Zgodnie z art. 483 kodeksu cywilnego w umowie można zastrzec, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kary umownej). Co istotne, dłużnik nie może się jednostronnie zwolnić ze zobowiązania dzięki zapłacie tej kary. Artykuł 484 k.c. stanowi natomiast, że kara umowna przysługuje wierzycielowi w ustalonej wysokości niezależnie od faktycznie poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przewyższającego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony postanowiły inaczej.

Naruszenie postanowień umownych (nienależyte wykonanie lub niewykonanie umowy) jest wystarczającą okolicznością do żądania kary umownej. Ma ona rekompensować ogół skutków, które towarzyszą niewykonaniu zobowiązania w sferze interesów wierzyciela, i stanowić dodatkowe zabezpieczenie prawidłowego wykonania umowy. Taki wniosek płynie z wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 6 listopada 2020 r. (sygn. akt I AGa 171/19).

Umorzenie kary umownej możliwe?

Na podstawie podanego stanu faktycznego i w odniesieniu do ww. przepisów uważam, że żądanie gminy dotyczące zapłaty kary umownej ma prawne uzasadnienie. W każdym razie argumentami spółki wobec roszczenia gminy nie mogą być ani brak szkody po stronie gminy, ani przyczyny opóźnienia związane z brakami kadrowymi. Ponieważ gmina może wystąpić ze skutecznym powództwem do sądu o zasądzenie wspomnianych kar umownych, w tych okolicznościach racjonalnym rozwiązaniem jest skierowanie przez spółkę do urzędu gminy wniosku o zastosowanie preferencji w spłacie naliczonych kar, np. ich umorzenie. Warto bowiem pamiętać, że praktycznie wszystkie jednostki samorządu terytorialnego (np. gminy) wprowadzają specjalne rozwiązania legislacyjne na podstawie art. 59 ustawy o finansach publicznych. Z tego przepisu wynika m.in., że w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem dłużnika lub interesem publicznym należności pieniężne mające charakter cywilnoprawny – przypadające jednostce samorządu terytorialnego lub jej jednostkom organizacyjnym – mogą zostać umorzone. Z kolei terminy ich spłaty mogą zostać odroczone lub płatność tych należności może zostać rozłożona na raty na zasadach określonych przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.

Ważne: To organ stanowiący JST określi szczegółowe zasady, sposób i tryb udzielania ulg, warunki dopuszczalności pomocy publicznej w przypadkach, w których ulga będzie stanowić pomoc publiczną, oraz wskaże organ lub osobę uprawnione do udzielania tych ulg.

Indywidualna sytuacja

Zatem zgodnie z ustawą o finansach publicznych to rada gminy ustala warunki umarzania, odraczania terminów, a nawet rozkładania na raty należności cywilnoprawnych. Do tej kategorii zalicza się niewątpliwie kary umowne. Należy jednak zauważyć, że wnioskodawca musi spełniać podstawową przesłankę – mianowicie przesłankę ważnego interesu dłużnika lub interesu publicznego. Przy czym w orzecznictwie sądowym akcentuje się, że użyte w przywołanym przepisie wyrażenia „ważny interes dłużnika” oraz „interes publiczny” są pojęciami nieostrymi. To powoduje, iż ich treść powinna być oceniana w kontekście konkretnej, indywidualnej sprawy. Ocena, czy taka okoliczność zachodzi, jest dokonywana przez organ do tego uprawniony na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego.

Z powyższego należy wnioskować, że gmina będzie weryfikować każdą sprawę w sposób indywidualny. Spółka może wystąpić do niej z wnioskiem o umorzenie kary umownej, który musi dobrze uzasadnić. Być może argument odnoszący się do braków kadrowych zostanie przez gminę uwzględniony. ©℗

Podstawa prawna

• art. 483‒484 kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1061; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 1237)

• art. 59 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1530; ost.zm. Dz.U. z 2025 r. poz. 39)