Porozumienie stron
Rozwiązanie umowy za porozumieniem stron jest bardzo elastyczną formą rozstania się pracownika i pracodawcy. Może dotyczyć każdego rodzaju umowy o pracę i jest możliwe w każdym czasie. Nie ma znaczenia, czy pracownik przebywa na urlopie lub jest nieobecny z innej usprawiedliwionej przyczyny (np. jest na zwolnieniu chorobowym). Nie ma również przeszkód, aby doszło do niego w trakcie trwającego już okresu wypowiedzenia umowy o pracę.
Przepisy prawa pracy nie wymagają od rozwiązanie umowy za porozumieniem stron formy pisemnej, jednakże - jak piszą autorzy książki „Kodeks pracy 2020. Praktyczny komentarz z przykładami” – warto, aby do celów dowodowych takie rozwiązanie było potwierdzone na piśmie.
Pracownik i pracodawca sami ustalają, kiedy umowa ulegnie rozwiązaniu. Pracownik może wskazać dowolną datę, to jednak tylko prośba, do której pracodawca może, ale nie musi się przychylać. Pracodawca może z kolei zaproponować inny termin, na to jednak musi wyrazić zgodę pracownik.
Rozwiązanie umowy za wypowiedzeniem
Taka forma oznacza, że umowa o pracę zostanie rozwiązana po upływie okresu wypowiedzenia, którego długość reguluje Kodeks pracy. Wypowiedzenie może złożyć zarówno pracownik, jak i pracodawca. W przypadku tego pierwsze nie ma szczególnych formalności – wystarczy, że złoży pracodawcy stosowne pismo, bez potrzeby jego uzasadniania.
Pracodawca chcący wypowiedzieć umowę o pracę jest związany wieloma ograniczeniami. Musi wziąć pod uwagę to, czy pracownik nie podlega ochronie emerytalnej lub ochronie związkowej, nie przebywa na urlopie lub z innych usprawiedliwionych przyczyn nie ma go pracy. Przepisy ograniczają też możliwość wypowiedzenia umowy kobietom w ciąży i na urlopie macierzyńskim. Ponadto – jeśli umowa jest zawarta na czas nieokreślony – jej wypowiedzenie przez pracodawcę wymaga uzasadnienia i konsultacji ze związkami zawodowymi, o ile te funkcjonują w zakładzie pracy.
Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia
Takie rozwiązanie jest możliwe w trzech wariantach:
1. Zwolnienie dyscyplinarne pracownika.
Zostało opisane w art. 52 Kodeksu pracy. Jest dopuszczalne w sytuacjach:
- ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. O tym, czy dane zachowanie było ciężkim naruszeniem, decyduje pracodawca;
- popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku. Przestępstwo to musi być oczywiste lub stwierdzone prawomocnym wyrokiem;
- zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku
2. Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia bez winy pracownika.
Jest to możliwe w przypadku przedłużającej się usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy. Najczęstsza przyczyna to długotrwała choroba. Jeśli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż sześć miesięcy, wystarczy, że jego absencja chorobowa przekroczy trzy miesiące. Gdy jednak pracował dłużej niż sześć miesięcy, lub jeśli jego niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową, termin jest dłuższy. Pracodawca ma prawo rozwiązać z nim umowę bez wypowiedzenia dopiero, gdy absencja trwa dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania przez pierwsze trzy miesiące świadczenia rehabilitacyjnego. Jeśli usprawiedliwiona nieobecność wynika z innej przyczyny niż choroba, pracodawca może rozwiązać umowę już po miesiącu.
Autorzy komentarza przypominają ponadto: „Rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia nie można dokonać w razie nieobecności pracownika ze względu na chorobę zakaźną przez okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia chorobowego i zasiłku. Nie ma w tym przypadku żadnego znaczenia okres zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy. Ochrona trwa wówczas przez cały przyznany pracownikowi okres zasiłkowy.”
Pracodawca, rozwiązując umowę bez wypowiedzenia, musi zrobić to na piśmie, wskazać przyczynę oraz pouczyć o prawie odwołania się do sądu pracy w terminie 21 dni. Musi też skonsultować swoją opinię z zakładową organizacją związkową.
3. Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia przez pracownika
Jest możliwe w dwóch przypadkach:
- gdy po wydaniu orzeczenia lekarskiego stwierdzającego szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie pracownika pracodawca nie przeniesie go do innej pracy, odpowiedniej jego zdrowiu i kwalifikacjom, w terminie wskazanym w tym orzeczeniu;
- w razie ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracodawcy wobec pracownika.
Pracownik musi poinformować o rozwiązaniu umowy na piśmie. Jak zauważają autorzy komentarza: „W obowiązujących przepisach nie ma wskazań, jakie zachowania pracodawcy będą uzasadniały możliwość rozwiązania przez pracownika umowy w tym trybie. W każdym przypadku będzie to zależne od okoliczności i rodzaju tych naruszeń. Na pewno pracownik będzie mógł rozwiązać umowę bez wypowiedzenia, jeżeli pracodawca: nie wypłaca mu należnego wynagrodzenia, stosuje wobec niego mobbing, nie zapewnia odpowiednich warunków bhp.”
Wygaśnięcie stosunku pracy
To sytuacja, w której z mocy prawa stosunek pracy przestaje obowiązywać – nie jest tu konieczne żadne oświadczenie ani pracodawcy, ani pracownika. Najczęściej ma miejsce w sytuacjach:
- śmierci pracownika,
- śmierci pracodawcy,
- tymczasowego aresztowania pracownika