Uczeni nie są w stanie określić, kiedy i gdzie wynaleziono brąz i przypuszczają, że stało się to w kilku miejscach jednocześnie. Przy czym to „jednocześnie” liczone jest w setkach, jeśli nie tysiącach lat. Najstarsze znaleziska z miedzi pochodzą z Azji Mniejszej (dzisiejsza Turcja: Cayonu i Catal Huyuk) i Iranu (Ali Koc) i mają ponad 9 tys. lat. Są to ozdoby upiększone cząstkami miedzi. W tym czasie materiał ten był znajdowany i wydobywany z naturalnych złóż czystej miedzi.
Wiadomo, że już w piątym tysiącleciu przed naszą erą zaczęto wytapiać miedź z rud i produkować z niej pierwsze narzędzia, broń i ozdoby. W tym czasie jednak miały one znaczenie marginalne, w powszechnym użyciu były wszak znacznie trwalsze narzędzia wyrabiane z kamienia, krzemienia, rogów i kości. Wiemy o tym dzięki archeologom. To oni znaleźli miedziany topór w okolicach Hajdúdorog na Węgrzech. W Egipcie odkryli cały warsztat z kominem i rurami napowietrzającymi oraz ozdobne figurki miedziane, a systemy odwadniające wykonane z kutej blachy miedzianej znajdowano w świątyniach. Już w trzecim tysiącleciu p.n.e. Egipcjanie organizowali państwowe kopalnie miedzi na półwyspie Synaj i opanowali technikę lutowania blach miedzianych. W Polsce ślady rodzimego odlewnictwa i kucia miedzi odkryto w Złotej k. Sandomierza. Ten okres przejściowy uczeni nazywają Chalkolitem od greckich słów chalkós – miedź i lithos – kamień (albo też eneolitem lub po prostu – epoką miedzi).
Nowe przyszło, gdy – być może przez przypadek – do czystej miedzi dodano cynę. Powstały w ten sposób metal nazwano brązem. Najwcześniej produkowano go prawdopodobnie na południowym Kaukazie i wokół Morza Egejskiego oraz w Egipcie i na terenie dzisiejszego Iraku (Dżemdet Nasr). Około roku 2200 p.n.e. ludzie zaczeli odlewać brąz na terenach dzisiejszych wschodnich Niemiec i zachodniej Polski. Do późnej epoki brązu należała tzw. kultura łużycka, z tego okresu najbardziej znane jest u nas stanowisko archeologiczne w Biskupinie. Potrzebną do produkcji brązu miedź i cynę uzyskiwano w kopalniach odkrywkowych. Czasem zamiast cyny stosowano ołów lub antymon.
Z brązu produkowano narzędzia do obróbki drewna (siekiery, dłuta, młoty), narzędzia rolnicze (motyki, sierpy, noże), guziki i wszelkie ozdoby, ale też broń (miecze, topory, groty włóczni, pancerze). Udoskonalenie tych narzędzi wpłynęło na rozwój upraw, budownictwa, a też sprzyjało łupieżczym wypadom na sąsiadów, którzy zaczęli produkować na tyle dużo, że było im co zabierać… Kto dziś pamięta, że podczas najsłynniejeszej wojny czasów przedhistorycznych Achaje i Trojanie okładali się brązowymi mieczami? A opisu brązowej tarczy Achillesa do dziś uczą się dzieci w szkołach. Jednakże nawet utwardzony cyną metal nadal był materiałem miękkim i nietrwałym, a broń miała skłonność do wyginania się. Prawdziwe podboje przyniosła więc dopiero epoka żelaza… Epoka brązu sprzyjała też pokojowym kontaktom między odległymi światami. W tym czasie wynaleziono koło do wozu i statek na wiosła, więc ludzie zaczęli podróżować, by wymieniać towary. Kto wie, może właśnie w epoce brązu rozpoczął się proces globalizacji?
Miedź przez całe wieki pozostawała najważniejszym metalem, nawet po rozwinięciu się metod przetwarzania żelaza. Rzymianie używali sztab miedzi jako środka płatniczego na długo przed wprowadzeniem monet. Stosowali ostemplowane sztaby, z państwową gwarancją czystości metalu i wagi. Z czasem zaczęto bicie monet, a do dziś „miedziaki” są podstawą wielu systemów monetarnych.
Warto wiedzieć
• Łacińska nazwa miedzi to cuprum, stąd symbol Cu. Nazwa ta pochodzi od Cypru, gdzie w starożytności, ok. 1500 r. p.n.e., odkryto ten metal i wydobywano go na wielką skalę. Początkowo nazywano go metalem cypryjskim (łac. cyprum aes), a następnie cuprum. Pamiątki po tym pozostały w wielu językach – po angielsku to copper, po niemiecku Kupfer, a po francusku cuivre.
• Nazwa brąz wywodzi się od łacińskiego słowa aes brundusinum, tzn. kruszec z Brundisium, ponieważ to właśnie to miasto położone na obcasie włoskiego buta (współcześnie Brindisi) wyspecjalizowało się w produkcji tego stopu w starożytności. Po angielsku, niemiecku i francusku to bronze (choć po niemiecku pisany wielką literą).
PARTNER