Jak wskazała sędzia TK Małgorzata Pyziak-Szafnicka w uzasadnieniu wyroku, zakwestionowane przepisy są niekonstytucyjne, ponieważ m.in. "wręcz ostentacyjnie pozwalają zignorować autonomię decyzji osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej, sprawiając, że staje się ona przedmiotem działania ze strony innych, zwłaszcza władzy publicznej".
Zapisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego odnoszące się do zasad umieszczania w DPS osób całkowicie ubezwłasnowolnionych za zgodą ich opiekunów prawnych w listopadzie zeszłego roku zaskarżył w TK Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar.
TK uznał, że przepisy te są niekonstytucyjne "w zakresie, w jakim nie przewidują czynnego udziału osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej w sprawach o uzyskanie przez jej opiekuna zezwolenia sądu opiekuńczego na złożenie wniosku o umieszczenie tej osoby w DPS" oraz "w zakresie, w jakim pomijają uprawnienie osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej umieszczonej w DPS za zgodą jej opiekuna do domagania się weryfikacji podstaw jej przebywania w DPS".
Według RPO istniejące obecnie "gwarancje ochrony praw osób z niepełnosprawnością psychiczną lub intelektualną należy ocenić jako niewystarczające i nieskuteczne". Dlatego Rzecznik zaskarżył regulację pozwalającą, aby osoba z taką niepełnosprawnością - w zastępstwie której działa jej opiekun prawny - pozbawiona była możliwości kwestionowania orzeczenia sądu wyrażającego zgodę na umieszczenie jej w DPS.
Ponadto - jak wskazywał RPO - w przypadku ewentualnej poprawy stanu psychicznego osoba ubezwłasnowolniona umieszczona w DPS nie ma możliwości wystąpienia do sądu opiekuńczego o zmianę orzeczenia dotyczącego tego umieszczenia - w konsekwencji jej pobyt może mieć charakter bezterminowy.
Od kilku miesięcy trwa kryzys wokół TK, który nie wyznaczał terminów rozpraw, chcąc najpierw zbadać grudniową nowelę ustawy o TK autorstwa PiS. 9 marca 12-osobowy skład TK orzekł, że cała nowela narusza konstytucję. Według rządu nie był to wyrok i dlatego nie został opublikowany. Niepublikowane są też kolejne wyroki wydawane przez TK po 9 marca - przedstawiciele władz mówią, że TK ma orzekać zgodnie z grudniową nowelą.
Zdania odrębne do wtorkowego wyroku zgłosiło dwóch sędziów: Piotr Pszczółkowski i Zbigniew Jędrzejewski, zdaniem których TK winien orzekać w pełnym składzie, zgodnie z nowelizacją ustawy o Trybunale z grudnia zeszłego roku.