Za gorąco w pracy? Będą nowe przepisy bhp chroniące pracowników przed upałami [WYWIAD]

Kiedy jest za gorąco w pracy? Aktualne przepisy bhp tego nie określają. - Wprowadzenie maksymalnej temperatury w pomieszczeniach pracy wydaje się najtrudniejszym zadaniem. – twierdzi Główny Inspektor Pracy, Marcin Stanecki. Potwierdza, że będą nowe przepisy bhp chroniące pracowników przed upałami. Kiedy można spodziewać się zmian w przepisach?

Nowe przepisy bhp chroniące przed upałami

Redaktorka Infor.pl, Emilia Panufnik: Na stronie Państwowej Inspekcji Pracy czytamy „Będą nowe przepisy chroniące pracowników przed upałami”. Co stanowiło bodziec do podjęcia prac nad nowymi przepisami?

Główny Inspektor Pracy, Marcin Stanecki: Odpowiedź jest oczywista. Wystarczy wyjść na ulicę, obejrzeć prognozy pogody i posłuchać specjalistów od klimatu. Jest coraz goręcej i pewnie szybko to się nie zmieni. Od wielu, wielu lat w okresie wakacyjnym słyszymy o pomysłach zmiany przepisów w celu wprowadzenia maksymalnej temperatury w pracy. Również ja, pracując w MRPiPS, chciałem wprowadzić zmiany w tym zakresie. Z wielu powodów nie udało mi się tego dokonać, dlatego bardzo się cieszę, że powstała taka inicjatywa, aby jednak wprowadzić zapisy ustalające maksymalną temperaturę. Będę ją mocno wspierał. Uważam, że nie można już w tym zakresie dłużej czekać.

Przepisy bhp określają minimalną temperaturę w pracy. Czy uważa pan, że wprowadzenie maksymalnej temperatury w pomieszczeniach pracy jest dobrym rozwiązaniem (np. 28 stopni, jak to zrobiła Słowenia)? Być może wpłynie to pozytywnie na przestrzeganie przepisów dotyczących zapewnienia komfortu termicznego pracowników.

Wprowadzenie maksymalnej temperatury w pomieszczeniach pracy wydaje się najtrudniejszym zadaniem. Tolerancja na temperaturę i sposób jej odczuwania jest w dużym stopniu sprawą indywidualną. Dla jednych 28 stopni to upał, a inni przy tej temperaturze normalnie pracują. Ponadto ustalenie maksymalnego poziomu temperatury w pracy ma też wymiar gospodarczy, którego nie możemy pomijać w naszych analizach.

Które rozwiązania w zakresie ochrony pracowników przed upałami stosowane przez inne państwa uznaje pan za słuszne i możliwe do zastosowania w Polsce?
Zaczerpnięcie wprost ze sprawdzonych rozwiązań w innych państwach byłoby najprostsze. Niestety nie jest to możliwe, bo zagraniczne rozwiązania są dostosowane do lokalnych warunków klimatycznych, kultury i zwyczajów. Jest jednak cała paleta rozwiązań technicznych, organizacyjnych, które można zastosować w celu ochrony pracowników przed pracą w upale. Większość z nich jest już teraz dostępna dla polskich pracodawców, np. dodatkowe przerwy w pracy, zmiany godzin wykonywania pracy czy praca zdalna. Te rozwiązania nie są jeszcze wprost kojarzone z łagodzeniem skutków upałów. Naszym zadaniem będzie ich zebranie i określenie kryteriów, których spełnienie zobowiąże pracodawców do działania.

Nowe przepisy bhp – kiedy?

Kiedy możemy spodziewać się wprowadzenia nowych przepisów o ochronie pracowników przed upałami?

Mam nadzieje, że nowe przepisy o ochronie pracowników przed upałami zostaną przygotowane i wejdą w życie w miarę szybko. Trzeba jednak pamiętać, że wbrew pozorom wprowadzenie uniwersalnych, jasnych rozwiązań nie jest proste. Przepisy muszą być czytelne dla pracodawców i pracowników oraz obejmować wiele branż. Być może trzeba będzie przeprowadzić jakieś dodatkowe badania naukowe. Poza tym sam proces legislacyjny trwa dość długo. Państwowa Inspekcja Pracy będzie wspierać tę inicjatywę legislacyjną, choćby przez dzielenie się wiedzą pozyskaną przez inspektorów pracy w terenie w zakresie problemów związanych z wysoką temperaturą. Zresztą każda inicjatywa MRPiPS mająca na celu poprawę warunków pracy pracowników będzie wspierana przez PIP, bo naszym wspólnym celem jest zapewnienie pracownikom bezpiecznych i godnych warunków pracy, a pracodawcom możliwości uczciwej konkurencji i komfortu związanego z pewnością prawa.

