Poradnia z prawa pracy

Odpowiedź: Nie. Przepisy określają tylko maksymalny okres urlopu macierzyńskiego, który może być wykorzystany przed przewidywaną datą porodu (6 tygodni), ale nie określają minimalnego okresu.

Uzasadnienie: Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego (tydzień urlopu odpowiada 7 dniom kalendarzowym). We wniosku złożonym pracodawcy w tej sprawie należy wskazać datę, od której ma być udzielona część urlopu macierzyńskiego. Do tego wniosku trzeba dołączyć kopię zaświadczenia lekarskiego, określającego przewidywaną datę porodu. Gdyby pracownica nie skorzystała z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego będzie dzień porodu. ©℗

Czy jeśli pracownica chce zrezygnować z urlopu macierzyńskiego, musi kontynuować go ojciec dziecka

Odpowiedź: Nie. Pracownica będzie mogła zrezygnować z pozostałej części urlopu macierzyńskiego tylko, jeśli skorzysta z niej ojciec dziecka.

Uzasadnienie: W przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 20 tygodni. Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu i powrócić do pracy, jeżeli:

• pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik – ojciec wychowujący dziecko albo
• przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony – ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową.

Nie można zatem przerwać urlopu macierzyńskiego oraz powierzyć na ten czas opiekę nad dzieckiem np. dziadkom dziecka.

Pracownica, która chce zrezygnować z części urlopu macierzyńskiego, składa pracodawcy wniosek w tej sprawie (w postaci papierowej lub elektronicznej). Powinno to nastąpić w terminie nie krótszym niż 7 dni przed przystąpieniem do pracy. We wniosku tym należy wskazać termin powrotu do pracy. Pracownica ma obowiązek dołączyć do niego kopię wniosku pracownika – ojca wychowującego dziecko o udzielenie mu pozostałej części urlopu macierzyńskiego (albo kopię oświadczenia ubezpieczonego – ojca dziecka o przerwaniu działalności zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego).

Uwaga! Pracownik – ojciec wychowujący dziecko, który chce skorzystać z części urlopu macierzyńskiego, składa wniosek w tej sprawie swojemu pracodawcy (w postaci papierowej lub elektronicznej). Powinno to nastąpić w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania przez niego z części urlopu. We wniosku tym należy podać m.in. okres, na który ma być udzielona pozostała część urlopu macierzyńskiego. Do wniosku trzeba dołączyć odpis skrócony aktu urodzenia dziecka (albo kopię tego dokumentu) oraz oświadczenie pracownicy (matki dziecka) o zamiarze rezygnacji z pozostałej części urlopu macierzyńskiego. Pracodawca musi uwzględnić ten wniosek. ©℗

Czy część urlopu macierzyńskiego pracownicy, która przebywa w szpitalu, może wykorzystać jej siostra

Odpowiedź: Tak. W sytuacji opisanej w pytaniu pracownica może przerwać urlop macierzyński. Część tego urlopu, za okres pobytu pracownicy w szpitalu, może wykorzystać ojciec wychowujący dziecko albo inny członek najbliższej rodziny (np. siostra pracownicy).

Uzasadnienie: Pracownica, która przebywa w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, może przerwać go na okres pobytu w tym szpitalu albo zakładzie leczniczym, jeżeli:

• część urlopu macierzyńskiego za ten okres wykorzysta pracownik – ojciec wychowujący dziecko albo pracownik – inny członek najbliższej rodziny bądź
• osobistą opiekę nad dzieckiem w tym okresie będzie sprawował ubezpieczony – ojciec dziecka albo ubezpieczony – inny członek najbliższej rodziny, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową.

Nie obowiązuje zatem wymóg, aby część urlopu macierzyńskiego za okres pobytu pracownicy w szpitalu wykorzystał pracownik – ojciec wychowujący dziecko. Z tej części urlopu może skorzystać „pracownik – inny członek najbliższej rodziny”. Zgodnie z definicją tego pojęcia zawartą w k.p. należy przez to rozumieć będącego pracownikiem, innego niż pracownik – ojciec wychowujący dziecko, członka najbliższej rodziny, o którym mowa w art. 29 ust. 5 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Problem polega jednak na tym, że także ustawa zasiłkowa nie wskazuje, kto jest „członkiem najbliższej rodziny”. W piśmiennictwie wyrażany jest pogląd, że za „członków najbliższej rodziny” powinni być uznani rodzice, dziadkowie, wnuki oraz rodzeństwo któregokolwiek z rodziców, a także pełnoletnie rodzeństwo dziecka, jeżeli osoby te pozostawały i pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z matką dziecka lub dzieckiem („Kodeks pracy. Komentarz” red. prof. dr hab. Arkadiusz Sobczyk 2025, Legalis). Zwraca się uwagę, że – przy ustalaniu kręgu osób, które można zakwalifikować jako „członków najbliższej rodziny' – pomocne mogą być także przepisy rozporządzenia w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy, w którym, wśród osób bliskich pracownikowi, wymieniono m.in. jego dzieci, ojca, matkę, ojczyma, macochę, rodzeństwo, teściów, dziadków oraz inne osoby pozostające na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką (por. „Kodeks pracy. Komentarz” red. prof. dr hab. Wojciech Muszalski, dr hab. Krzysztof Walczak 2024, Legalis).

