Głównym elementem projektu jest uchylenie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, które weszły w życie w czerwcu 2022 r. i umożliwiają wstrzymanie z urzędu prawomocnego sądowego postanowienia o wydaniu dziecka do państwa stałego pobytu przy wniesieniu skargi kasacyjnej lub skargi nadzwyczajnej.

Zmiana ma ułatwić powrót dzieci za granicę

Regulacje te pozwalają Prokuratorowi Generalnemu, Rzecznikowi Praw Dziecka i RPO wstrzymanie na dwa miesiące wykonania prawomocnego orzeczenia o powrocie dziecka wydanego na podstawie Konwencji haskiej. Jeśli złożą skargę kasacyjną, wstrzymanie obowiązuje do zakończenia postępowania przed Sądem Najwyższym. Tymczasem zgodnie z Konwencją haską, którą podpisała Polska, dziecko uprowadzone z kraju zamieszkania - również przez jednego z rodziców - powinno jak najszybciej do tego kraju wrócić.

Ministerstwo Sprawiedliwości, które odpowiada za projekt, wskazuje, że proponowana nowelizacja kpc pozwoli na wyeliminowanie przypadków wstrzymania wykonania prawomocnych postanowień nakazujących powrót dziecka. Tym samym przywróci też pełną zgodność krajowych regulacji z Konwencją, którą sporządzono 25 października 1980 r. w Hadze.

„Obecny kształt przepisów powoduje, że możliwe jest dwukrotne obligatoryjne wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia, i to już po rozpoznaniu sprawy przez dwie instancje niezawisłych sądów powszechnych – najpierw na wniosek instytucjonalnych podmiotów uprawnionych do wniesienia skargi kasacyjnej, a następnie w toku procedury rozpoczętej wniesieniem skargi nadzwyczajnej” - przypomniał resort sprawiedliwości w informacji o projekcie.

Ministerstwo Sprawiedliwości wskazało też, że nowelizacja w tej sprawie jest niezbędna dla zapewnienia zgodności z rozporządzeniem Bruksela II TER, które uzupełnia Konwencję haską i wprowadza zasadę możliwie najszybszego postępowania w sprawach dotyczących powrotu dziecka. Rozporządzenie to zaleca państwom członkowskim ograniczenie liczby środków odwoławczych od orzeczeń nakazujących powrót dziecka do jednego, co ma zapobiec przewlekłości i zwiększyć skuteczność działań sądów.

Cofnięcie zmian wprowadzonych przez rząd PiS

Ponadto resort podkreślił, że projekt odpowiada na wytyczne zawarte w wyroku TSUE z 16 lutego 2023 r. Trybunał orzekł wtedy, że prawo Unii stoi na przeszkodzie temu, by organy krajowe mogły uzyskać, bez uzasadnienia, wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia zarządzającego powrót dziecka. „Trybunał zauważył, że wymóg skuteczności i szybkości, który obowiązuje przy wydawaniu orzeczenia zarządzającego powrót, wiąże organy krajowe również w ramach wykonywania takiego orzeczenia” - podał resort.

Przepisy umożliwiające wstrzymanie wydania dziecka za granicę weszły w życie 24 czerwca 2022 r. Zmianę przygotował ówczesny minister w KPRM, a obecnie poseł PiS Michał Wójcik. Jak uzasadniał, była to odpowiedź na problemy z wykonywaniem prawomocnych orzeczeń nakazujących zapewnienie powrotu dziecka do państwa będącego miejscem jego stałego pobytu na podstawie Konwencji haskiej. Kwestia wprowadzenia tych regulacji była przedmiotem sporu politycznego do końca procedury legislacyjnej.