Za gorąco w pracy – obowiązki pracodawcy

W związku z ostatnio występującymi wysokimi temperaturami, zauważyliśmy wzrost zainteresowania przepisami dotyczącymi maksymalnej temperatury w miejscu pracy i związanymi z tym obowiązkami pracodawcy. Czy mógłby Pan wyjaśnić w skrócie, jakie pracodawca ma obowiązki w przypadku wystąpienia upałów zgodnie z aktualnymi przepisami?

Przypominam, że w obowiązującym stanie prawnym maksymalna dopuszczalna temperatura w miejscu pracy, w tym na stanowisku pracy, powyżej której nie można pracować, nie jest określona.

Jednak w związku z określonymi wartościami temperatury powietrza i warunkami pracy w nasłonecznione, gorące dni, zastosowanie mają pewne przepisy, o których warto wspomnieć. Podstawowy przepis bhp mówi jasno (art. 207 § 2Kp.): pracodawca jest zobowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, wykorzystując do tego celu znane i dostępne osiągnięcia nauki i techniki.

W sformułowaniu tym mieszczą się także działania zmierzające do złagodzenia skutków narażenia pracowników na działanie wysokich temperatur. Zgodnie z § 15 i § 45 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169 poz. 1650, z późn. zm.):

• pomieszczenia pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególności w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami;
• stanowiska pracy znajdujące się na zewnątrz pomieszczeń powinny być tak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy byli chronieni przed zagrożeniami związanymi w szczególności: z warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, niską lub wysoką temperaturą, silnym wiatrem i spadającymi przedmiotami.

Ponadto, zgodnie z § 37 załącznika Nr 3 „Wymagania dla pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych” tego rozporządzenia pracodawca zapewnia łatwo dostępne pomieszczenia przeznaczone do wypoczynku pracowników, jeżeli wymaga tego ich bezpieczeństwo i zdrowie, w szczególności gdy praca wykonywana jest w pomieszczeniach, w których temperatura spowodowana procesami technologicznymi jest stale wyższa niż 30 °C – ale to dotyczy najczęściej fabryk, hut szkła, termicznego obrabiania materiałów.

Sposób realizacji tych obowiązków należy do pracodawcy – to on wspólnie z pracownikami wykonującymi zadania służby bhp i w porozumieniu z pracownikami (konsultacje) powinni zaplanować i wdrożyć rozwiązania zapewniające spełnienie tych wymagań.

Kodeks pracy w art. 232 wskazuje na ogólny obowiązek zapewnienia przez pracodawcę swoim pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych – a takie występują w trakcie upałów – nieodpłatnie odpowiednie posiłki i napoje, jeśli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych. Dlatego w okresie występujących wysokich temperatur powietrza przewidziano obowiązek związany z zapewnieniem pracownikom napojów, a zagadnienie to uregulowano w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U. Nr 60 poz. 279, z późn. zm.). Zgodnie z § 4 tego rozporządzenia pracodawca zapewnia napoje pracownikom m.in. zatrudnionym:

• przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia powyżej 25°C,
• na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28°C.

Pracodawca zapewnia pracownikom napoje w ilości zaspokajającej potrzeby pracowników, odpowiednio zimne lub gorące w zależności od warunków wykonywania pracy. Napoje powinny być dostępne dla pracowników w ciągu całej zmiany roboczej, czyli cały czas.

Zainstalowanie przez pracodawcę w pomieszczeniach pracy klimatyzacji, dzięki której zapewniona zostanie temperatura nieprzekraczająca 28°C, zwalania go z obowiązku dostarczenia pracownikom wspomnianych napojów. Należy jednak pamiętać, że gdyby te urządzenia klimatyzacji były zainstalowane, lecz nie działały lub działały nieprawidłowo, a temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi na stanowisku pracy przekraczałaby 28°C, to wówczas istnieje obowiązek zapewnienia przez pracodawcę napojów pracownikowi na takim stanowisku pracy.

