W naszej spółdzielni mieszkaniowej chcemy powołać dodatkowego członka zarządu. Byłby nim pracownik, kierownik jednego z wydziałów, który pracuje w spółdzielni na etacie. Czy powołanie na takie stanowisko wiąże się z koniecznością podpisania odrębnej umowy i odrębnym obowiązkiem składkowym wobec ZUS z tego tytułu? Wiemy, że w spółkach handlowych sam akt powołania bez istnienia umowy umożliwia pominięcie składek ZUS.
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) zawiera zamknięty katalog podmiotów podlegających obowiązkowi ubezpieczeniowemu. Jak wynika z redakcji tego przepisu, decydującym czynnikiem jest forma prawna stanowiąca podstawę świadczenia pracy. Jak wskazują eksperci, „wyłączeń z obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowych ustawodawca dokonuje albo w sposób wyraźny (....) albo przez niewymienienie określonych grup osób na zamkniętej liście ubezpieczonych” (tak: B. Gudowska, J. Strusińska-Żukowska (red.), „Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz”, wyd. 2, Warszawa 2014).
Jak wynika z art. 48 par. 1 prawa spółdzielczego, zarząd kieruje działalnością spółdzielni oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Z kolei jak stanowi art. 52 par. 1 tej ustawy, z członkami zarządu zatrudnianymi w spółdzielni rada spółdzielni nawiązuje stosunek pracy – w zależności od powierzonego stanowiska – na podstawie umowy o pracę albo powołania.
Jak wskazał zaś Sąd Najwyższy w wyroku z 8 października 2013 r., sygn. akt III PK 112/12, członek zarządu spółdzielni może wykonywać swoją funkcję w ramach stosunku pracy lub stosunku organizacyjnego. Artykuł 52 par. 1 prawa spółdzielczego nie nakłada na spółdzielnię obowiązku zawarcia umowy o pracę na stanowisku członka zarządu. Natomiast Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 5 marca 2009 r., sygn. akt III AUa 1215/08, podkreślił, że przepis ten nie przewiduje obowiązku pozostawania przez członka zarządu spółdzielni mieszkaniowej w stosunku pracy z tą spółdzielnią ani nie ustanawia fikcji prawnej, zgodnie z którą każde zatrudnienie członka zarządu spółdzielni mieszkaniowej w tej spółdzielni, jest – bez względu na jego cechy – zatrudnieniem na podstawie umowy o pracę.
Pełnienie obowiązków członka zarządu (np. spółdzielni mieszkaniowej, spółki prawa handlowego) nie powoduje automatycznie obowiązku ubezpieczeń społecznych. Co bowiem istotne, ustawa systemowa wśród tytułów ubezpieczeniowych nie wymienia tytułu w postaci pełnienia funkcji członka zarządu spółdzielni mieszkaniowej. W konsekwencji można przyjąć, że osoba, która pełni obowiązki członka zarządu wyłącznie na podstawie aktu powołania odpowiedniego organu (np. uchwały rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej, spółki akcyjnej), nie będzie podlegać zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych.
Z analizy przepisów oraz orzecznictwa sądowego można więc wysnuć wniosek, że pełnienie funkcji członka zarządu spółdzielni przez jej pracownika jedynie w oparciu o akt powołania nie rodzi obowiązku w sferze ubezpieczeń społecznych z tego tytułu.
Podstawa prawna
Art. 6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963).
Art. 48 par. 1 i art. 52 par. 1 ustawy z 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 188, poz. 1848 ze zm.).
PROBLEM
● Niedawno zmarł mój ojciec. Wiem, że przez kilka lat prowadził działalność gospodarczą. Nie jestem pewien, czy prowadząc firmę, która nie przynosiła dużych zysków, nie narobił długów, choćby w ZUS. Chciałbym to wiedzieć, zanim podejmę decyzję o przyjęciu spadku. Czy mogę się zwrócić do ZUS o udzielenie informacji o długu? Znajomy powiedział, że muszę mieć postanowienie o nabyciu spadku albo akt poświadczenia dziedziczenia, w przeciwnym razie ZUS nie przekaże mi żadnych informacji. Czy to prawda?
