, jak i nabywców. W związku z nowelizacją ustawy o AML instytucje obowiązane będą musiały dokładać należytej staranności przy sprzedaży dzieł sztuki, co sprowadzi się do obowiązku sprawdzania zarówno zbywców, jak i nabywców (jako beneficjentów rzeczywistych), oraz przy weryfikowaniu samej transakcji pod kątem prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Podmioty te będą więc zobowiązane do dostarczenia wszelkich informacji oraz dokumentów niezbędnych do zgłoszenia informacji o beneficjentach rzeczywistych.
Pośrednicy nieruchomości: modyfikacja
Nowelizacja ustawy o AML utrzymała w gronie podmiotów zobowiązanych pośredników w obrocie nieruchomościami. Jednakże nieco zawężono tę grupę. Mianowicie wyłączono pośredników dokonujących czynności pośrednictwa w obrocie nieruchomościami zmierzających do zawarcia umowy dzierżawy nieruchomości lub jej części, w której miesięczny czynsz został określony w wysokości mniejszej niż równowartość 10 tys. euro.
•Od kiedy nowe instytucje obowiązane powinny stosować ustawę o AML?
Zmiana katalogu instytucji obowiązanych zacznie obowiązywać po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia nowelizacji. Ta zaś została opublikowana w Dzienniku Ustaw z 30 kwietnia, a to oznacza, że już od 31 lipca 2021 r. wszystkie biura rachunkowe oraz inne instytucje świadczące usługi w zakresie przepisów prawa podatkowego lub celnego, jak również przedsiębiorcy związani z obrotem oraz przechowywaniem dzieł sztuki powinni spełniać wszelkie ustawowe obowiązki w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

jak wdrożyć nowe obowiązki

Czasu na przygotowania do godziny zero wbrew pozorom nie jest wiele ‒ biorąc pod uwagę, że wdrożenie odpowiednich procesów przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu jest w praktyce zadaniem złożonym i czasochłonnym. Nowo zobowiązane ustawą o AML instytucje powinny zatem niezwłocznie rozpocząć analizę ryzyka swojej działalności oraz przygotować się do sprostania obowiązkom wskazanym w ustawie o AML. ramka 1

Ramka 1

Co muszą robić przedsiębiorcy w ramach walki z praniem pieniędzy
Obowiązująca od 2018 r. ustawa o AML nakłada na instytucje obowiązane wiele wymogów związanych z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Wśród działań, jakie muszą one podejmować, są w praktyce m.in. obowiązki:
  • • identyfikowania i oceny ryzyka w tym obszarze w odniesieniu do prowadzonej przez nich działalności oraz stosunków gospodarczych i transakcji ich klientów,
  • • stosowania środków bezpieczeństwa finansowego (m.in. w zakresie identyfikacji beneficjenta rzeczywistego),
  • • bieżącego monitorowania operacji finansowych swoich klientów,
  • • zgłaszania właściwym organom przypadków wykrycia lub podejrzenia ryzyka prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
Dodatkowo instytucje te zobowiązane są do zapewnienia pracownikom wykonującym obowiązki w obszarze przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu odpowiednich szkoleń oraz możliwość anonimowego zgłaszania naruszeń.
W związku z powyższym wszystkie instytucje obowiązane mają obowiązek przygotowania i przyjęcia następujących procedur:
• wewnętrznej procedury w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (art. 50 ustawy o AML),
• wewnętrznej procedury anonimowego zgłaszania rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń (art. 53 ustawy o AML),
• procedury opartej na analizie ryzyka w celu ustalenia, czy klient lub beneficjent rzeczywisty jest osobą zajmującą eksponowane stanowisko polityczne (art. 46 ust. 1 ustawy o AML),
• grupowej procedury w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (art. 51 ustawy o AML). ©℗
Poniżej przedstawiamy w sposób skondensowany podstawowe wskazówki, które mogą pomóc w samodzielnym wdrożeniu ustawy o AML w organizacjach, które na mocy noweli dołączyły do kręgu podmiotów zobowiązanych.
•Co muszą zrobić podmioty, które w wyniku nowelizacji staną się nowymi instytucjami obowiązanymi na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy o AML?
Podmioty, które zostaną instytucjami obowiązanymi, wraz z wejściem w życie nowelizacji powinny dokonać kompleksowego wdrożenia ustawy o AML. Zasadniczo istnieją dwie drogi:
1) przeprowadzenie wdrożenia procedur w organizacji (działalności) przy pomocy zewnętrznego doradcy posiadającego wiedzę i doświadczenie w takich procesach,
2) dokonanie wdrożenia we własnym zakresie (samodzielnie).
Mapa wdrożenia AML w instytucji obowiązanej
Jako mapa wdrożenia AML w instytucji obowiązanej może zostać przyjęty art. 50 ust. 2 ustawy o AML, który wskazuje, co powinna zawierać procedura wewnętrzna.
Zgodnie z tym przepisem owa procedura określa zasady postępowania stosowane w instytucji obowiązanej – z uwzględnieniem charakteru, rodzaju i rozmiaru prowadzonej działalności. Chodzi w szczególności o określenie:
1) czynności lub działań podejmowanych w celu ograniczenia ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu i właściwego zarządzania zidentyfikowanym ryzykiem prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu;
2) zasad rozpoznawania i oceny ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związanego z danymi stosunkami gospodarczymi lub transakcją okazjonalną, w tym zasad weryfikacji i aktualizacji uprzednio dokonanej oceny ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu;
3) środków stosowanych w celu właściwego zarządzania rozpoznanym ryzykiem prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu związanym z danymi stosunkami gospodarczymi lub transakcją okazjonalną;
4) zasad stosowania środków bezpieczeństwa finansowego;
5) zasad przechowywania dokumentów oraz informacji;
6) zasad wykonywania obowiązków obejmujących przekazywanie generalnemu inspektorowi informacji finansowej informacji o transakcjach oraz zawiadomień;
7) zasad upowszechniania wśród pracowników instytucji obowiązanej wiedzy z zakresu przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
8) zasad zgłaszania przez pracowników rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń przepisów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
9) zasad kontroli wewnętrznej lub nadzoru zgodności działalności instytucji obowiązanej z przepisami o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu oraz zasadami postępowania określonymi w wewnętrznej procedurze;
10) zasad odnotowywania rozbieżności między informacjami zgromadzonymi w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych a informacjami o beneficjentach rzeczywistych klienta ustalonymi w związku ze stosowaniem ustawy (nowy wymóg, który wejdzie w życie od 1 października 2021 r. – więcej w dalszej części);
11) zasad dokumentowania utrudnień stwierdzonych w związku z weryfikacją tożsamości beneficjenta rzeczywistego oraz czynności podejmowanych w związku z identyfikacją jako beneficjenta rzeczywistego osoby fizycznej zajmującej wyższe stanowisko kierownicze (nowy wymóg obowiązujący od 1 października 2021 r.).

