Zasiłek opiekuńczy po urlopie macierzyńskim i rodzicielskim - jaka jest podstawa wymiaru? Ile wynosi zasiłek opiekuńczy po urlopach rodzicielskich? Jak wyliczyć podstawę wymiaru zasiłku? Czy trzeba ustalać ją na nowo? Wszystko zależy od tego, czy zasiłek opiekuńczy przysługuje bezpośrednio po urlopie rodzicielskim, czy pracownica wróciła do pracy i na jak długo. Artykuł zawiera przepisy i przykłady.
Prawo do zasiłku opiekuńczego
Zasiłek opiekuńczy najczęściej należy się za czas sprawowania opieki nad dzieckiem chorym. Kiedy rodzic otrzymuje zwolnienie lekarskie na opiekę nad dzieckiem, ZUS wypłaca mu zasiłek opiekuńczy. Zgodnie z art. 32 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:
- dzieckiem, które nie ukończyło 8 lat i wystąpiła jedna z następujących sytuacji: o nieprzewidziane zamknięcie żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których Twoje dziecko uczęszcza, o konieczność izolacji dziecka z powodu podejrzenia o nosicielstwo choroby zakaźnej, o choroba niani (z którą masz zawartą umowę uaktywniającą, lub dziennego opiekuna, którzy opiekują się dzieckiem, o poród lub choroba Twojego małżonka lub rodzica Twojego dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem, a poród lub choroba uniemożliwia tę opiekę, o pobyt w szpitalu albo innej placówce leczniczej Twojego małżonka lub rodzica Twojego dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem;
- dzieckiem niepełnosprawnym (tj. dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji), które nie ukończyło 18 lat, jeśli wystąpiła jedna z następujących sytuacji: o poród lub choroba Twojego małżonka lub rodzica Twojego dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem, jeśli poród lub choroba uniemożliwia im opiekę, o pobyt w szpitalu albo innej placówce leczniczej Twojego małżonka lub rodzica Twojego dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem;
- chorym dzieckiem niepełnosprawnym, które nie ukończyło 18 lat;
- chorym dzieckiem;
- innym chorym członkiem rodziny.
Prawo przewiduje limity dni pobierania zasiłku na rok kalendarzowy:
- 60 dni - opieka nad zdrowym dzieckiem do lat 8 lub chorym dzieckiem do lat 14, (również dzieckiem niepełnosprawnym w tym wieku), albo
- 14 dni – opieka nad dzieckiem w wieku ponad 14 lat lub innym chorym członkiem rodziny,
- 30 dni – opieka nad: o chorym dzieckiem niepełnosprawnym, które ukończyło 14 lat ale nie ukończyło 18 lat, albo o dzieckiem niepełnosprawnym, które ukończyło 8 lat ale nie ukończyło 18 lat, jeśli w wyniku porodu, choroby albo pobytu w szpitalu Twojego małżonka lub rodzica Twojego dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem, nie mogą oni opiekować się dzieckiem niepełnosprawnym.
Ważne
Zasiłek opiekuńczy nie należy się, gdy oprócz ubezpieczonego są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, którzy mogą zaopiekować się dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny. Wyjątkiem jest opieka nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat.
Ważne
Zasiłek opiekuńczy przysługuje bez okresu wyczekiwania. Oznacza to, że nie ma okresu, który musi upłynąć od ubezpieczenia, aby pracownik nabył prawo do skorzystania z tego zasiłku.
Zasiłek opiekuńczy po urlopie macierzyńskim i rodzicielskim
Zasiłek opiekuńczy należy się więc każdemu pracownikowi będącemu rodzicem dziecka w wyżej wymienionych sytuacjach. Problem zasiłku opiekuńczego po urlopach rodzicielskich dotyczy obliczania jego wysokości, a więc podstawy wymiaru zasiłku. Wiadomo, że wysokość zasiłku to 80% podstawy wymiaru zasiłku. Należy się osobie uprawnionej za każdy dzień, w którym sprawuje opiekę, również za dni ustawowo wolne od pracy (tak jak zasiłek chorobowy).
Zasadą jest, że podstawą wymiaru zasiłku jest przeciętne miesięczne wynagrodzenie za ostatnie 12 miesięcy kalendarzowych – miesiące poprzedzające miesiąc, w którym powstała niezdolności do pracy. Jeśli taki okres jeszcze nie upłynął, bierze się pod uwagę pełne kalendarzowe miesiące pracy. Po powrocie z urlopu rodzicielskiego ostatnie 12 miesięcy zwykle przebywa się na urlopie macierzyńskim i wspomnianym rodzicielskim. Za ten czas osoba ubezpieczona pobiera zasiłek macierzyński albo w uśrednionej wysokości 81,5% podstawy wymiaru albo przez 20 tygodni urlopu macierzyńskiego w wysokości 100% podstawy wymiaru, a przez następnie 32 tygodnie w wysokości 70% podstawy wymiaru. Jak więc prawidłowo wyliczyć podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego po powrocie do pracy?
