Zużycie energii ma być ustalane na podstawie specjalnego wzoru – odrębnie w grudniu br. i odmiennie w 2023 r. Wyliczony parametr kWh kierownik jednostki będzie musiał wprowadzić w życie, a raport z osiągniętego celu wysłać do URE. Regulator z kolei ma prawo nałożyć karę finansową do 20 tys. zł

Obowiązująca od 18 października br. ustawa z 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej (Dz.U. poz. 2127; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2243: dalej: u.o.o.e.e.) zawiera specjalne mechanizmy prawne mające spowodować wymierne oszczędności w zakresie zużycia energii elektrycznej przez podmioty, ogólnie rzecz ujmując, należące do sektora finansów publicznych. W zasadzie te specjalne rozwiązania zostały zawarte w jednym artykule (tj. art. 37 u.o.o.e.e.), który - w odróżnieniu od większości przepisów tej ustawy - wchodzi w życie częściowo 1 grudnia 2022 r, a częściowo 1 stycznia 2023 r.
Z konstrukcji przytoczonych przepisów wynika, że ustawodawca w sposób odrębny ustalił zasady obliczania zużycia energii elektrycznej w kontekście redukcji w grudniu br., a odmiennie w kontekście redukcji w 2023 r. Jest to, rzecz jasna, uzasadnione specyfiką okresu dokonywanych obliczeń, w 2022 r. pozostaje bowiem tylko jeden miesiąc, w którym mechanizm oszczędnościowy może zostać wprowadzony. [ramka s. D2]
Tak stanowi art. 37 ust. 1-4 u.o.o.e.e.
1. Kierownicy jednostek sektora finansów publicznych, o których mowa w art. 9 pkt 1-2a, 6-9, 11-13 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1634, 1692, 1725, 1747, 1768 i 1964), od dnia 1 grudnia 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. podejmują działania w celu realizacji obowiązkowego celu zmniejszenia całkowitego zużycia energii elektrycznej w zajmowanych budynkach lub częściach budynków oraz przez wykorzystywane urządzenia techniczne, instalacje i pojazdy, w danym okresie w wymiarze określonym w ust. 2.
2. Cel, o którym mowa w ust. 1, oznaczony symbolem „CelZZEE22”, oblicza się według wzoru:
CelZZEE22 = ZEE/12 · 10%
gdzie ZEE oznacza średnioroczne zużycie energii elektrycznej w latach 2018-2019.
3. Kierownicy jednostek sektora finansów publicznych, o których mowa w art. 9 pkt 1-2a, 6-9 i 11-13 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, od dnia 1 stycznia 2023 r. do 31 grudnia 2023 r. podejmują działania w celu realizacji obowiązkowego celu zmniejszenia całkowitego zużycia energii elektrycznej w zajmowanych budynkach lub częściach budynków oraz przez wykorzystywane urządzenia techniczne, instalacje i pojazdy w danym okresie w wymiarze określonym w ust. 4.
4. Cel, o którym mowa w ust. 3, oznaczony symbolem „CelZZEE23”, oblicza się według wzoru:
CelZZEE23 = ZEE22 · 10%,
gdzie ZEE22 oznacza zużycie energii elektrycznej w 2022 r. ©℗
Których jednostek dotyczy obowiązek oszczędzania energii elektrycznej?
Zgodnie z art. 37 ust. 1 i 3 u.o.o.e.e. obowiązek dotyczy jednostek sektora finansów publicznych, o których mowa w art. 9 pkt 1-2a, 6-9 i 11-13 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1634; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1964), czyli są to:
  • organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;
  • jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;
  • związki metropolitalne;
  • instytucje gospodarki budżetowej;
  • państwowe fundusze celowe;
  • Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;
  • Narodowy Fundusz Zdrowia;
  • uczelnie publiczne;
  • Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
  • państwowe i samorządowe instytucje kultury.
Jak stosować wzór, żeby określić cel?
