O specyficznym charakterze emerytury pracowniczej decyduje konieczność spełnienia potrzebnych do jej uzyskania warunków dotyczących pozostawania w ubezpieczeniu pracowniczym - z tytułu stosunku pracy, przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie. Omawiana emeryta przysługuje bowiem osobom, które ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę były pracownikami, a więc pozostawały w stosunku pracy. Nie ma przy tym znaczenia podstawa nawiązania stosunku pracy, może to być umowa o pracę, powołanie, mianowanie, wybór. Emerytury pracowniczej nie otrzymają zatem (poza wyjątkami omówionymi niżej) osoby, które przed złożeniem wniosku wykonują umowy zlecenia, agencyjne czy prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą.

Ubezpieczenie ze stosunku pracy

Warto zwrócić uwagę, że otrzymanie emerytury pracowniczej uzależnione jest od bycia ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę pracownikiem, a nie od bycia pracownikiem bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie. Oznacza to, że wymóg pozostawania ostatnio ubezpieczonym z tytułu stosunku pracy spełniony jest także w przypadku pobierania w okresie bezpośrednio poprzedzającym zgłoszenie wniosku, na przykład renty z tytułu niezdolności do pracy, świadczenia albo zasiłku przedemerytalnego. Istotne jest to, by przed nabyciem uprawnień do jednego z tych świadczeń zainteresowany pozostawał w ubezpieczeniu z tytułu stosunku pracy, a w czasie posiadania prawa do nich nie zgłosił się albo nie został zgłoszony do ubezpieczenia z innego tytułu niż stosunek pracy.

Ubezpieczenie inne niż pracownicze

Może się zdarzyć, że wniosek o wcześniejszą emeryturę pracowniczą zostanie zgłoszony po rozwiązaniu stosunku pracy, ale w okresie między ustaniem zatrudnienia a zgłoszeniem wniosku o emeryturę osoba zainteresowana będzie podlegała ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu niż stosunek pracy. W takiej sytuacji warunek bycia ostatnio (pozostawania ostatnio w ubezpieczeniu pracowniczym) nie zostanie spełniony. Nie ma natomiast wpływu na przyznanie prawa do emerytury fakt, iż osoba występująca o świadczenie, pozostawała w ubezpieczeniu społecznym z innego tytułu niż stosunek pracy, po dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę, a przed jej przyznaniem.

