W związku z koniecznością implementacji – do 31 stycznia 2023 r. – dyrektywy (UE) 2019/2121 Ministerstwo Sprawiedliwości rozpoczęło prace nad projektem nowelizacji kodeksu spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw.
Andrzej Laprus, menedżer i radca prawny w kancelarii EY Law
Wiktor Sobol, prawnik z kancelarii EY Law
Wiktor Sobol, prawnik z kancelarii EY Law
Wprowadzi ona do polskiego porządku prawnego jednolite ramy dla podziałów, połączeń i przekształceń transgranicznych. Przepisy mają zapewniać szeroką ochronę wspólników, wierzycieli i pracowników spółek uczestniczących w takich reorganizacjach. Wdrażane rozwiązania zakładają też umożliwienie wymiany informacji o zakazach sprawowania funkcji kierowniczych pomiędzy rejestrami państw członkowskich UE (EOG), co zdecydowanie zwiększy bezpieczeństwo obrotu w ramach jednolitego rynku.
Dyrektywa a swoboda przedsiębiorczości
Swoboda przedsiębiorczości wyrażona w art. 49 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stanowiąca jedną z najważniejszych zasad obowiązujących państwa członkowskie, obejmuje m.in. zakładanie i zarządzanie spółkami.
Do tej pory w związku z brakiem odpowiednich regulacji prawnych kwestia transgranicznych reorganizacji spółek handlowych była przedmiotem jedynie orzecznictwa sądowego. W kolejnych wyrokach Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznawał, że możliwość przeniesienia siedziby spółki za granicę zależy od prawodawstwa państwa członkowskiego. Nie wskazywał na potrzebę uregulowania tej kwestii na poziomie wspólnotowym – brak odpowiednich krajowych regulacji nie został uznany za sprzeczny z zasadą swobody przedsiębiorczości. TSUE przyjmował jednak, że zakaz przeniesienia siedziby spółki za granicę bez przeprowadzenia jej likwidacji i rozwiązania stanowi ograniczenie tej swobody. Gdy przepisy krajowe przewidują możliwość dokonania zmiany formy prawnej (przekształcenia spółki), państwo członkowskie nie może odmówić takiego przekształcenia z udziałem spółki zagranicznej.
W kontekście opracowywanego projektu ustawy duże znaczenie ma wyrok TSUE z 25 października 2017 r. w sprawie C-106/16 dotyczącej polskiej spółki Polbud Wykonawstwo sp. z o.o. Wynika z niego, iż traktatowa swoboda przedsiębiorczości obejmuje zapewnienie spółkom możliwości przeniesienia siedziby z jednego państwa członkowskiego do drugiego bez przeprowadzenia likwidacji spółki. Przepisy krajowe warunkujące takie przeniesienie siedziby od likwidacji spółki trybunał uznał za niedopuszczalne. Przykładem takich przepisów ograniczających swobodę przedsiębiorczości jest obecny art. 270 k.s.h. stanowiący, iż uchwała wspólników o przeniesieniu siedziby spółki za granicę powoduje rozwiązanie spółki i otwarcie jej likwidacji.
Skutkiem orzecznictwa w tym zakresie była dyrektywa 2019/2121 z 27 listopada 2019 r. Wskazano w niej, że „brak ram prawnych dotyczących przekształceń i podziałów transgranicznych prowadzi do fragmentacji rozwiązań prawnych i niepewności prawnej, które tworzą bariery w korzystaniu ze swobody przedsiębiorczości. Prowadzi to również do nieoptymalnej ochrony pracowników, wierzycieli i wspólników mniejszościowych na rynku wewnętrznym”. Uznano, że uregulowanie tej kwestii na poziomie wspólnotowym jest kwestią niezwykle istotną dla harmonizacji prawa i zapewnienia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego.
Transgraniczne podziały i przekształcenia
Dotychczas k.s.h. normował jedynie transgraniczne fuzje, w wyniku nowelizacji do polskiego ustawodawstwa zostaną wprowadzone uregulowania dotyczące tego typu podziałów i przekształceń.