Niekoniecznie. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego (dalej: k.c.) spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, a otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Spadkobiercą jest się więc już z chwilą śmierci spadkodawcy. Spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste) albo z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) lub też go odrzucić. Aby złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, spadkobierca powinien się wykazać należytą starannością w ustalaniu stanu spadku.
Ustawodawca nie przewidział wprost w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) rozwiązania, które wynika z ordynacji podatkowej, stanowiącego podstawę do wydania zaświadczenia o wysokości znanych naczelnikowi urzędu skarbowego zobowiązań spadkodawcy na wniosek osoby, która uprawdopodobni, że może być spadkobiercą. Ustawa systemowa nie zawiera też odesłania do tego przepisu. Nie ma także wątpliwości, że dane zgromadzone na koncie płatnika składek mogą być udostępniane tylko w przypadkach określonych prawem, niemniej każdy wniosek o udostępnienie danych należy rozpatrywać indywidualnie. W myśl przepisów kodeksu postępowania administracyjnego organ administracji publicznej wydaje zaświadczenie na żądanie osoby ubiegającej się o zaświadczenie. Zaświadczenie wydaje się, jeżeli m.in. osoba ubiega się o nie ze względu na swój interes prawny w urzędowym potwierdzeniu określonych faktów lub stanu prawnego. Wnioskodawca, występując o informację o stanie zadłużenia, powinien zatem wykazać swój interes prawny w uzyskaniu tych danych, choćby właśnie w ten sposób, że uzyskanie wiedzy o stanie zadłużenia spadkodawcy jest mu niezbędne do podjęcia decyzji o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku, co może się przełożyć również na spłatę ewentualnego zobowiązania wobec ZUS. Wydaje się więc, że ZUS, rozpatrując każdą sprawę indywidualnie, może udzielić informacji o zobowiązaniach spadkodawcy potencjalnym spadkobiercom.
Podstawa prawna
Art. 924, 925, 1012 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.).
Art. 217 ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 23 ze zm.).
Art. 306f ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 613 ze zm.).
Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963).
PROBLEM
● Zwolniliśmy pracownika zatrudnionego na stanowisku kierowcy pojazdu specjalistycznego. Wyrokiem sądu po roku został on przywrócony do pracy. W związku z tym, że stanowisko kierowcy jest stanowiskiem, na którym wykonywane są prace o szczególnym charakterze, pracodawca odprowadza składki na Fundusz Emerytur Pomostowych. Czy za okres pozostawania bez pracy, po przywróceniu tego pracownika na poprzednio zajmowane stanowisko kierowcy pojazdu specjalistycznego, musimy opłacić zaległe składki na FEP?
Mimo przywrócenia pracownika do pracy i obowiązku odprowadzenia składek na ubezpieczenie społeczne składka na FEP nie jest wymagalna. Pracownik został przywrócony do pracy i część jego uprawnień pracowniczych działa wstecz, natomiast nie można przyjąć, że osoba ta w tym czasie wykonywała pracę w szczególnych warunkach. Sąd nie jest w stanie wydać takiego orzeczenia, że przywracając pracownika do pracy, ustala jednocześnie, iż wykonywał on pracę w szczególnych warunkach.
Osoby urodzone po 1948 r., które wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, mogą się ubiegać o przyznanie emerytury pomostowej na podstawie ustawy o emeryturach pomostowych (dalej: ustawa pomostowa). Ustalenie prawa do tego świadczenia uzależnione jest od spełnienia określonych warunków, m.in. ukończenia odpowiedniego wieku oraz udowodnienia wymaganego stażu ubezpieczeniowego, w tym pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Ustawa o emeryturach pomostowych, oprócz wprowadzenia do systemu emerytalnego nowego świadczenia, jakim są emerytury pomostowe, wprowadziła jednocześnie obowiązek opłacania składek na FEP. Składkę zobowiązani są opłacać wszyscy pracodawcy zatrudniający pracowników przy wykonywaniu prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe za dany miesiąc bierze się pod uwagę datę wypłaty lub postawienie danego składnika przychodu do dyspozycji ubezpieczonego. Nie ma natomiast znaczenia, za jaki okres przychód ten przysługuje.
