Wielka Izba ETPC potwierdza systemowe i drastyczne naruszenia praw człowieka przez Rosję w Ukrainie

Wielka Izba orzekła jednogłośnie, że w odniesieniu do konfliktu w Ukrainie między 11 maja 2014 r. (kiedy rozpoczęły się działania wojenne) a 16 września 2022 r. (kiedy Rosja przestała być stroną Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności) miały miejsce naruszenia: art. 2 tej konwencji (prawo do życia), art. 3 (zakaz tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania), art. 4 par. 2 (zakaz pracy przymusowej), art. 5 (prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego), art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego), art. 9 (wolność myśli, sumienia i wyznania), art. 10 (wolność wyrażania opinii), art. 11 (wolność zgromadzeń i stowarzyszania się), art. 13 (prawo do skutecznego środka odwoławczego) i art. 14 (zakaz dyskryminacji) oraz art. 1 (ochrona własności) i art. 2 Protokołu nr 1 do konwencji (prawo do nauki).

ETPC: skala przemocy to zagrożenie dla całej Europy

Rozpatrując skargę, trybunał nie odnosił się jedynie do interpretacji naruszeń poszczególnych przepisów konwencji, lecz także wypowiedział się w sposób jednoznaczny co do bezprecedensowego, naruszającego podstawowe zasady prawa międzynarodowego i prawa praw człowieka ataku Rosji na inne państwo. Wielka Izba podkreśliła, że charakter i skala rosyjskiej przemocy w Ukrainie zagroziły pokojowi w całej Europie. Trybunał uznał następnie w odniesieniu do kwestii jurysdykcji, że Rosja taką posiadała, co skutkowało powstaniem zobowiązań konwencyjnych, w odniesieniu do terytorium Ukrainy, które okupowała. Stwierdził również jednogłośnie, że Rosja była odpowiedzialna za działania i zaniechania swoich sił zbrojnych oraz separatystycznych podmiotów na wschodzie Ukrainy. Ogromna liczba dowodów przedstawionych przed trybunałem ukazała cały system bezprawnego postępowania przedstawicieli państwa rosyjskiego (sił zbrojnych i innych władz, administracji okupacyjnych oraz separatystycznych uzbrojonych grup i podmiotów) dokonywanego na masową skalę.

Systemowe naruszenia praw człowieka, które potwierdził trybunał, obejmowały przede wszystkim: masowe ataki wojskowe; przypadki egzekucji ludności cywilnej i ukraińskich żołnierzy poza polem walki; tortury, w tym użycie gwałtu jako broni wojennej oraz nieludzkie i poniżające traktowanie; pracę przymusową; bezprawne i arbitralne przetrzymywanie ludności cywilnej; bezprawne wysiedlenia i transfery ludności cywilnej i jej przesiedlenia; zastraszanie, nękanie i prześladowanie wszystkich grup religijnych innych niż wyznawcy Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego; zastraszanie i przemoc wobec dziennikarzy, blokowanie ukraińskich i zagranicznych nadawców radiowych i telewizyjnych oraz nowe przepisy zakazujące i penalizujące rozpowszechnianie informacji wspierających Ukrainę; siłowe rozpędzanie przez rosyjskie wojsko pokojowych protestów w okupowanych miastach; niszczenie, grabież i wywłaszczanie bez odszkodowania własności prywatnej; tłumienie języka ukraińskiego w szkołach i indoktrynacja ukraińskich uczniów; transfer do Rosji, a w wielu przypadkach adopcja tam ukraińskich dzieci; dyskryminacja ze względu na poglądy polityczne i pochodzenie narodowe.

ETPC o zestrzeleniu samolotu MH17

Trybunał orzekł również jednogłośnie, że doszło do naruszenia art. 2, 3 i 13 w skardze nr 28525/20 dotyczącej zestrzelenia lotu MH17. Rosja nie podjęła żadnych środków w celu zapewnienia dokładnej weryfikacji celu pocisku lub ochrony życia osób znajdujących się na pokładzie. Nie przeprowadziła również skutecznego śledztwa w sprawie zestrzelenia, ujawniając niedokładne lub sfabrykowane informacje i przyjmując obstrukcyjne podejście do prób odkrycia przyczyny i okoliczności katastrofy. Ze względu na odmowę Rosji zabezpieczenia miejsca katastrofy, odzyskanie ciał zajęło osiem miesięcy. Niektórzy najbliżsi krewni musieli pochować niekompletne ciała swoich bliskich; w niektórych przypadkach części ciała zostały im zwrócone po pochówku. W dwóch przypadkach ciała ofiar nigdy nie zostały odnalezione. Spowodowało to niewyobrażalne cierpienia i brak wiedzy na temat dokładnego losu bliskich.

Orzeczenie Wielkiej Izby przejdzie na pewno do historii rozliczeń Rosji z jej systemowego, drastycznego naruszania praw człowieka. Warto podkreślić, że obecnie przed trybunałem w Strasburgu nadal toczą się postępowania w sprawie czterech skarg międzypaństwowych Ukrainy przeciwko Rosji i około 9,5 tys. skarg indywidualnych związanych z wydarzeniami na Krymie, we wschodniej Ukrainie i na Morzu Azowskim oraz operacjami wojskowymi Rosji na terytorium Ukrainy od 24 lutego 2022 r. Obecnie toczy się też jedna sprawa na kanwie skargi międzypaństwowej Królestwa Niderlandów przeciwko Rosji, rozpatrywane są również cztery skargi indywidualne złożone przeciwko Rosji przez ponad 500 krewnych ofiar lotu MH17.