Zgodnie z ustawą o świadczenia rodzinne (a więc m.in. o zasiłek rodzinny) mogą ubiegać się osoby, które posiadają polskie obywatelstwo. O świadczenia rodzinne mogą ubiegać się również cudzoziemcy, w sytuacji gdy:
- pochodzą z krajów, które zawarł z Polską umowy dwustronne o zabezpieczeniu społecznym;
- przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na osiedlenie się; zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich; zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony udzielonego w związku z posiadaniem zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE, którego udzieliło mu inne państwo członkowskie Unii Europejskiej, lub w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej, jeżeli zamieszkują z członkami rodzin na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Aby ubiegać się o zasiłek rodzinny, osoba uprawniona do tego, by starać się o świadczenia rodzinne musi być dodatkowo: rodzicem albo opiekunem prawnym dziecka, opiekunem faktycznym dziecka (np. bratem albo siostrą, jeśli osoba taka – bez obowiązku ustawowego – sprawuje stałą opiekę nad dzieckiem) lub osobą uczącą się.
Ponadto, przy staraniu się o zasiłek rodzinny w grę wchodzi kryterium dochodowe. Prawo do zasiłku mają te osoby, w przypadku których dochód na jednego członka rodziny (lub dochód osoby uczącej się) nie przekracza 539 złotych. Próg uprawniający do starania się o zasiłek rodzinny jest nieco wyższy w przypadku, gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności – wówczas o zasiłek może ubiegać się osoba, w rodzinie której dochód na członka rodziny nie przekracza 623 złote. Od 31 października 2014 roku kwoty te wzrosną do - odpowiednio - 574 i 664 złotych.
W szczególnych przypadkach zasiłek rodzinny może zostać przyznany również w przypadku przekroczenia kwoty uprawniającej do uzyskania świadczenia. Dzieje się tak w sytuacji, gdy dochód rodziny w przeliczeniu na osobę lub dochód osoby uczącej się przekracza kwotę uprawniającą do uzyskania zasiłku rodzinnego o kwotę niższą lub równą kwocie odpowiadającej najniższemu zasiłkowi rodzinnemu przysługującemu w okresie, na który jest ustalany. W takiej sytuacji zasiłek rodzinny przysługuje danej osobie, jeśli przysługiwał w poprzednim okresie zasiłkowym. Jeśli jednak w kolejnym roku rodzina lub osoba ucząca się znów osiągną dochód wyższy niż ten, uprawniający do uzyskania zasiłku, wówczas zasiłek rodzinny już jej nie przysługuje.
Prawo do zasiłku rodzinnego ma też związek z wiekiem dziecka, na które został przyznany. Zasiłek można – co do zasady - pobierać do momentu ukończenia przez dziecko 18 lat. Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, w której dziecko po 18. roku życia kontynuuje naukę w szkole lub szkole wyższej (wówczas zasiłek można pobierać do momentu ukończenia przez nie 24 lat).
Wysokość zasiłku rodzinnego
O wysokości zasiłku rodzinnego decyduje wiek dziecka, na które zasiłek ten został przyznany. W przypadku dziecka, które nie ukończyło 5. roku życia zasiłek rodzinny wynosi 77 złotych. Na dzieci w wieku od 5. do 18. roku życia przysługuje zasiłek w wysokości 106 złotych. W sytuacjach, w których zasiłek rodzinny przysługuje po ukończeniu przez dziecko 18. roku życia jego wysokość wynosi 115 złotych.
Nie tylko zasiłek - dodatki
Osoba pobierająca zasiłek rodzinny może też liczyć na dodatki do niego. Dodatki przyznaje się w przypadku:
- opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego;
- samotnego wychowywania dziecka;
- wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej;
- kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego;
- rozpoczęcia roku szkolnego;
- podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania.
Dodatek przyznawany w związku z urodzeniem dziecka jest przyznawany jednorazowo (jego wysokość to 1000 złotych) pod warunkiem, że matka dziecka pozostawała pod opieką medyczną nie później niż od 10 tygodnia ciąży do porodu co może udokumentować przedstawiając zaświadczenie lekarskie lub zaświadczenie wystawione przez położną.
Dodatek przyznawany w związku z opieką nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego przysługuje rodzicowi albo opiekunowi dziecko jeśli dziecko pozostawało pod jego faktyczną opieką nie dłużej niż przez 24 miesiące. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy rodzic lub opiekun w czasie urlopu wychowawczego opiekuje się więcej niż jednym dzieckiem urodzonym podczas jednego porodu (wówczas prawo do dodatku przysługuje w czasie opieki trwającej 36 miesięcy) lub gdy pozostające pod opieką dziecko legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności (wówczas prawo do dodatku przysługuje w czasie opieki trwającej 72 miesiące). Wysokość tego dodatku wynosi 400 złotych miesięcznie.
Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka przysługuje samotnie wychowującemu dziecko rodzicowi lub opiekunowi, pod warunkiem, że sąd nie zasądził świadczenia alimentacyjnego na rzecz dziecka ze względu na śmierć drugiego rodzica; sytuację, w której ojciec dziecka jest nieznany lub gdy powództwo o ustalenie świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców zostało oddalone. Wysokość tego dodatku to 170 złotych miesięcznie na dziecko, przy czym maksymalna kwota dodatku wynosi 340 złotych (niezależnie od liczby dzieci).
Świadczenie jest wyższe w przypadku, gdy dziecko lub dzieci samotnie wychowywane przez rodzica bądź opiekuna legitymują się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Wówczas kwota dodatku na dziecko wynosi 250 złotych (maksymalna wysokość dodatku to w takiej sytuacji 500 złotych).
Dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej przysługuje w przypadku, gdy rodzice lub rodzic opiekują się co najmniej trojgiem dzieci. Wysokość dodatku to 80 złotych na trzecie i każde następne dziecko.
Dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka – w wysokości 60 złotych (dzieci do 5. roku życia) lub 80 złotych (dzieci od 5. do 24. roku życia) przysługuje rodzicom lub opiekunom dziecka z orzeczeniem o niepełnosprawności (w takim przypadku dodatek przysługuje do ukończenia przez dziecko 16 lat). W przypadku dziecka z orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności dodatek przysługuje do momentu ukończenia przez dziecko 24 lat.
Dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego ma pomóc w częściowym pokryciu wydatków związanych z rozpoczęciem roku szkolnego. Dodatek przysługuje raz w roku a jego wysokość to 100 złotych na dziecko.
Dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania przysługuje w sytuacji, gdy dziecko musi dojeżdżać z miejsca zamieszkania do miejscowości, w której znajduje się siedziba szkoły ponadgimnazjalnej lub artystycznej. Dodatek przysługuje przez 10 miesięcy (w czasie trwania roku szkolnego – od września do czerwca), a jego wysokość to 50 złotych miesięcznie na dziecko.