Tylko jedna platforma crowdfundingowa uzyskała dotąd w Polsce zezwolenie na crowdlending, czyli świadczenie usług pożyczek społecznościowych. Zniechęcają formalności związane z uzyskaniem takiego zezwolenia, co nie zmienia tego, że crowdlending ma wciąż wielki potencjał.
Ustawa o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 984 ze zm.; dalej: UFS), implementując unijne rozporządzenia 2020/1503 w sprawie europejskich dostawców usług finansowania społecznościowego dla przedsięwzięć gospodarczych oraz zmieniające rozporządzenie 2017/1129 i dyrektywę 2019/1937 (dalej „rozporządzenie ECSP”), ustanawiała jednolite w całej Unii Europejskiej zasady prowadzenia działalności w zakresie crowdfundingu udziałowego (inwestycyjnego) i dłużnego (pożyczki społecznościowe). Inaczej mówiąc, ustawa ta umożliwia prowadzenie działalności crowdfundingowej w sposób transgraniczny na terenie całej UE. Wymaga to jednak wcześniejszego uzyskania zezwolenia na podstawie art. 12 rozporządzenia.
Zabezpieczenie uprawdopodabnia zwrot
Crowdfunding dłużny (ang. crowdlending) to model pożyczek społecznościowych, które pozwalają pozyskiwać środki bezpośrednio od innych osób prywatnych, wykluczając przy tym udział instytucji finansowych jako pośrednika. Jest udzielany zazwyczaj krótkoterminowo i w stosunkowo niewielkich kwotach. Zakłada zwrot kapitału wraz z ustalonym z góry stałym oprocentowaniem. Udzielenie pożyczki lub objęcie obligacji są związane z ustanowieniem określonych zabezpieczeń tak, aby w maksymalny sposób uprawdopodobnić zwrot kapitału w określonym czasie.
Inaczej mówiąc, za pośrednictwem platformy crowdfundingowej inwestorzy udzielają właścicielom projektów pożyczek (w określonej kwocie i na ustalony okres) z obowiązkiem ich spłaty wraz z odsetkami. Właściciele, których projekty są udostępniane na tych platformach, to często niewielkie, nowo powstałe podmioty lub podmioty we wczesnej fazie rozwoju (ang. seed, w tym start-upy).
W crowdfundingu dłużnym jest wykorzystywana konstrukcja prawna umowy pożyczki (art. 720–724 kodeksu cywilnego). Kluczowa dla ustalenia reżimu prawnego rządzącego taką umową jest kwestia stron takiej umowy i ich statusu prawnego jako konsumentów bądź jego brak.
Z instrumentu tego w szczególności mogą korzystać spółki deweloperskie lub spółki o tradycyjnym i stabilnym modelu finansowym. Ustanowione zabezpieczenia, głównie w postaci hipoteki, zastawu rejestrowego, weksla czy poddania się egzekucji z aktu notarialnego, w znaczny sposób uprawdopodobniają zwrot powyższych środków z odsetkami.
Nieco inna pożyczka
Zgodnie z art. 2 ust. 1 lit. b rozporządzenia ECSP pożyczka (ang. loan) oznacza umowę, na podstawie której inwestor udostępnia właścicielowi projektu uzgodnioną kwotę pieniędzy na uzgodniony okres i na podstawie której właściciel projektu przyjmuje bezwarunkowy obowiązek spłaty tej kwoty inwestorowi, wraz z narosłymi odsetkami, zgodnie z harmonogramem płatności ratalnej. Powyższą definicję należy zestawić z cywilnoprawną instytucją pożyczki w prawie polskim, której konstrukcja prawna opiera się na wskazanych powyżej przepisach k.c.
Konsensualny charakter tej konstrukcji oznacza, że jej skuteczność nie jest uzależniona od wydania przedmiotu pożyczki, które stanowi wykonanie zobowiązania dającego pożyczkę z tytułu zawartej umowy. Tym samym na podstawie tej umowy obie strony zaciągają względem siebie zobowiązania: pożyczkodawca (inwestor) zobowiązuje się udostępnić przedmiot pożyczki, zaś pożyczkobiorca (właściciel projektu) zobowiązuje się ten przedmiot zwrócić. Umowa ta nie jest jednak umową wzajemną, gdyż zwrot przedmiotu pożyczki nie stanowi świadczenia wzajemnego ani nie jest przyczyną świadczenia dającego pożyczkę.
W przeciwieństwie do pożyczki z art. 720 par. 1 k.c. przedmiotem pożyczki w rozumieniu art. 2 ust. 1 lit. b rozporządzenia ECSP mogą być wyłącznie pieniądze (w tym w formie bezgotówkowej), zarówno polskie, jak i zagraniczne. Nie mogą to być rzeczy oznaczone co do gatunku. Z uwagi na powyższe przeniesienie własności rzeczy przez inwestora na właściciela projektu nie będzie stanowić pożyczki i, co za tym idzie, nie będzie podlegać przepisom komentowanego rozporządzenia.
Zgodnie natomiast z art. 2 ust. 1 lit. b rozporządzenia ECSP ustawodawca nie określił, w jaki sposób uzgodniona kwota miałaby zostać udostępniona właścicielowi projektu. Nie ma znaczenia, czy zostanie przeniesiona „na własność”, czy udostępniona w inny sposób. Konstrukcja cywilnoprawna udostępnienia nie ma znaczenia, może się różnić.
Pod nadzorem KNF
Na podstawie przepisu art. 3 ust. 2 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 135 ze zm.) KNF jest właściwym organem, w rozumieniu rozporządzenia ECSP. Zgodnie z art. 5 pkt 24 tej ustawy nadzorowi KNF podlegają dostawcy usług finansowania społecznościowego, którzy są zobowiązani do przekazywania określonych informacji za pośrednictwem Elektronicznego Systemu Przekazywania Informacji (ESPI).
Artykuł 15 ust. 1 rozporządzenia ECSP stanowi, że dostawcy świadczą swoje usługi pod nadzorem właściwych organów, które udzieliły zezwolenia (KNF).
Na podstawie natomiast przepisu z art. 15 ust. 2 rozporządzenia ECSP KNF ocenia, czy dostawcy przestrzegają obowiązków przewidzianych w rozporządzeniu ECSP. KNF określa częstotliwość i szczegółowość tej oceny, biorąc pod uwagę charakter, skalę i stopień złożoności działalności dostawcy.
Formalności odstraszają
Na dziś, zgodnie z danymi KNF, tylko jedna platforma crowdfundingowa otrzymała w Polsce przedmiotowe zezwolenie (ubieganie się o nie możliwe jest wyłącznie poprzez stronę internetową KNF). Nie ulega wątpliwości, że mnogość i złożoność wymaganych przez UE, a dookreślonych przez polskie prawo materiałów (w szczególności formalności związanych z uzyskaniem zezwolenia crowdlendingowego, na podstawie art. 12 rozporządzenia ECSP) nastręcza potencjalnym dostawcom usług finansowania społecznościowego dużo trudności. Z dniem 10 listopada 2023 r. zakończył się okres przejściowy, w którym platformy crowdfundingowe stosowały przepisy krajowe. Po tym terminie wszystkie podmioty, które chcą nadal świadczyć usługi finansowania społecznościowego, muszą uzyskiwać nowe zezwolenie wydawane przez KNF.
Nie zmienia to jednak tego, że crowdlending jest instytucją z wielkim potencjałem, umożliwiającą świadczenie usług pożyczek społecznościowych na terenie całej UE, po uzyskaniu uprzednio zezwolenia w jednym z krajów UE, np. w Polsce.©℗