Przepisy nie wskazują, jaką ilość napojów pracodawca powinien zapewnić pracownikom, określają jednak, że ta ilość powinna „zaspokajać potrzeby pracowników” – czyli taką ilość, jaka rzeczywiście jest pracownikowi potrzebna do prawidłowego funkcjonowania organizmu i prawidłowego wykonywania powierzonych obowiązków zawodowych. Ponadto, nie ma znaczenia, czy pracownik pracuje na stanowisku, na którym cały dzień utrzymuje się wysoka temperatura przekraczająca 28°C, czy stan ten trwa tylko przez kilka godzin. Przepisy nie określają czasu, przez jaki wysoka temperatura ma się utrzymywać w pomieszczeniu, aby pracodawca musiał dostarczyć pracownikom napoje. Napoje należy dostarczyć pracownikowi zawsze wtedy, gdy temperatura przekroczy określoną przepisami wartość – na otwartej przestrzeni 25°C, a na stanowisku pracy w pomieszczeniu 28°C. Należy również pamiętać, że za napoje nie przysługuje pracownikom ekwiwalent pieniężny.

Niezależnie jednak od wspomnianego obowiązku dotyczącego napoi, pracodawca powinien – uwzględniając realne możliwości oraz stosując odpowiednie rozwiązania techniczne i organizacyjne – poprawiać komfort pracy swoich pracowników obniżając temperaturę występującą na stanowiskach pracy. Może w tym celu zastosować żaluzje, rolety, wentylatory lub klimatyzatory. Wszędzie tam, gdzie funkcjonuje stała instalacja klimatyzacyjna, pracodawca powinien zadbać o jej sprawność i odpowiednie serwisowanie poprzez czyszczenie i odgrzybianie, aby nie stanowiła dodatkowych zagrożeń o charakterze biologicznym. Przy pracy na otwartej przestrzeni natomiast, pracownicy powinni mieć możliwość odpoczynku przed upałem w miejscu zacienionym i zadaszonym.

Lato to również zwiększona aktywność w zakresie zatrudniania osób młodocianych. Podejmują oni często prace sezonowe, które ze swej natury wykonywane są na otwartej przestrzeni, w halach produkcyjnych czy szklarniach. Tutaj zwracam się z apelem do pracodawców, którzy powinni mieć świadomość, że ustawodawca objął szczególną ochroną przez wysokimi temperaturami właśnie pracowników młodocianych. Zabronione jest, zatrudnianie młodocianych w pomieszczeniach, w których temperatura przekracza 30 stopni Celsjusza, a względna wilgotność powietrza jest większa niż 65%.

Za gorąco w pracy – co można zrobić?

Co może zrobić pracownik w przypadku pracy na zewnątrz, gdy temperatury dochodzą do 36 stopni, a pracodawca oprócz zapewnienia wody nie podejmuje żadnych dodatkowych działań w celu zapewnienia bezpiecznych warunków pracy?

Ustawodawca przewidział prawo pracownika do powstrzymania się od wykonywania niebezpiecznej pracy. Niebezpiecznej w takim rozumieniu, że dalsze jej wykonywanie może narazić pracownika na uszczerbek za zdrowiu lub nawet śmierć.

W art. 210 Kodeksu pracy zapisano uprawnienie, mówiące o tym, że w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Co więcej – jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa tego zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

Pracownik nie może ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w takich przypadkach – koniecznie tylko musi mieć wiedzę o tym jego przełożony.

Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

W polskim ustawodawstwie występują także rodzaje prac, wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób. Do takich prac należą, przykładowo:

• prace przy obsłudze żurawi wieżowych i samojezdnych;
• prace operatorów samojezdnych ciężkich maszyn budowlanych i maszyn drogowych;
• prace kierowców: autobusów, pojazdów przewożących materiały niebezpieczne oraz pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 16 ton i długości powyżej 12 m, trolejbusów i motorniczych tramwajów;
• prace na wiaduktach i mostach.

