Sukcesja w przedsiębiorstwie transportowym, czyli jak zapewnić kontynuację działalności

W ramach jednoosobowej działalności gospodarczej prowadzę firmę transportową. Czeka mnie jednak bardzo poważna operacja. Zastanawiam się więc, co zrobić, aby mój syn mógł bez problemu prowadzić firmę, jeśli mój stan zdrowia się pogorszy.

Sukcesja to proces, który pozwala odpowiednio przygotować firmę na różne ewentualności. Bez wyznaczonego następcy pojawia się próżnia decyzyjna, która może sparaliżować funkcjonowanie firmy. W przypadku braku jasno sprecyzowanych planów sukcesyjnych potencjalni spadkobiercy mogą wpaść w spór o kontrolę nad firmą. A konflikty, które często trwają miesiącami lub latami, mogą doprowadzić do dezintegracji przedsiębiorstwa. Brak przygotowania do sukcesji często odbija się negatywnie na wartości firmy. Potencjalni inwestorzy czy partnerzy mogą odejść, obawiając się nieprzewidywalności przyszłości przedsiębiorstwa.

Śmierć właściciela a zezwolenie i licencja przewoźnika

W praktyce bardzo często można się spotkać z poglądem, że zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego i licencja przewozowa wygasają z chwilą śmierci właściciela. Nierzadko takich informacji udzielają starostwa w odpowiedzi na zapytania rodziny zamarłego, a nawet publikują je na stronach internetowych w ramach biuletynów informacji publicznej (BIP). To błędne założenie. Ustawa o transporcie drogowym przewiduje możliwość wykonywania uprawnień wynikających z zezwolenia lub licencji zmarłego przez inną osobę fizyczną. Ze względu na to, że przedsiębiorstwo będzie przedmiotem dziedziczenia, oraz z uwagi na to, że wiele z tego rodzaju firm to firmy rodzinne, zwykle będą to spadkobiercy zmarłego. Zgodnie z art. 16 ust. 5 ustawy o transporcie drogowym: „w razie śmierci osoby fizycznej posiadającej zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego lub licencję, organ, który ich udzielił, na wniosek osoby, która złożyła wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, złożony w terminie sześciu miesięcy od dnia śmierci osoby fizycznej posiadającej zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego lub licencję, wyraża zgodę, w drodze decyzji administracyjnej, na wykonywanie uprawnień wynikających z zezwolenia lub licencji przez okres nie dłuższy niż 18 miesięcy od daty śmierci posiadacza zezwolenia lub licencji”.

Ustawodawca rozróżnił dwie sytuacje umożliwiające kontynuację działalności w ramach posiadanych uprawnień do wykonywania działalności przewozowej. Jedną z nich jest ustanowienie zarządcy sukcesyjnego, druga dotyczy kontynuacji działalności przez spadkobiercę, który nie został powołany na zarządcę sukcesyjnego i zamierza wykonywać uprawnienia zmarłego.

Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego

W ustawie o zarządzie sukcesyjnym ustawodawca wprowadził koncepcję „przedsiębiorstwa w spadku”. Zgodnie z jej art. 3 spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy stają się właścicielami firmy. Mając na uwadze to, że spadkobiercy mogą nie mieć doświadczenia biznesowego, ustawodawca umożliwił wprowadzenie zarządu sukcesyjnego. Można go ustanowić za życia właściciela przez wyznaczenie zarządcy, który po śmierci właściciela przejmuje nadzór nad firmą. To rozwiązanie ma na celu zapewnienie ciągłości działalności. Zarząd ten jest tymczasowy – może trwać maksymalnie dwa lata z możliwością przedłużenia do pięciu lat w szczególnych okolicznościach.

Aby ustanowić zarządcę za życia właściciela, jest wymagane wpisanie go do odpowiedniego rejestru w centralnej ewidencji działalności gospodarczej. Po śmierci właściciela zarządcę mogą powołać: małżonek, spadkobierca ustawowy lub testamentowy. Za każdym razem może się to odbyć jedynie za zgodą przyszłego zarządcy. Ten otrzymuje uprawnienia do prowadzenia przedsiębiorstwa i reprezentowania go w sprawach sądowych i pozasądowych. Działa w swoim imieniu, ale na korzyść spadkobierców. Zarządca nie odpowiada za zobowiązania przedsiębiorstwa, ale jest odpowiedzialny za właściwe wykonywanie swoich obowiązków.

Konieczna zgoda

Aby móc wykonywać działalność gospodarczą polegającą na drogowym transporcie towarów, wynikającą z zezwolenia lub licencji zmarłego, zarządca sukcesyjny musi uzyskać zgodę. W tym celu w terminie trzech miesięcy od daty śmierci właściciela musi zostać złożony wniosek do organu, który uprzednio wydał zezwolenie lub licencję. Ustawodawca wyda decyzję o przyznaniu tego uprawnienia pod warunkiem spełnienia wymagań określonych w art. 38 ust. 2 ustawy o transporcie drogowym, w tym przestawienia następujących dokumentów:

• certyfikatu kompetencji zawodowych osoby zarządzającej transportem;
• oświadczenia osoby zarządzającej transportem;
• dokumentów finansowych, z których wynika potwierdzenie spełnienia wymogów zabezpieczenia finansowego wygadanego dla danego taboru;
• wykazu pojazdów;
• zaświadczenia o niekaralności jako dokumentu potwierdzającego spełnienie przesłanki dobrej reputacji;
• oświadczenia o dysponowaniu bazą eksploatacyjną właściwą dla danego taboru.