Uwaga! Aby z części urlopu macierzyńskiego skorzystała siostra pracownicy przebywającej w szpitalu, siostra ta będzie musiała złożyć o to wniosek swojemu pracodawcy (w postaci papierowej lub elektronicznej). We wniosku będzie musiała m.in.:

• wskazać datę, od której ma być udzielona część urlopu macierzyńskiego – odpowiadająca dacie, od której matka dziecka przerwała urlop macierzyński, oraz
• oświadczyć, że zobowiązuje się poinformować pracodawcę o dacie opuszczenia szpitala przez matkę dziecka.

Do wniosku trzeba będzie dołączyć:

• oświadczenie matki dziecka, wskazujące datę, od której przerwała urlop macierzyński,
• zaświadczenie o terminie przyjęcia matki dziecka do szpitala, wystawione przez tę placówkę oraz
• odpis skrócony aktu urodzenia dziecka (albo kopię tego dokumentu).

Pracodawca będzie musiał uwzględnić ten wniosek. ©℗

Czy można odroczyć skorzystanie z uzupełniającego urlopu macierzyńskiego

Odpowiedź: Nie. Uzupełniający urlop macierzyński musi być udzielony bezpośrednio po urlopie macierzyńskim.

Uzasadnienie: Pracownica (albo pracownik – ojciec wychowujący dziecko) ma prawo, bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego, do uzupełniającego urlopu macierzyńskiego. Przysługuje on w przypadku urodzenia dziecka:

• przed ukończeniem 28. tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową nie większą niż 1000 g – w wymiarze tygodnia uzupełniającego urlopu macierzyńskiego za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu do upływu 15. tygodnia po porodzie,
• po ukończeniu 28. tygodnia ciąży i przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży i z masą urodzeniową większą niż 1000 g – w wymiarze tygodnia uzupełniającego urlopu macierzyńskiego za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu do upływu 8. tygodnia po porodzie,
• po ukończeniu 37. tygodnia ciąży i jego pobytu w szpitalu, pod warunkiem że pobyt dziecka w szpitalu po porodzie będzie wynosił co najmniej 2 kolejne dni, przy czym pierwszy z tych dni będzie przypadał w okresie od 5. do 28. dnia po porodzie – w wymiarze tygodnia uzupełniającego urlopu macierzyńskiego za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu w okresie od 5. dnia do upływu 8. tygodnia po porodzie.

Przy ustalaniu wymiaru uzupełniającego urlopu macierzyńskiego, okresy pobytu dziecka w szpitalu do upływu odpowiednio 8. albo 15. tygodnia po porodzie sumuje się, a niepełny tydzień zaokrągla się w górę do pełnego tygodnia.

Uzupełniający urlop macierzyński jest udzielany jednorazowo na wniosek (w postaci papierowej lub elektronicznej) złożony w terminie nie krótszym niż 21 dni przed zakończeniem korzystania z urlopu macierzyńskiego.

We wniosku o udzielenie uzupełniającego urlopu macierzyńskiego wskazuje się termin zakończenia urlopu macierzyńskiego oraz okres, na który ma być udzielony uzupełniający urlop.

Uwaga! Do wniosku o udzielenie uzupełniającego urlopu macierzyńskiego trzeba dołączyć:

1) zaświadczenie wydane przez szpital, w którym przebywało dziecko oraz

2) oświadczenie drugiego z rodziców dziecka o braku zamiaru korzystania z uzupełniającego urlopu macierzyńskiego albo z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi uzupełniającego urlopu macierzyńskiego. ©℗

Czy hospitalizacje dziecka umożliwiają podział urlopu macierzyńskiego na wiele części

Odpowiedź: Z przepisów kodeksu pracy nie wynika takie uprawnienie pracownicy.

Uzasadnienie: W przypadku urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej pracownica, która wykorzystała po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, może wykorzystać pozostałą część tego urlopu w późniejszym terminie, po wyjściu dziecka ze szpitala.

Taka przerwa w urlopie nie powinna trwać dłużej niż hospitalizacja dziecka, ale nie jest określony maksymalny czas jej trwania. W piśmiennictwie wyrażany jest pogląd, że – z uwagi na to, że w omawianym przepisie mowa jest o wykorzystaniu „pozostałej części” urlopu macierzyńskiego – wydaje się, że urlop macierzyński może być podzielony tylko na dwie części („Kodeks pracy. Komentarz” red. prof. dr hab. Arkadiusz Sobczyk 2025, Legalis). ©℗