Prowadzę działalność gospodarczą. W styczniu br. pożyczyłem znajomemu klientowi 15 tys. zł na trzy miesiące, miał je zwrócić do końca kwietnia. Nie spisywaliśmy umowy, ale wysłałem mu pieniądze formalnie przelewem. Obecnie, gdy pieniądze są potrzebne w firmie, osoba ta unika kontaktu, bo według niej nie było podpisanej umowy pożyczki, a więc była to darowizna. Co mogę zrobić?
Pożyczka i darowizna to odmienne zakresowo umowy. W art. 720 kodeksu cywilnego postanowiono, że przez umowę pożyczki dający ją zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy (albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku), a z kolei biorący – zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy (albo odpowiednio: tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości). Przy czym zastrzeżono, że umowa pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych, wymaga zachowania formy dokumentowej.
Z kolei z art. 888 oraz art. 890 kodeksu cywilnego wynika m.in., że przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.
Liczy się zamiar stron
Z porównania regulacji wynika więc, że umowa pożyczki wiąże się ze świadczeniem zwrotnym, z kolei umowa darowizny wręcz przeciwnie, wiąże się ze świadczeniem bezzwrotnym. Wskazane rozróżnienie ma istotne znaczenie w sytuacji czytelnika. W kodeksie cywilnym postanowiono też, po pierwsze, że oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają okoliczności, w których zostało złożone, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. Po drugie, że w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.
Przedkładając istotę ww. regulacji prawnych na podany stan faktyczny, należy przyjąć, że intencją stron było przekazanie środków pieniężnych w ramach umowy pożyczki.
Początek dowodu na piśmie
Umowy pożyczki nie zawarto na piśmie, ale do jej zawarcia doszło w sposób mniej sformalizowany. Świadczy o tym dokonanie przelewu na rzecz znajomego przedsiębiorcy. W orzecznictwie sądowym akcentuje się, że niezachowanie formy pisemnej zastrzeżonej dla celów dowodowych (co ma miejsce w przypadku umowy pożyczki) powoduje niedopuszczalność, w razie sporu, prowadzenia dowodu ze świadków lub z przesłuchania stron na fakt zawarcia kontraktu, przy czym przewidziane są tu wyjątki, m.in. jeżeli fakt kontraktu został uprawdopodobniony za pomocą pisma. Uprawdopodobnienie może nastąpić za pomocą jakiegokolwiek pisma (tzw. początek dowodu na piśmie). Za początek dowodu na piśmie uznaje się każde pismo mające związek z czynnością (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 27 czerwca 2019 r., sygn. akt V ACa 1262/17). W zbliżonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy w Kielcach w wyroku z 12 lipca 2018 r. (sygn. akt II Ca 654/18) przyjął, że zawarcie umowy może być udowodnione różnymi dokumentami – w tym potwierdzeniem wykonania przelewów, wezwaniem do zapłaty czy zeznaniami stron i świadków. Sąd uznał, że zawarcie umowy pożyczki zostało uprawdopodobnione dokumentami w postaci potwierdzeń wykonania przelewów bankowych, co w ocenie sądu stanowi początek dowodu na piśmie, tj. fakt dokonania czynności prawnej został uprawdopodobniony za pomocą pisma.
A zatem w sytuacji czytelnika, mimo że umowa pożyczki nie została spisana, do jej zawarcia w istocie doszło. Świadczą o tym dokonane przelewy, a zapewne dodatkowo stanowisko przedsiębiorcy. W tej sytuacji powinien on wezwać pożyczkobiorcę do zapłaty pod rygorem skierowania sprawy do sądu. W przypadku gdy ten odmówi ‒ należy wystosować pozew o zapłatę do sądu rejonowego.
Podstawa prawna
• art. 720, art. 888 i art. 890 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2320)