sankcje za opieszałość

Instytucja obowiązana, która nie dopełnia obowiązku wprowadzenia procedur, podlega karze administracyjnej. Karami administracyjnymi przewidzianymi przez ustawę o AML są:
  • publikacja informacji o instytucji obowiązanej oraz zakresie naruszenia przepisów ustawy przez tę instytucję w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych,
  • nakaz zaprzestania podejmowania przez instytucję obowiązaną określonych czynności,
  • cofnięcie koncesji lub zezwolenia albo wykreślenie z rejestru działalności regulowanej,
  • zakaz pełnienia obowiązków na stanowisku kierowniczym przez osobę odpowiedzialną za naruszenie przez instytucję obowiązaną przepisów ustawy, przez okres nie dłuższy niż rok,
  • kara pieniężna.
Ustalając rodzaj kary administracyjnej nakładanej na instytucję obowiązaną oraz jej wysokość, uwzględnia się:
1) wagę naruszenia i czas jego trwania,
2) zakres odpowiedzialności instytucji obowiązanej,
3) możliwości finansowe instytucji obowiązanej,
4) skalę korzyści osiągniętych lub strat unikniętych przez instytucję obowiązaną, jeżeli można te korzyści lub straty ustalić,
5) straty poniesione przez osoby trzecie w związku z naruszeniem, jeżeli można je ustalić,
6) stopień współpracy instytucji obowiązanej z organami właściwymi w sprawach przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
7) uprzednie naruszenia przepisów ustawy przez instytucję obowiązaną.
Organami uprawnionymi do nakładania kar administracyjnych są generalny inspektor informacji finansowej, prezes Narodowego Banku Polskiego, Komisja Nadzoru Finansowego oraz minister właściwy do spraw finansów publicznych.

Zespół ds. CIT w KPMG

Wojciech Majkowski, doradca podatkowy i radca prawny, dyrektor

Karolina Jaskulska, starszy konsultant

Dominika Muca, konsultant

Aleksander Makieła, konsultant

Paweł Szala, konsultant

Maciej Sawczuk, konsultant

Czytaj więcej na ten temat w naszym specjalnym pordaniku: Walka z praniem pieniędzy. Co się zmieni i jak się do tego przygotować?