Statut fundacji rodzinnej nie powinien być ogólny

Fundacja rodzinna jako instytucja prawna działa już nieco od ponad półtora roku. Zasadniczym celem powołania jej do polskiego systemu prawnego było stworzenie kompleksowych przepisów umożliwiających i ułatwiających przeprowadzenie sukcesji budowanych i rozwijanych od dekad przedsiębiorstw rodzinnych. Polski biznes rodzinny w zdecydowanej większości przypadków jest tworzony i prowadzony przez rodziny. Dlatego nie może dziwić, że typowym wzorcem dla fundacji rodzinnej, jeśli chodzi o osoby fundatorów jest fundacja utworzona przez małżonków. Przy czym nie można zapominać, że powoływane do życia są również fundacje, w których występują różne konfiguracje fundatorów, np. fundacja rodzinna utworzona przez rodzeństwo lub przez rodzica z dzieckiem (nestora z sukcesorem).

W związku z tym, że ustawa o fundacji rodzinnej (dalej: u.f.r.) w art. 11 wskazuje, że fundatorami mogą być jedynie osoby fizyczne, oznacza to, że fundacja rodzinna nie może być założona m.in. przez osoby prawne (np. spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, spółkę akcyjną itp.). Co ważne, fundatorami mogą być zarówno osoby z kręgu rodziny, jak i niespokrewnione ze sobą.

UWAGA! Fundacja rodzinna może zostać utworzona przez kilku fundatorów. Jednak zgodnie z art. 12 ust. 2 f.r. wyjątek od tej reguły stanowi fundacja rodzinna ustanowiona w testamencie. Taki podmiot może mieć tylko jednego założyciela.

Uprawnienia fundatorów

Jeśli fundacja rodzinna zostaje ustanowiona przez kilku fundatorów, to zgodnie z art. 14 u.f.r. wykonują oni prawa i obowiązki fundatora wspólnie, chyba że statut stanowi inaczej. Konsensus w ramach tej instytucji prawnej, która ma umożliwiać funkcjonowanie aktywów firmowych i prywatnych w perspektywie wielopokoleniowej, jest pożądany, aczkolwiek rzeczywistość pisze różne scenariusze. Dlatego warto przewidzieć, a jeszcze lepiej należy się zabezpieczyć przed zdarzeniami, które mogą wpłynąć na potencjalny konflikt. W tym celu wystarczy ustanowić statut fundacji. Co ważne, zgodnie z art. 26 u.f.r. dokument ten sporządza się w formie aktu notarialnego.

Fundatorzy m.in. mogą w nim:

• ustalić podział kompetencji pomiędzy sobą;
• ograniczyć/ poszerzyć prawa lub obowiązki jednego z fundatorów;
• powierzyć wykonywanie praw i obowiązków tylko jednemu z fundatorów;
• ustalić wspólne wykonywanie praw i obowiązków.

W praktyce warto rozważyć, aby statut przewidywał odpowiednie scenariusze w przypadku następujących stanów faktycznych:

• jeden z fundatorów będzie w stanie fizycznym lub psychicznym uniemożliwiającym świadome i obiektywne podejmowanie decyzji (np. w sytuacji, gdy w wyniku wypadku samochodowego jeden z fundatorów będzie w stanie śpiączki, a stan ten będzie się utrzymywać przez okres powyżej 12 miesięcy);
• brak możliwości „głosowania” (podejmowania decyzji) przez fundatorów przeciwko sobie – załóżmy, że fundatorami są małżonkowie, którzy jednocześnie są członkami zgromadzenia beneficjentów, w skład którego wchodzą również dzieci fundatorów. Celem stosownej regulacji jest uniknięcie podziału fundatorów w przypadku różnych wizji co do poszczególnych kwestii związanych z funkcjonowaniem fundacji rodzinnej przez pozostałych beneficjentów będących członkami zgromadzenia beneficjentów;
• podział mienia fundacji rodzinnej, gdyby jeden z fundatorów nie dożył momentu rozwiązania fundacji rodzinnej – np. w przypadku rozwiązania fundacji rodzinnej jej majątek przypada pozostałemu przy życiu fundatorowi.

UWAGA: Swoboda w zakresie kształtowania uprawnień i obowiązków fundatorów w ramach postanowień statutu umożliwia dostosowania rozwiązań zarówno do sytuacji teraźniejszej, jak i do różnego rodzaju wyzwań, które mogą się pojawić w przyszłości. O zawartości statutu decyduje fundator lub fundatorzy, jeśli jest ich kilku.

Ogólne zapisy

A co w przypadku, gdy fundatorzy nie określą swoich praw i obowiązków w statucie? Wówczas uprawnienia względem fundacji będą wykonywać wspólnie, w oparciu o stosowanie przepisów kodeksu cywilnego dotyczących współwłasności (art. 195–221 k.c.). Jednak ukształtowanie praw i obowiązków bez szczegółowych postanowień w statucie nie jest korzystne dla fundatorów, ponieważ w praktyce mogą powstać wątpliwości dotyczące tego, które czynności wykonywane są w ramach zwykłego zarządu (na dokonanie takiej czynności wymagana jest zgoda większości fundatorów), a które w ramach czynności przekraczających zwykły zarząd fundacji (na dokonanie takiej czynności wymagana jest zgoda wszystkich fundatorów). ©℗