Konstrukcja wzoru - czy to na 2022 r., czy na 2023 r. - nie powinna budzić większych wątpliwości, wydaje się bowiem dość czytelna. W konsekwencji i ustalenie celu (zmniejszenie całkowitego zużycia energii elektrycznej) nie powinno powodować większych wątpliwości. Na 2022 r. cel zostanie określony poprzez wynik z ilorazu średniego zużycia energii w latach 2018‒2019 (czyli ilość energii wyrażonej w kWh) pomnożony przez 10 proc. Dodatkowo przy podawaniu parametru ZZE należałoby pomniejszyć go - co będzie typowe w większości jednostek sektora finansów publicznych - o zużycie energii przez urządzenia techniczne i instalacje zapewniające ciągłość działania infrastruktury informatycznej jednostek sektora finansów publicznych.
Zakładając np., że całkowite ZEE w latach 2018-2019 wyniosło 6000 kWh, a zużycie energii przez urządzenia techniczne i instalacje zapewniające ciągłość działania infrastruktury technicznej wyniosło 1000 kWh, to punktem odniesienia do wzoru w liczniku będzie wartość 5000 kWh. Wówczas otrzymujemy wynik: 5000 kWh : 12 × 10 proc. = 41,66 kWh. Zatem ten parametr jest punktem docelowym i wyznacznikiem zużycia energii w grudniu br.
Skąd brać dane do obliczeń?
Dane do obliczeń należy zaczerpnąć z dokumentów źródłowych (faktur), które powinny się znajdować w komórkach księgowości w danej jednostce, które dokonują księgowań i przelewów. Na każdej fakturze znajdują się różne elementy składowe związane ze sprzedażą energii elektrycznej, a podstawowy parametr to: zużycie energii wyrażane granicznymi odczytami.
Oczywiście problemem może być oszacowanie zużycia energii przez wspomniane wyżej urządzenia techniczne/instalacje, lecz można w tym zakresie posłużyć się szacunkowym zużyciem energii, jakie podaje producent tych urządzeń.
Czy są jakieś wyjątki od wykazywania danych w ramach całkowitego zużycia energii elektrycznej?
Ustawodawca wprost tę sprawę reguluje w art. 37 ust. 6 u.o.o.e.e.., gdzie postanowiono, że do całkowitego zużycia energii elektrycznej, o którym mowa w ust. 1 i 3, nie wlicza się zużycia:
  • w budynkach wykorzystywanych na potrzeby obronności państwa;
  • przez urządzenia techniczne i instalacje zapewniające ciągłość działania infrastruktury informatycznej jednostek sektora finansów publicznych, o których mowa w art. 37 ust. 1 u.o.o.e.e.;
  • obiektów stanowiących infrastrukturę krytyczną ujętą w wykazie, o którym mowa w art. 5b ust. 7 pkt 1 ustawy z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 261; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 583), zlokalizowaną na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.
Powyższe zużycie należy więc pominąć przy obliczaniu celu zużycia energii.
Kto ma obliczyć cel zużycia energii? Czy może to robić księgowa?
Ustawodawca nie wskazuje konkretnego pracownika, który odpowiada za dokonanie stosownych obliczeń. Jedynie w art. 37 u.o.o.e.e. wskazuje na kierownika jednostki sektora finansów publicznych, lecz w kontekście jego odpowiedzialności za wdrożenie działań w celu realizacji zmniejszenia całkowitego zużycia energii elektrycznej. Taki mechanizm nie jest zresztą nowością, bo także na płaszczyźnie gospodarki finansowej, w tym ustawy o finansach publicznych, jest akcentowana wielokrotnie pozycja kierownika jednostki sektora finansów publicznych. Podstawowa zasada wynikająca z art. 54 ust. 1 ustawy o finansach publicznych stanowi np., że kierownik jednostki sektora finansów publicznych jest odpowiedzialny za całość gospodarki finansowej tej jednostki. Jednak w praktyce jest oczywiste, że kierownik nie realizuje osobiście różnych czynności, np. związanych z księgowaniem, przygotowaniem dokumentacji dla wydatków budżetowych, w jednostce te zadania wykonują bowiem odpowiedzialni za nie pracownicy. Ten mechanizm powinien mieć analogiczne zastosowanie do dokonywania obliczeń wspomnianego celu zużycia i związanych z tym kwestii. W konsekwencji kierownik powinien wytypować pracownika odpowiedzialnego za realizację zadania, a w praktyce może to być pracownik księgowości czy referatu budżetowego, który ma m.in. bieżący dostęp do dokumentacji źródłowej (wydatkowej). Nie jest także wykluczone, aby zadania takie były współrealizowane przez osoby z różnych komórek urzędu.