Podstawa wymiaru zasiłku opiekuńczego po powrocie z urlopu rodzicielskiego
Jeśli pracownica bezpośrednio po zakończeniu urlopu rodzicielskiego korzysta ze zwolnienia lekarskiego na chore dziecko albo wróciła do pracy na okres krótszy niż miesiąc kalendarzowy i przeszła na zwolnienie, nie oblicza się nowej podstawy wymiaru zasiłku opiekuńczego. Będzie nią podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego, który pracownica pobierała na urlopach związanych z rodzicielstwem.
Natomiast przepracowanie pełnego miesiąca po powrocie do pracy z urlopów rodzicielskich oznacza konieczność przeliczenia na nowo podstawy wymiaru zasiłku. Co do zasady będzie nią wówczas wynagrodzenie z ostatniego pełnego miesiąca kalendarzowego pracy, a więc na zwolnieniu lekarskim pracownica otrzyma 80% wynagrodzenia z miesiąca kalendarzowego przepracowanego po powrocie do pracy.
Podstawa wymiaru zasiłku opiekuńczego - zasady
Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa reguluje zasady obliczania podstawy wymiaru zasiłku. Przebywanie na urlopie macierzyńskim i rodzicielskim należy traktować jako "nie osiąganie wynagrodzenia wskutek nieobecności w pracy z przyczyn usprawiedliwionych". Oto najważniejsze zasady liczenia podstawy wymiaru w kontekście zasiłku opiekuńczego po urlopie rodzicielskim:
Art. 38. [Ustalenie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia] 1. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru zasiłku chorobowego ustala się przez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego przez ubezpieczonego będącego pracownikiem za okres, o którym mowa w art. 36 ust. 1 i 2, przez liczbę miesięcy, w których wynagrodzenie to zostało osiągnięte.
2. Jeżeli w okresie, o którym mowa w ust. 1, ubezpieczony będący pracownikiem nie osiągnął wynagrodzenia wskutek nieobecności w pracy z przyczyn usprawiedliwionych, przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego:
1) wyłącza się wynagrodzenie za miesiące, w których przepracował mniej niż połowę obowiązującego go czasu pracy;
2) przyjmuje się, po uzupełnieniu według zasad określonych w art. 37 ust. 2, wynagrodzenie z miesięcy, w których ubezpieczony będący pracownikiem przepracował co najmniej połowę obowiązującego go czasu pracy.
3. Jeżeli w okresie, o którym mowa w ust. 1, ubezpieczony będący pracownikiem w każdym miesiącu z przyczyn usprawiedliwionych wykonywał pracę przez mniej niż połowę obowiązującego go czasu pracy, przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przyjmuje się wynagrodzenie za wszystkie miesiące po uzupełnieniu według zasad określonych w art. 37 ust. 2.
Art. 37. [Podstawa wymiaru zasiłku w wypadku niezdolności powstałej przed upływem pełnego miesiąca ubezpieczenia] 1. Jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie, które ubezpieczony będący pracownikiem osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy.
2. W przypadku, o którym mowa w ust. 1, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi:
1) wynagrodzenie miesięczne określone w umowie o pracę lub w innym akcie, na podstawie którego powstał stosunek pracy, jeżeli wynagrodzenie przysługuje w stałej miesięcznej wysokości;
2) wynagrodzenie miesięczne obliczone przez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego za przepracowane dni robocze przez liczbę dni przepracowanych i pomnożenie przez liczbę dni, które ubezpieczony będący pracownikiem był obowiązany przepracować w tym miesiącu, jeżeli przepracował choćby 1 dzień;
3) kwota zmiennych składników wynagrodzenia w przeciętnej miesięcznej wysokości, wypłacona za miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, pracownikom zatrudnionym na takim samym lub podobnym stanowisku pracy u pracodawcy, u którego przysługuje zasiłek chorobowy, jeżeli ubezpieczony będący pracownikiem nie osiągnął żadnego wynagrodzenia.
Przykład
Joanna A. wróciła do pracy po urlopie macierzyńskim i rodzicielskim 21 sierpnia 2024 roku. Dnia 11 września 2024 roku otrzymała zwolnienie lekarskie na chore dziecko. Podstawa wymiaru zasiłku opiekuńczego będzie taka sama jak przy zasiłku macierzyńskim, ponieważ Joanna W. nie zdążyła przepracować jeszcze ani jednego pełnego miesiąca kalendarzowego.
Przykład
Aleksandra M. wróciła do pracy po urlopie rodzicielskim z dniem 1 sierpnia 2024 roku. Otrzymała L4 na dziecko z dniem 18 września 2024 roku. Czy należy przeliczyć podstawę wymiaru zasiłku? Tak. Aleksandra M. przepracowała bowiem pełny miesiąc kalendarzowy – sierpień. Bierze się również pod uwagę wrzesień, gdyż pracownica przepracowała ponad połowę wymiaru czasu pracy w tym miesiącu. Podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego będzie stanowiła średnia wynagrodzeń z sierpnia i września (uzupełnione wynagrodzenie zgodnie z art. 37 ust. 2 ustawy).
Ważne
Dla pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy podstawa wymiaru nie może być niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% tego wynagrodzenia.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2023, poz. 2780)
