Ze skąpych informacji podanych do wiadomości publicznej wynika, że sąd uznał postanowienia statutu FIZ przewidujące możliwość redukcji wykupu certyfikatów inwestycyjnych jako abuzywne w rozumieniu art. 3851 k.c. Czyli uznał, że uczestnik FIZ będący osobą fizyczną jest konsumentem, a statut FIZ jest umową (wzorcem umownym), na której treść ów uczestnik nie miał wpływu i która kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami czy rażąco narusza jego interesy.
W odróżnieniu od funduszy otwartych, możliwość wykupu certyfikatów nie jest regułą, lecz jest wyjątkiem od zasady przewidzianej w art. 138 ustawy z 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi. Zgodnie z tym aktem FIZ nie może nabywać certyfikatów, które wyemitował. Wykup certyfikatów może odbyć się wyłącznie, jeżeli statut tak stanowi (art. 139). Certyfikaty są wykupywane po cenie równej wartości aktywów netto przypadającej na certyfikat według wyceny aktywów z dnia wykupu (art. 139 ust. 4). Postanowienia statutu FIZ w zakresie wykupu powinny zawierać przesłanki, tryb takiego wykupu oraz terminy i sposób dokonywania ogłoszeń o wykupie.
FIZ z reguły inwestują w aktywa o ograniczonej płynności. Zatem jest gospodarczo uzasadnione zamieszczanie w ich statutach klauzul redukcyjnych na wypadek, kiedy stan środków płynnych nie pozwala na wykupienie wszystkich certyfikatów przedstawionych przez uczestników do wykupu. Tak też mówi doktryna (Aleksander Nowak [w:] A. Kidyba [red.], Ustawa o funduszach inwestycyjnych. Komentarz. Tom I. Art. 1–157, WKP 2018).
Uznanie osób fizycznych będących uczestnikami FIZ jako konsumentów budzi pewne wątpliwości, w każdym razie, biorąc pod uwagę ustawowy wymóg lokowania równowartości min. 40 tys. euro (art. 117 ustawy o funduszach), osoba taka musi być konsumentem świadomym, który przed podjęciem decyzji inwestycyjnej czyta ze zrozumieniem przedstawione mu dokumenty i akceptuje ich treść, choć oczywiście nie są one „uzgadniane indywidualnie”.
Znacznie bardziej wątpliwe, a na pewno powierzchowne, jest uznanie statutu FIZ za wzorzec umowny, choć ma już swoją historię w judykaturze (tak Sąd Okręgowy w Warszawie, sygn. akt I C 204/18). Wiele postanowień statutu (w tym klauzula redukcyjna) kształtuje nie tylko relacje inwestora z funduszem, ale też relacje wzajemne pomiędzy uczestnikami funduszu. Uznanie klauzuli redukcyjnej za bezskuteczną wobec jednego uczestnika skutkuje w mojej ocenie naruszeniem istotnego interesu majątkowego wszystkich pozostałych uczestników, w tym takich, którzy statusu konsumenta nie mają (np. osoby prawne). W takiej sytuacji FIZ będzie musiał wypłacić jednemu uczestnikowi zasądzoną kwotę, bez uwzględnienia interesów pozostałych uczestników, co może oznaczać konieczność szybkiej sprzedaży aktywów po każdej dostępnej cenie. Tym samym negatywne skutki dotkną innych uczestników. Co więcej, stosowanie uprawnień konsumenta wyłącznie wobec niektórych uczestników godzi w zasadę jednakowego ich traktowania (art. 121 ust. 3 ustawy o funduszach).
Nowe prawo zamówień publicznych: O co urzędnicy pytają na szkoleniach
Nowe prawo zamówień publicznych: O co urzędnicy pytają na szkoleniach

Zobacz również
Postanowienia redukcyjne w statutach są powszechnie stosowane przez FIZ i zatwierdzane przez organ nadzoru. Pojawia się więc kolejny problem. Komisja Nadzoru Finansowego, wypełniając ustawowy obowiązek ochrony interesu inwestorów, zaakceptowała klauzulę uznaną przez sąd za abuzywną. Czy zatem działający w zaufaniu do organu państwa FIZ lub pozostali uczestnicy nie mogą zwrócić się z roszczeniem odszkodowawczym do Skarbu Państwa? Analiza tego zagadnienia przekroczyłaby jednak ramy tego tekstu.
Podsumowując, uznanie uczestnika FIZ będącego osobą fizyczną za konsumenta i statutu FIZ jako umowy, której postanowienia podlegałyby kontroli z punktu widzenia przesłanek abuzywności, nie może odbywać się bez uwzględnienia zasady równego traktowania uczestników FIZ. Kwalifikacja klauzul redukcyjnych pozwalających na wykup do wysokości środków płynnych jako abuzywnych jest zbyt daleko idąca i uderza w konstrukcje FIZ. Z pewnością więcej będzie można powiedzieć po zapoznaniu się z pełnym uzasadnieniem wyroku.