Do kiedy ma być zrealizowany obowiązek zmniejszenia całkowitego zużycia energii elektrycznej?
Początkowym okresem realizacji celu ma być grudzień 2022 r. Następnym okresem będzie cały przyszły rok kalendarzowy, czyli 2023 r. Na razie ustawodawca nie precyzuje, czy cel będzie realizowany także w latach kolejnych, wszystko zależy od sytuacji na rynku energii elektrycznej. Możliwe, że w miarę potrzeb zostaną wprowadzone np. dodatkowe przepisy przejściowe nakładające powinność realizowania celu w kolejnych okresach.
Kto i jak będzie weryfikować zrealizowanie celu zużycia energii?
Ustawodawca przewidział pewne mechanizmy sprawozdawcze. Świadczy o tym art. 37 ust. 5 i 7 u.o.o.e.e. Z ust. 5 wynika, że kierownicy jednostek sektora finansów publicznych, o których mowa w art. 9 pkt 1-2a, 6-9, 11-13 ustawy o finansach publicznych, przekazują do prezesa Urzędu Regulacji Energetyki raport z realizacji celu, o którym mowa w art. 37 ust. 1 i 3 u.o.o.e.e., w terminie do 31 marca roku następującego po roku, którego dotyczy obowiązek. Z ust. 7 wynika z kolei, że prezes URE udostępnia wzór formularza raportu, o którym mowa w art. 37 ust. 5, w Biuletynie Informacji Publicznej URE, kierując się potrzebą zapewniania sprawności procesu weryfikacji wykonania obowiązku, o którym mowa w art. 37 ust. 1 i 3 u.o.o.e.e.
Zatem realizacja celu będzie weryfikowana poprzez dane zawierane w raportach przekazywanych do prezesa URE. Z tego należy wnioskować, że pierwszy termin przesłania raportu upływnie z 31 marca 2023 r. - za grudzień 2022 r. Natomiast raport za 2023 r. będzie musiał być wysłany do 31 marca 2024 r.
Raportowanie w jednostce sektora finansów publicznych jest realizowane przez służby księgowe. Nie ma więc przeciwwskazań, aby również wspomniane raporty były przekazywane właśnie przez osoby zajmujące się sprawami księgowo-budżetowymi w danej jednostce.
W jaki sposób należy osiągnąć cel wyliczony ze wzoru?
Ustawodawca tych aspektów nie precyzuje, należy więc domniemać, że kierownicy jednostek sektora finansów publicznych powinni samodzielnie dookreślić sposoby osiągnięcia celu. Pewnych wskazówek dostarcza jednak uzasadnienie projektu u.o.o.e.e. (druk sejmowy nr 2630). Zwrócono w nim uwagę na pewne użyteczne kwestie. Wskazano m.in., że realizacja celu zmniejszenia zużycia energii elektrycznej w jednostkach sektora finansów publicznych może się odbywać poprzez działania beznakładowe (np. wyłączenie dobowej lub świątecznej iluminacji budynku) bądź też przez działania inwestycyjne (np. wymiana oświetlenia).