Przywileje dla osób z długim stażem

W wyjątkowych przypadkach ZUS przyzna prawo do emerytury pracowniczej mimo pozostawania przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie, w ubezpieczeniu z innego tytułu niż stosunek pracy. Warunku bycia ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę pracownikiem nie musi spełnić osoba, która przez cały wymagany do uzyskania tego świadczenia okres ubezpieczenia (30, 20 lat w przypadku kobiet, 25, 35 lat po wejściu w życie nowelizacji ustawy - w przypadku mężczyzn) pozostawała w ubezpieczeniu pracowniczym. Osoba taka nie musi także, o czym mowa niżej, udowadniać sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia w ciągu ostatnich 24 miesięcy ubezpieczenia.
PRZYKŁAD: WYKONYWANIE ZLECENIA PRZED ZGŁOSZENIEM WNIOSKU
Janina P. nieprzerwanie od ponad roku wykonuje umowę zlecenia, podlegając z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym. Ma dokumenty potwierdzające 25-letni okres składkowy i pięcioletni okres nieskładkowy. 10 kwietnia 2008 r. zgłosiła wniosek o emeryturę. ZUS wyda decyzję odmowną, gdyż ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę pracowniczą podlegała ubezpieczeniom z innego tytułu niż stosunek pracy.
PRZYKŁAD: PROWADZENIE WŁASNEJ FIRMY PRZED NABYCIEM PRAWA DO RENTY
Barbara M. zgłosiła niedawno wniosek o wcześniejszą emeryturę pracowniczą. Przez trzy ostatnie lata była na rencie z tytułu niezdolności do pracy. Przed jej przyznaniem prowadziła przez rok pozarolniczą działalność gospodarczą i była z tego tytułu ubezpieczona. W przedstawionej sytuacji ZUS uzna, że zainteresowana nie była ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, pracownikiem. Ostatnim tytułem ubezpieczenia było bowiem prowadzenie działalności gospodarczej.
PRZYKŁAD: EMERYTURA DLA OSOBY POBIERAJĄCEJ ŚWIADCZENIE PRZEDEMERYTALNE
Marian P. po rozwiązaniu stosunku pracy z powodu zwolnień grupowych nabył prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługującego bez względu na wiek osobom, które udowodniły staż ubezpieczeniowy w wymiarze 40 lat. W czasie posiadania uprawnień do tego świadczenia nie wykonywał żadnej działalności zarobkowej. Po ukończeniu 60 lat złożył wniosek o wcześniejszą emeryturę pracowniczą. Sprawdzając, czy zostały spełnione warunki wymagane do jej przyznania ZUS uzna, że wymóg pozostawania ostatnio w ubezpieczeniu pracowniczym został spełniony, gdyż ostatnim tytułem do ubezpieczenia przed uzyskaniem świadczenia przedemerytalnego był stosunek pracy.
PRZYKŁAD: UBEZPIECZENIE NIEPRACOWNICZE MIĘDZY USTANIEM ZATRUDNIENIA A ZGŁOSZENIEM WNIOSKU
Barbara P. przez ostatnie trzy lata była zatrudniona w ramach stosunku pracy, podlegając z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym. Jednocześnie prowadziła działalność gospodarczą. Z końcem lutego 2008 r. rozwiązała stosunek pracy, w związku z czym zaczęła obowiązkowo podlegać ubezpieczeniom z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności. Na początku kwietnia 2008 r. zgłosiła wniosek o wcześniejszą emeryturę pracowniczą. Ponieważ ostatnim ubezpieczeniem przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie było ubezpieczenie z innego tytułu niż stosunek pracy, ZUS wyda decyzję odmawiającą przyznania emerytury.
PRZYKŁAD: USTALENIE 24-MIESIĘCZNEGO OKRESU UBEZPIECZENIA
Bronisław K. wystąpił o wcześniejszą emeryturę pracowniczą na początku listopada 2007 r. W okresie od 1 stycznia 2002 r. do 31 lipca 2005 r. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę, a następnie w okresie od 1 sierpnia 2005 r. do 30 listopada 2005 r. podlegał ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Od 1 grudnia 2005 do 30 kwietnia 2006 r. ponownie pozostawał w stosunku pracy będąc z tego tytułu ubezpieczony. Po ustaniu zatrudnienia przez następne 18 miesięcy, aż do czasu wystąpienia o emeryturę, pobierał zasiłek dla bezrobotnych. Przez ostatnie dwa lata poprzedzające miesiąc złożenia wniosku o emeryturę zainteresowany pozostawał w ubezpieczeniu pracowniczym tylko przez pięć miesięcy. Ustalając 24-miesięczny okres podlegania ubezpieczeniom ZUS wyłączył jednak okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych i wziął pod uwagę przy ustalaniu ubezpieczenia pracowniczego okres od 1 maja 2004 r. do 30 kwietnia 2006 r. W tym czasie zainteresowany pozostawał w zatrudnieniu przez 20 miesięcy, co oznacza, że spełnił warunek pozostawania w ubezpieczeniu pracowniczym przynajmniej przez sześć miesięcy.

Sześć miesięcy zatrudnienia

Przyznanie emerytury pracowniczej uzależnione jest nie tylko do bycia ostatnio, przed złożeniem wniosku o emeryturę, pracownikiem, ale także od podlegania ubezpieczeniu z tytułu stosunku pracy przez określony czas. Emerytura przysługuje osobom, które w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawały w stosunku pracy przynajmniej przez sześć miesięcy.
Należy przypomnieć, iż okresem pozostawania w stosunku pracy jest okres przypadający od dnia nawiązania tego stosunku do dnia jego ustania. W związku z tym, do wymaganych sześciu miesięcy ubezpieczenia pracowniczego ZUS wlicza również okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub świadczeń pieniężnych wypłacanych z ubezpieczenia chorobowego w razie choroby i macierzyństwa.
Natomiast przy ustalaniu ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu ZUS wyłącza okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, dobrowolnego kontynuowania ubezpieczenia oraz opłacania składek na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania opieki nad członkiem rodziny.
Ustalając 24-miesięczny okres ubezpieczenia, ZUS uwzględnia kolejne miesiące podlegania ubezpieczeniu albo ubezpieczeniom. Oznacza to, że między tymi miesiącami mogą występować przerwy.