Za gorąco w miejscu pracy – kontrola PIP

Pod moim ostatnim artykułem o wysokich temperaturach w pracy i obowiązkach pracodawców przeczytałam komentarz: „Taaak... I ta chwila kiedy Ty z magazynu 40 stopni albo i więcej wchodzisz do biura gdzie państwo ma klimę i 23 stopnie.” Czy takie sytuacje rzeczywiście się zdarzają? Czy inspekcja pracy kontroluje pracodawców pod kątem przepisów związanych z zapewnieniem odpowiedniej temperatury w pracy? Czy takie przypadki są łatwe do zweryfikowania i ewentualnego nałożenia kary na pracodawcę?

Nie mogę wykluczyć, że takie sytuacje mają miejsce. Pamiętajmy tylko, że pracodawcy nie mają obowiązku montażu klimatyzacji w pomieszczeniach biurowych. Oczywiście – jeśli takie urządzenia są zamontowane podnoszą komfort pracy pracowników, ale nie wszędzie da się zamontować klimatyzatory lub ich montaż wygeneruje ogromne koszty energetyczne, np. podczas schładzania hali magazynowej. Schładzanie pomieszczeń biurowych jest zdecydowanie łatwiejsze. Między innymi dlatego przepisy są tak skonstruowane, że przy określeniu ogólnych założeń, co do organizacji bezpiecznej pracy w podwyższonych temperaturach powietrza, to pracodawca decyduje o sposobie wykonania swoich obowiązków. W części biur w Polsce pracodawca udostępnia wiatraki i napoje – i też wypełni wymogi przepisów, bo jest on zobowiązany m.in.: organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy, dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy.

Oczywiście Państwowa Inspekcja Pracy kontroluje także zapewnianie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w lecie, podczas występowania podwyższonej temperatury powietrza atmosferycznego. W okresie letnim liczba otrzymywanych przez PIP zgłoszeń dotyczących przekroczenia w miejscach pracy zasad wynikających z przepisów bhp dotyczących wysokiej temperatury jest większa, niż w pozostałych okresach w ciągu roku.

W tym okresie inspektorzy pracy przeprowadzają także więcej kontroli związanych z tymi aspektami m.in. przerwami w pracy i dostępem do napojów.
Większość działań podejmowana jest przez inspektorów w następstwie skarg pracowników, byłych pracowników, osób trzecich lub w wyniku poinformowania PIP przez inne urzędy o możliwych nieprawidłowościach. Na działania pracodawcy, od stycznia 2021 do teraz, tj. do lipca 2024 r., zgłoszono ogółem 483 skargi związane ze zbyt wysoką temperaturą w miejscu pracy. Inspektorzy pracy potwierdzili lub częściowo potwierdzili 90 z nich, natomiast w przypadku 139 zgłoszeń, na podstawie dostępnych środków dowodowych, nie było możliwe dokonanie ustaleń. Najwięcej skarg zgłaszali pracownicy firm z sektora zajmującego się przetwórstwem przemysłowym (23% skarg) oraz handlem i naprawami (23% skarg).

Trudności w prowadzeniu kontroli tego obszaru wynikają m.in. z tego, że przy obecnej skali zadań nałożonej na PIP zgłoszenie skargi nie może skutkować natychmiastowym podjęciem działań przez inspektorów pracy – na rozpatrzenie wniosku o kontrolę mamy zgodnie z prawem 30 dni. W tym czasie warunki pogodowe najczęściej ulegają zmianie, a stan faktyczny inspektor pracy określa podczas kontroli, czyli np. 10 dni po wpłynięciu skargi. Nie możemy prowadzić czynności wstępnych przed faktycznym rozpoczęciem kontroli, czyli okazaniem pracodawcy legitymacji służbowej. Nie możemy też wykorzystywać dowodów zebranych przez osoby trzecie, np. zdjęć termometru ze wskazaniem temperatury sprzed 10 dni. Takie dowody może dopuścić sąd, ale nie inspektor pracy. Możemy za to sprawdzić, czy napoje wydawane są pracownikom w dni, w których powinni tę wodę otrzymać, bo dla celów dowodowych pracodawca powinien móc to udowodnić.

Dlatego kontrole związane z upałami są problematyczne, a kwestia ewentualnego karania pracodawców nie jest najważniejsza. Zgodnie z Kodeksem pracy, kto będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

Dziękuję serdecznie za rozmowę.