W imiennym raporcie miesięcznym płatnik jest zobowiązany uwzględniać należne składki na ubezpieczenie społeczne od wszystkich dokonanych lub postawionych do dyspozycji ubezpieczonego wypłat od pierwszego do ostatniego dnia miesiąca kalendarzowego, którego deklaracja dotyczy, stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Ponieważ podstawę wymiaru składek na FEP stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, zasady te należy stosować analogicznie.
Płatnik ustala, za jaki okres jest należne wypłacone w danym miesiącu wynagrodzenie. Składkę na FEP należy odprowadzić tylko od przychodów należnych za okres wykonywania pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Ocena, czy dana praca wykonywana jest w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, należy wyłącznie do płatnika składek.
Składka na Fundusz Emerytur Pomostowych powinna być opłacana za pracownika, który spełnia łącznie następujące warunki:
1) urodził się po 31 grudnia 1948 r.,
2) wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w ustawie o emeryturach pomostowych.
Płatnik składek zobowiązany jest więc opłacać składkę na FEP za wszystkich pracowników spełniających te warunki, w tym także za tych, którzy wykonują pracę w niepełnym wymiarze czasu. Obowiązek opłacania składek na FEP za pracownika powstaje z dniem rozpoczęcia wykonywania przez niego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, ustaje zaś z dniem zaprzestania ich wykonywania.
Podstawa prawna
Ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 965).
PROBLEM
● Moja firma jest w trudnej sytuacji i zamierzam zwolnić niezwłocznie dwie osoby. Uzgodniłem z pracownikami, że umowy o pracę zostaną rozwiązane za porozumieniem, ale w zamian chcę im dać odprawę w wysokości dwóch pensji. Czy te świadczenia podlegają oskładkowaniu?
Nie, płatnik nie musi odprowadzać od nich składek. Zgodnie z art. 18 ust. 1 i 2 i art. 20 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z wyłączeniem przychodów wymienionych w par. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, jak również wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnieniem w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych (dalej: rozporządzenie).
Za przychody ze stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, w szczególności wynagrodzenie zasadnicze, nagrody, świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, czy wartość innych nieodpłatnych świadczeń.
Warto zauważyć, że z par. 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia wynika, iż podstawy wymiaru składek nie stanowią przychody z tytułu odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy. Należy jednak zaakcentować, że przepis ten kładzie nacisk na to, iż wyłączenie znajdzie zastosowanie jedynie w przypadku, gdy wypłata np. dobrowolnego świadczenia pieniężnego przez pracodawcę pozostaje w bezpośrednim i ścisłym związku z wygaśnięciem lub rozwiązaniem stosunku pracy.
Konstrukcja tego uregulowania jest specyficzna, ponieważ jedynie ogólnie wskazuje przypadki świadczeń niestanowiących podstawy wymiaru składek, nie odsyłając przy tym do żadnych konkretnych przepisów prawa. Prowadzi do wniosku, że katalog świadczeń wyłączonych z podstawy wymiaru składek ma charakter otwarty, a w konsekwencji można do nich zaliczyć m.in. świadczenia uzyskiwane przez pracowników w oparciu o indywidualne porozumienia dotyczące rozwiązania stosunku pracy. Taki kierunek interpretacyjny prezentuje ZUS (por. np. stanowisko ZUS z 23 lipca 2015 r., znak DI/100000/43/593/2015)
Podstawa prawna
Art. 18 ust. 1 i 2, art. 20 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963).
Par. 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. nr 161, poz. 1106 ze zm.).