Do istotnych działań na rzecz poprawy efektywności energetycznej, jakie mogą być podejmowane na rzecz realizacji 10-proc. celu zmniejszenia zużycia energii elektrycznej, należy zaliczyć:
1) ograniczenie oświetlenia zewnętrznego, wyłączenie dobowej lub świątecznej iluminacji budynków;
2) dążenie do zapewnienia temperatury pomieszczeń: przy ogrzewaniu budynku ‒ na poziomie 19 st. C, przy chłodzeniu budynku ‒ na poziomie 25 st. C;
3) modernizację lub wymianę oświetlenia;
4) zastosowanie systemów pomiarowych, monitorujących i sterujących w ramach wdrażania systemów zarządzania energią;
5) wprowadzenie usprawnień organizacyjnych oraz działań edukacyjno-informacyjnych racjonalizujących zużycie energii przez pracowników urzędów;
6) wykorzystanie ciepła odpadowego z serwerowni do ogrzewania zajmowanych budynków.
Realizacja zaproponowanych działań powinna się przyczynić do wymiernego zmniejszenia zużycia energii elektrycznej przez jednostki sektora finansów publicznych, o których mowa w art. 9 pkt. 1-2a, 6-9, 11-13 ustawy o finansach publicznych. Dodatkowo zaznaczono, że wzorcowa rola sektora publicznego powinna zachęcić inne sektory gospodarki do podjęcia podobnych działań na rzecz zmniejszenia zużycia energii elektrycznej.
Czy cel zmniejszenia zużycia energii elektrycznej można zrealizować przez ograniczenie podstawowej działalności, np. skrócenie godzin urzędowania lub większą liczbę dni pracy zdalnej?
Sytuacja prawna jest w tym zakresie zróżnicowana. Należy bowiem wspomnieć, że sposób funkcjonowania szczebla samorządowego jest inny od szczebla rządowego (centralnego). W przypadku samorządów nie ma odgórnych ograniczeń co do godzin urzędowania. W zasadzie punktem wyjścia będą w tych przypadkach wewnętrzne regulacje prawne, w tym postanowienia regulaminów organizacyjnych itp. W każdym razie decydujące znaczenie będą miały decyzje kierownika danej jednostki, a uprawnienia kierowniczo-organizatorskie przysługują wójtowi (burmistrzowi/prezydentowi miasta). Na podstawie art. 33 ust. 1-3 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 559; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1561) wójt wykonuje zadania z pomocą urzędu gminy. Ponadto organizację i zasady funkcjonowania urzędu gminy określa regulamin organizacyjny, nadany przez wójta w drodze zarządzenia. Przepisy tego rodzaju (wewnętrzne) należałoby skonfrontować z podstawowymi zasadami wydatkowania środków, o których mowa w art. 44 ust. 3 ustawy o finansach publicznych, gdzie postanowiono, że wydatki publiczne powinny być dokonywane:
1) w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad:
a) uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów,
b) optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów;
2) w sposób umożliwiający terminową realizację zadań;
3) w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.
Zatem kierując się kierowniczą rolą kierownika jednostki, a jednocześnie wskazanymi regułami wydatkowymi, należałoby przyjąć, że nie ma przeciwwskazań, aby wprowadzać różnego typu działania oszczędnościowe - z perspektywy obsługi interesantów czy sposobu wykonywania pracy przez pracowników. Wydaje się więc możliwe zarówno skrócenie godzin pracy urzędu, jak i stosowanie innych rozwiązań włącznie z pracą zdalną albo opcją hybrydową, czyli częściowo stacjonarną, a częściowo zdalną. O stosowaniu konkretnych rozwiązań powinien zadecydować kierownik jednostki, uwzględniając także jej specyfikę.
Czy są granice we wprowadzaniu oszczędności służących realizacji celu oszczędnościowego?