Transgraniczne podziały dyrektywa dzieli na:
■ pełne – przeniesienie majątku na co najmniej dwie spółki,
■ częściowe – przeniesienie części majątku na jedną lub więcej spółek,
■ przez wydzielenie – przeniesienie części majątku w zamian za udziały w spółkach przejmujących na rzecz spółki podlegającej podziałowi.
Z harmonizacji zostały wyłączone podziały przez przeniesienie aktywów i pasywów spółki dzielonej na spółki już istniejące. W świetle dyrektywy każdy z trzech typów podziału transgranicznego powinien obejmować zawiązanie nowej spółki lub spółek.
Transgraniczne przekształcenia zostały zdefiniowane w dyrektywie jako operacje niewymagające likwidacji spółki, powiązane co najmniej z przeniesieniem siedziby statutowej do innego państwa członkowskiego przy zachowaniu osobowości prawnej. Tym samym – analogicznie jak w wyroku TSUE w sprawie Polbudu – zrezygnowano z uznania za warunek dopuszczalności transgranicznego podziału przeniesienia do innego państwa członkowskiego rzeczywistego zarządu przedsiębiorstwa.
Wprowadzenie powyższych regulacji w znaczący sposób wpłynie na reorganizacje wewnątrzgrupowe oraz transakcje realizowane na terenie UE.
Ochrona wspólników, wierzycieli i pracowników
Założenia do projektu nowelizacji k.s.h. przewidują specjalne środki ochronne dla wspólników mniejszościowych, wierzycieli i pracowników spółek, wzorowane na tych przyjętych w dyrektywie.
Jest to przede wszystkim możliwość składania uwag do planu operacji transgranicznej oraz obowiązek sporządzenia sprawozdania dotyczącego jej skutków dla danej chronionej grupy. Wierzyciele spółek uczestniczących w danej operacji będą mogli żądać od sądu ustanowienia zabezpieczenia ich roszczeń, wspólnicy mniejszościowi (przeciwni reorganizacji) mieliby natomiast zapewnione adekwatne wynagrodzenie za ich udziały lub akcje. Środki ochronne mają obejmować także posiadaczy akcji niemych oraz akcjonariuszy i wspólników bezzasadnie niedopuszczonych do udziału w zgromadzeniu wspólników (walnym zgromadzeniu) podejmującym decyzję o transgranicznej reorganizacji.
Kwestia partycypacji pracowników w spółce powstałej w wyniku operacji transgranicznej zostanie uregulowana w odrębnej ustawie (o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału spółek – znajduje się obecnie w konsultacjach).
Wpływ zmian na rynek
Dyrektywa 2019/2121 pozwala na realizację swobody przedsiębiorczości w szerszym zakresie niż dotychczas. Głównym jej celem jest stworzenie szczegółowego i wielopoziomowego postępowania, które reguluje transgraniczne podziały i przekształcenia spółek, zapewniając kontrolę zgodności tych procesów z prawem przez właściwe organy państw członkowskich. Uregulowane postępowanie pozwoli na zapobieganie transgranicznym operacjom w przypadku uznania ich za nadużycie, tj. gdyby proces był nakierowany na uzyskanie nienależnych korzyści podatkowych lub bezpodstawnie naruszał prawa wspólników, wierzycieli lub pracowników.
Dyrektywa ma na celu przyczynienie się do zwiększenia mobilności spółek w wyniku wzmocnienia transgranicznej aktywności, zwiększenia pewności prawa, redukcji kosztów i obciążeń administracyjnych, wyłączenia możliwości stwierdzenia nieważności skutecznej operacji transgranicznej przeprowadzonej zgodnie z procedurą. Wynikające z niej zmiany mają duże znaczenie dla całej Unii Europejskiej – stopniowa jej implementacja w prawodawstwie państw członkowskich niewątpliwie pozwoli na harmonizację prawa w zakresie reorganizacji międzynarodowych, co znacząco usprawni procesy w tym zakresie.
Projekt nowelizacji k.s.h. ma w założeniu implementować również dyrektywę 2019/1151 umożliwiającą wymianę informacji o zakazach sprawowania funkcji kierowniczych pomiędzy rejestrami państw członkowskich, co przyczyni się do znacznego zwiększenia bezpieczeństwa obrotu w ramach jednolitego rynku. ©℗