Bez powołania na zarządcę sukcesyjnego

Spadkobierca, który nie został powołany na zarządcę sukcesyjnego, a zamierza wykonywać uprawnienia zmarłego wynikające z zezwolenia i licencji, może kontynuować działalność spadkodawcy, ale by zachować uprawnienia, musi spełnić obowiązki wskazane przez ustawodawcę. Przede wszystkim musi uzyskać postanowienie o stwierdzeniu nabycia praw do spadku lub notarialne poświadczenie dziedziczenia. Przy czym kluczowe jest zachowanie terminu do złożenia wniosku o możliwość wykonywania uprawnień z zezwolenia lub licencji, który wynosi sześć miesięcy od śmierci spadkodawcy.

Dodatkowo do wniosku spadkobierca musi dołączyć dokumenty potwierdzające spełnienie warunków określonych przez ustawodawcę. Dokumenty te stanowią zabezpieczenia analogiczne do tych przy wydawaniu uprawnień przedsiębiorcy i są one tożsame jak w przypadku zarządcy sukcesyjnego (wymienione wyżej).

W powyższym przypadku zezwolenie na wykonywanie uprawnień wynikających z zezwolenia lub licencji zmarłego może zostać wydane przez organ na okres nie dłuższy niż 18 miesięcy od daty śmierci spadkodawcy. Należy podkreślić, że niezłożenie wniosku o wykonanie uprawnień zmarłego w wymaganym terminie wiąże się z wygaśnięciem uprawnień do wykonywania działalności transportowej, a w przypadku woli kontynuowania działalności staje się ona niemożliwa. Wówczas jedynym rozwiązaniem jest otwarcie nowej działalności i pozyskanie uprawnień do nowego przedsiębiorstwa, co wymaga przejścia całej procedury od początku, a także poniesienia kosztów związanych z wydaniem zezwolenia, licencji i ich wypisów, bowiem w przypadku śmierci przedsiębiorcy koszty poniesione w związku z uzyskaniem uprawnień (za niewykorzystany okres) nie podlegają zwrotowi.

Fundacja rodzinna

Innym instrumentem pozwalającym zapewnić ciągłość działalności transportowej może być wprowadzona niedawno do polskiego systemu prawnego instytucja fundacji rodzinnej (dalej: FR). Jest to instrument przeznaczony dla sukcesji i skrojony na jej miarę.

Fundacja rodzinna to specyficzna forma organizacji prawnej, której głównym celem jest ochrona i zarządzanie majątkiem rodziny, w tym działalności gospodarczych. Dzięki niej majątek – w tym firmy transportowej – może być chroniony i zarządzany z myślą o długoterminowych korzyściach dla rodziny niezależnie od indywidualnych losów jej członków. Fundacja działa na podstawie statutu, który określa jej cele i sposób działania, dzięki czemu nie ma ryzyka nagłej zmiany kierunku działalności czy podziału lub rozproszenia majątku. Dodatkowo FR umożliwia powołanie zarządu, który może się składać z ekspertów w dziedzinie transportu. Właściciel może więc upewnić się, że jego biznes będzie prowadzony przez specjalistów, nawet jeśli członkowie rodziny nie mają odpowiednich kwalifikacji, albo przekazać zarządzanie konkretnemu spadkobiercy bez finansowego pokrzywdzenia pozostałych.

Majątek przekazany FR jest oddzielony od majątku osobistego założyciela oraz członków rodziny. W praktyce oznacza to, że w przypadku problemów finansowych jednego z członków rodziny majątek fundacji jest chroniony przed ewentualnymi wierzycielami. Fundacja rodzinna daje możliwość dostosowania jej działalności do indywidualnych potrzeb rodziny i charakterystyki prowadzonej działalności transportowej. Dzięki temu każdy przedsiębiorca może znaleźć rozwiązania najlepiej pasujące do jego sytuacji. Najistotniejsze z puntu widzenia powyższych rozważań jest to, że powołanie fundacji zapewnia ciągłość działalności bez konieczności prowadzenia postępowania spadkowego.

Dzięki temu, że te fundacje zapewniają odpowiednie zarządzanie, chronią majątek i umożliwiają elastyczne dostosowanie do potrzeb rodziny, stają się one coraz bardziej popularne wśród właścicieli firm transportowych, którzy myślą o przyszłości swojego biznesu i bliskich. Szczególnie że fundacje mogą być także znakomitym narzędziem do dywersyfikacji biznesu lub reinwestowania bez szkody dla działalności transportowej. ©℗