Przepisy u.o.o.e.e. stanowią tylko o konieczności dążenia do realizacji celu oszczędnościowego. Jest jednak rzeczą oczywistą, że nie może to odbywać się w sprzeczności z regulacjami, które dotyczą różnych sfer funkcjonowania jednostek sektora finansów publicznych. Jedną z nich jest sfera bezpieczeństwa i higieny pracy. Szczegółowe rozwiązania w tym zakresie zostały zawarte w rozporządzeniu z 26 września 1997 r. ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2088). W par. 10 ust. 1 tego rozporządzenia wskazano m.in., że oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokładności oraz powinno spełniać wymagania określone w Polskiej Normie. Z kolei w par. 28a ww. rozporządzenia podano, że instalacje oświetleniowe w pomieszczeniach, w których znajdują się miejsca pracy, oraz w korytarzach powinny być dobrane i wykonane tak, aby nie narażały pracownika na wypadek powodowany rodzajem zainstalowanego oświetlenia. Wskazane wyżej regulacje są tylko przykładem, że w działaniach oszczędnościowych powinno się uwzględnić również inne bezwzględnie obowiązujące przepisy. Takie dotyczą np. sposobu oświetlenia, a więc i powiązanego z tym zużycia energii. Działania kierownika jednostki muszą więc uwzględniać wspomniane inne odrębne przepisy, w tym przede wszystkim w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Co grozi kierownikowi za niezrealizowanie wyliczonego według wzoru celu? Czy kara dotyczy też księgowej lub innego pracownika?
Ustawodawca wprowadził pewne rozwiązania legislacyjne na wypadek braku realizacji zadań ukierunkowanych na wprowadzanie oszczędności w zużyciu energii. Na uwagę zasługują regulacje zgrupowane w art. 38 u.o.o.e.e. W ust. 1 postanowiono m.in., że karze pieniężnej podlega, kto:
  • nie realizuje obowiązku, o którym mowa w art. 37 ust. 1;
  • nie realizuje obowiązku, o którym mowa w art. 37 ust. 3.
Jak wynika z konstrukcji ww. przepisów, dotyczą one podmiotu, który nie zrealizował obowiązku oszczędnościowego. Z formalnego punktu widzenia tym podmiotem będzie kierownik danej jednostki sektora finansów publicznych, ustawodawca bowiem w jednoznaczny sposób go indywidualizuje. W konsekwencji i odpowiedzialność za wykonanie zadania spoczywa właśnie na nim. Przy tym założeniu nie wydaje się możliwe, aby kara została nałożona na pracownika, który tylko w praktyce zajmuje się np. przygotowaniem dokumentacji, raportowaniem czy innymi powiązanymi w tymi kwestiami. Można stwierdzić, że odpowiedzialność kierownika jednostki będzie podobna do odpowiedzialności za wydatkowanie środków publicznych. Warto bowiem przypomnieć, że kierownik jednostki ponosi odpowiedzialność za np. nieprawidłowy wydatek w znaczeniu podjęcia decyzji o wydatku, jednak odpowiedzialności takiej nie ponosi pracownik, który tylko wykonuje fizyczną operację, np. przelewu środków. Przenosząc te mechanizmy na aspekt odpowiedzialności za realizację celu zmniejszenia zużycia energii, należy uznać, że nie ma przesłanek, aby w ww. trybie mogła zostać ukarana inna osoba niż kierownik jednostki odpowiedzialny za wdrożenie i realizację ustawowego obowiązku.
Warto także wspomnieć, że w ust. 2-5 art. 38 u.o.o.e.e. podano uzupełniająco, że kary pieniężne, o których mowa w art. ust. 1, wymierza prezes URE w drodze decyzji administracyjnej. Wysokość kary pieniężnej wymierzonej w przypadkach, o których mowa w art. 38 ust. 1 pkt 3 i 4 u.o.o.e.e., nie może być wyższa niż 20 tys. zł.
Czy oprócz ustalenia celu zmniejszenia całkowitego zużycia energii elektrycznej i jego realizacji są jeszcze jakieś obowiązki z tym związane?
Z art. 37 u.o.o.e.e. zasadniczo wynika podstawowy obowiązek dotyczący ustalenia wspomnianego celu zmniejszenia całkowitego zużycia energii elektrycznej. Powiązany z nim jest wtórny obowiązek corocznego raportowania do prezesa URE. Jak dotychczas z u.o.o.e.e. nie wynikają inne specjalne powinności dla jednostek finansów publicznych. ©℗