Z renty na emeryturę

Od obowiązku spełnienia warunku pozostawania w stosunku pracy przynajmniej przez sześć miesięcy w ciągu ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym są dwa wyjątki. Pierwszy dotyczy osób, które w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę były uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy. Zatem osoba przechodząca z renty na emeryturę może legitymować się jakimkolwiek okresem ubezpieczenia pracowniczego. Drugi wyjątek dotyczy natomiast osób, które przez cały wymagany do przyznania wcześniejszej emerytury pracowniczej staż emerytalny podlegały ubezpieczeniu z tytułu stosunku pracy.
PRZYKŁAD: UMOWA ZLECENIA PO ZGŁOSZENIU WNIOSKU, A PRZED PRZYZNANIEM EMERYTURY
Piotr G. rozwiązał stosunek pracy z końcem stycznia 2008 r. Kilka dni później złożył wniosek o wcześniejszą emeryturę pracowniczą. W marcu 2008 r., jeszcze przed wydaniem decyzji przez ZUS, rozpoczął wykonywanie umowy zlecenia, z tytułu której podlega ubezpieczeniom społecznym. Ponieważ ostatnim tytułem do ubezpieczenia Piotra G. przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę był stosunek pracy, fakt podlegania ubezpieczeniom z innego tytułu niż stosunek pracy po zgłoszeniu wniosku o to świadczenie nie przeszkodził w przyznaniu mu przez ZUS wcześniejszej emerytury.
PRZYKŁAD: UBEZPIECZENIE PRACOWNICZE PRZEZ CAŁY OKRES WYMAGANY DO PRZYZNANIA EMERYTURY
Maria K. udowodniła 32 lata pozostawania w stosunku pracy i podlegania z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym. Po ustaniu zatrudnienia z końcem 2007 r. rozpoczęła wykonywanie pozarolniczej działalności gospodarczej, z tytułu której podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. W marcu 2008 r. zgłosiła wniosek o wcześniejszą emeryturę pracowniczą. Pomimo tego, że ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie podlegała ubezpieczeniom z innego tytułu niż stosunek pracy, ZUS przyznał jej emeryturę. Ubezpieczenie z tytułu prowadzenia działalności nie było przeszkodą w przyznaniu świadczenia z uwagi na udowodnienie 30 lat pracy na podstawie umowy o pracę.
PRZYKŁAD: USTALENIE OKRESU UBEZPIECZENIA, GDY WYSTĘPOWAŁY PRZERWY
Anna W. zgłosiła wniosek o wcześniejszą emeryturę pracowniczą 12 lutego 2008 r. W okresie od 1 marca 2004 r. do 31 lipca 2006 r. oraz od 1 listopada 2007 r. do 31 stycznia 2008 r. pozostawała w stosunku pracy. Natomiast od 1 listopada 2006 r. do 31 marca 2007 r. wykonywała działalność gospodarczą. Ustalając 24-miesięczny okres podlegania ubezpieczeniom, ZUS wziął pod uwagę następujące okresy ubezpieczenia:
• od 1 listopada 2007 r. do 31 stycznia 2008 r. (trzy miesiące ubezpieczenia pracowniczego)
• od 1 listopada 2006 r. do 31 marca 2007 r. (pięć miesięcy ubezpieczenia z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej),
• od 1 kwietnia 2005 r. do 31 lipca 2006 r. (16 miesięcy ubezpieczenia z tytułu pozostawania w stosunku pracy).
Z powyższego wynika, że zainteresowana spełniła warunek pozostawania w stosunku pracy przynajmniej przez sześć miesięcy w ciągu ostatnich dwóch lat podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
PRZYKŁAD: EMERYTURA DLA OSOBY Z DŁUGIM STAŻEM PRACY
Maria D. złożyła wniosek o wcześniejszą emeryturę pracowniczą 25 marca 2008 r. Lekarz orzecznik ZUS uznał ją za całkowicie niezdolną do pracy. W okresie od 1 grudnia 2007 r. do 29 lutego 2008 r. pozostawała w stosunku pracy. Przed podjęciem zatrudnienia przez ponad trzy lata nieprzerwanie prowadziła działalność gospodarczą, podlegając z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Na przestrzeni całej kariery zawodowej udowodniła 26 lat okresów składkowych i nieskładkowych, z czego ponad 21 lat była zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Na podstawie przedstawionego stanu faktycznego ZUS uznał, że pozostawanie w stosunku pracy zaledwie przez trzy miesiące w ciągu dwóch lat ubezpieczenia, przypadających przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę pracowniczą nie było przeszkodą do przyznania tego świadczenia. Maria D. była bowiem zatrudniona na podstawie umowy o pracę przez wymagany od kobiety uznanej za całkowicie niezdolną do pracy staż emerytalny (20 lat).
Podstawa prawna
• Art. 29 ust. 2 i 3, art. 46 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).