Emisja CO2. Ostatnie chwile na nowe sprawozdania i dobrowolną korektę

Wdrożenie CBAM przez podmioty importujące do Unii Europejskiej wybrane produkty wytworzone w branżach wysokoemisyjnych zostało podzielone na dwa okresy, z których każdy charakteryzuje się innym zakresem obowiązków.

W okresie przejściowym, który trwa od października 2023 r., a zakończy się 31 grudnia 2025 r., na podmioty importujące do UE towary objęte wspomnianym mechanizmem rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/956 z 10 maja 2023 r. nakłada obowiązek sprawozdawczy. Sprawozdania trzeba składać za okresy kwartalne, nie później niż jeden miesiąc po zakończeniu danego kwartału. Należy w nich podawać wiele danych, przede wszystkim informacje o ilości i pochodzeniu poszczególnych towarów objętych CBAM, zaimportowanych w danym okresie oraz o wbudowanych w nie emisjach gazów cieplarnianych.

Po pełnym wdrożeniu CBAM, od 2026 r., wyłącznie podmioty zarejestrowane na potrzeby mechanizmu jako upoważnieni zgłaszający będą mogły wykonać formalności importowe dla towarów objętych CBAM. Importerów obejmie także wiele dodatkowych obowiązków, m.in. te dotyczące składania rocznych deklaracji, a także nabywania i umarzania odpowiedniej liczby certyfikatów CBAM, proporcjonalnej do poziomu emisji wbudowanych w zaimportowane towary.

• Jakich transakcji dotyczy obowiązek sprawozdawczy?

Obowiązek sprawozdawczy dotyczy wymienionych w przepisach CBAM towarów pochodzących z państw trzecich (tzn. spoza UE), importowanych na obszar celny UE. Mówimy więc o towarach przywożonych do UE, które są objęte procedurą celną dopuszczenia do obrotu, a nie np. o towarach, które po wprowadzeniu na obszar UE są kierowane do składu celnego lub obejmowane inną procedurą specjalną.

Warto przy tym wspomnieć, że w specjalny sposób są traktowane wyroby, które po wprowadzeniu na obszar UE są obejmowane procedurą celną uszlachetniania czynnego, co następnie kończy się importem przetworzonego towaru. Warto przypomnieć, że procedura uszlachetniania czynnego co do zasady pozwala na przetworzenie towarów nieunijnych na terenie UE bez konieczności zapłaty ceł. Ewentualny obowiązek zapłaty ceł powstaje zasadniczo w momencie zakończenia uszlachetniania przez import (choć uszlachetnianie może zostać również zakończone w inny sposób, w tym bezcłowy). W przypadku zakończenia uszlachetniania importem warto – po zapoznaniu się z odpowiednimi przepisami i wytycznymi – odpowiednio zidentyfikować obowiązki ciążące na importerze w związku z CBAM.

Konkretne kategorie towarów objęte CBAM są wymienione w załączniku I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/956, ustanawiającego mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 ‒ według ich klasyfikacji celnej w ramach unijnej Nomenklatury Scalonej, czyli kodów CN. Można je jednak zgrupować w ogólne kategorie obejmujące przede wszystkim: wyroby ze stali, żeliwa lub aluminium, cement, nawozy sztuczne, energię elektryczną oraz wodór.

W tym kontekście kluczowe jest zapewnienie prawidłowej klasyfikacji celnej importowanych towarów, ponieważ ewentualne błędy mogą spowodować nieprawidłową identyfikację transakcji objętych CBAM, a w konsekwencji naruszenie przepisów. Warto przy tym odnotować rosnące znaczenie prawidłowej klasyfikacji celnej towarów nie tylko w obrocie celnym (co wpływa m.in. na stawki celne, pochodzenie celne itp.), lecz także w kontekście wpływu na wypełnianie obowiązków na gruncie np. CBAM oraz regulacji kontroli obrotu. Należy pamiętać, że jeśli klasyfikacja celna budzi wątpliwości importera lub partnerów biznesowych, to importer może ją potwierdzić przez właściwe organy w formie wiążącej informacji taryfowej (decyzji WIT).

Warto też wspomnieć, że z obowiązków CBAM są wyłączone towary pochodzące z wybranych państw, które ‒ by powiedzieć w pewnym uproszczeniu ‒ są zintegrowane z europejskim systemem handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS). Te państwa to obecnie: Islandia, Liechtenstein, Norwegia oraz Szwajcaria. Obowiązuje również reguła de minimis, zgodnie z którą przepisów CBAM nie stosuje się, jeśli wartość rzeczywista wyrobów CBAM na przesyłkę nie przekracza 150 euro.

• Na kim spoczywa obowiązek sprawo zdawczy?

Z reguły ciąży on na importerze, który składa zgłoszenie celne do procedury dopuszczenia do obrotu towarów objętych CBAM. W przypadku, w którym zgłoszenie celne składa na rzecz importera jego pośredni przedstawiciel celny, to taki przedstawiciel może wykonać obowiązek sprawozdawczy, jeżeli wyrazi na to zgodę.

Co istotne, jeśli importer nie ma siedziby w państwie członkowskim UE, to obowiązki sprawozdawcze spoczywają w każdym przypadku na wyznaczonym przez niego pośrednim przedstawicielu celnym.

• W jaki sposób są składane sprawozdania?

Sprawozdania kwartalne CBAM trzeba składać bezpośrednio do Komisji Europejskiej za pośrednictwem specjalnej platformy elektronicznej – Rejestru Przejściowego CBAM. Platforma jest wspólna dla całej UE, jednak dostęp do niej jest nadawany przez organy poszczególnych państw członkowskich zgodnie z krajową procedurą. W Polsce w tym celu są wykorzystywane funkcjonalności krajowej Platformy Usług Elektronicznych Skarbowo-Celnych (PUESC). Aby więc dana osoba (np. przedstawiciel lub reprezentant importera) uzyskała dostęp do Rejestru Przejściowego CBAM, musi:

• mieć konto na platformie PUESC powiązane z właściwym podmiotem (importerem) oraz
• złożyć za pośrednictwem platformy wniosek o nadanie uprawnienia rozszerzonego „Dostęp do Rejestru CBAM”.

Pracownik lub pełnomocnik danej firmy, który chce uzyskać dostęp do wspomnianego rejestru, powinien załączyć do wniosku odpowiednie upoważnienie podpisane przez mocodawcę. Jeśli dokumenty są opatrzone podpisem elektronicznym, to cały proces również można przeprowadzić drogą elektroniczną.

W praktyce ten proces nie rodzi istotnych problemów dla polskich podmiotów. Nie od początku było to jednak takie proste. W pierwszych miesiącach funkcjonowania systemu pojawiały się np. trudności z zalogowaniem na platformę Rejestru Przejściowego CBAM. Wydaje się, że te problemy zostały już w większości usunięte. Warto się jednak zarejestrować z odpowiednim wyprzedzeniem, aby uniknąć ewentualnych niespodziewanych sytuacji.

• Jakie dane są potrzebne do raporto wania?

Poprawne wypełnienie sprawozdania kwartalnego CBAM wymaga od importera dostępu do kilku kategorii danych.

▶ Konieczne są dane ze zgłoszeń celnych dotyczące zrealizowanych w danym kwartale transakcji importowych. Można je pozyskać z wielu źródeł, są bowiem dostępne w wewnętrznych systemach i dokumentacji spółki oraz w systemach zaangażowanych przez spółkę agencji celnych. Warto przypomnieć, że w Polsce można również pozyskać dane ze zgłoszeń celnych bezpośrednio od organów celnych. To jednak wymaga złożenia z odpowiednim wyprzedzeniem wniosku oraz uiszczenia opłaty, która zależy od złożoności pozyskiwanych danych i jest każdorazowo indywidualnie ustalana przez organy celne.

▶ Potrzebne są też informacje o instalacjach produkcyjnych, w których powstał dany produkt objęty CBAM, oraz o podmiotach, które są operatorami tych instalacji. Niektóre elementy danych mogą być dość szczegółowe, np. jak trzeba wskazać współrzędne geograficzne głównego źródła emisji w danej instalacji.

▶ Największym wyzwaniem dla importerów pozostaje niewątpliwie zgromadzenie danych o emisjach wbudowanych w zaimportowane towary, określonych zgodnie z metodologią zdefiniowaną szczegółowo w przepisach CBAM.

Pierwsze trzy składane sprawozdania kwartalne mogły – zgodnie z art. 4 ust. 3 rozporządzenia Wykonawczego Komisji (UE) 2023/1773, ustanawiającego zasady stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/956 w odniesieniu do obowiązków sprawozdawczych do celów mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 w okresie przejściowym ‒ korzystać z uproszczenia. Polegało ono na tym, że dane o emisjach wbudowanych mogły być raportowane z wykorzystaniem zryczałtowanych wartości domyślnych, publikowanych przez Komisję Europejską. Jednak od sprawozdania za III kw. 2024 r. obowiązkowe z zasady będzie wykazywanie w sprawozdaniu wartości rzeczywistych emisji, określonych dla danego towaru wytworzonego w określonej instalacji produkcyjnej. To z kolei wymaga aktywnej współpracy importera i operatora instalacji produkcyjnej. Ten ostatni powinien wdrożyć odpowiedni system monitorowania i obliczania emisji wbudowanych, zgodny z metodykami UE, a także regularnie przekazywać rezultaty swoich obliczeń unijnym importerom.

Mimo podjętych przez organy unijne działań, które miały uprościć wymianę informacji z operatorami instalacji spoza UE (w szczególności przez publikację przykładowego arkusza do pozyskiwania przez importerów danych, które są potrzebne od producenta/operatora instalacji, aby importer mógł się wywiązać z obowiązków raportowych CBAM), ta kwestia pozostaje wciąż jedną z głównych trudności dla unijnych importerów. Tym bardziej że odpowiedzialność prawną za kompletność oraz prawidłowość danych wskazywanych w sprawozdaniu kwartalnym ponosi właśnie składający je importer.

Z tego powodu trzeba jak najwcześniej podjąć działania zmierzające do uzyskania przez importera dostępu do odpowiednich danych od operatorów instalacji spoza UE. Można w tym celu wykorzystać np. wzór komunikacji z dostawcami opublikowany przez Komisję Europejską na jej stronach internetowych.

▶ Co grozi podmiotom, które nie wywiązały się z ciążących na nich obowiązków sprawozdawczych CBAM?

Kary pieniężne za każdą tonę niezgłoszonych emisji wynoszą obecnie od 10 do 50 euro. Krajowe organy administracji publicznej odpowiedzialne za CBAM (obecnie jest to Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami w Instytucie Ochrony Środowiska – Państwowym Instytucie Badawczym) mogą nałożyć karę pieniężną na podmiot, który nie podjął niezbędnych działań w celu dopełnienia obowiązku złożenia sprawozdania CBAM. Podobnie karą może zostać obciążony przedsiębiorca, który nie podjął niezbędnych działań w celu skorygowania sprawozdania kwartalnego, w stosunku do którego właściwy organ wszczął procedurę korekty.

Należy też zwrócić uwagę na inny potencjalny negatywny skutek naruszeń obowiązków CBAM. Jak wspomnieliśmy już wcześniej, od 2026 r. tylko podmioty zarejestrowane na potrzeby mechanizmu jako upoważnieni zgłaszający będą mogły wykonywać formalności importowe dla sprowadzanych do UE towarów objętych CBAM. Aby się zarejestrować, podmiot będzie musiał spełnić wiele kryteriów – w tym kryterium braku poważnych lub powtarzających się naruszeń przepisów o CBAM.

Nie można więc wykluczyć ryzyka, że naruszenia regulacji CBAM, takie jak uchylanie się od obowiązku składania sprawozdań kwartalnych, mogą utrudnić lub wręcz uniemożliwić danemu przedsiębiorcy rejestrację na potrzeby mechanizmu CBAM na kolejnych etapach jego wdrażania. ©℗