Nowe prawo restrukturyzacyjne wzmacnia ochronę wierzycieli

Nowela wprowadziła nowe zasady dotyczące przyjmowania układów, które nie uzyskały wymaganej większości głosów w swojej grupie (układ niekonsensualny). Regulacje te (wynikające z implementowanej dyrektywy UE 2019/1023) mocniej niż wcześniej odwołują się do zasady kolejności zaspokajania wierzycieli, znanej z postępowania upadłościowego.

Na etapie zatwierdzania układu obowiązuje teraz prosta zasada ochrony wierzycieli: jeśli któryś z nich sprzeciwia się układowi, musi otrzymać w ramach jego wykonania więcej, niż dostałby w postępowaniu upadłościowym. Jednocześnie ustawodawca uchylił obowiązującą przez lata przesłankę odmowy zatwierdzenia układu, jaką było „rażące pokrzywdzenie wierzycieli”.

Na mocy ostatniej noweli wprowadzona została też reguła automatycznego objęcia układem wierzytelności zabezpieczonych na majątku dłużnika. W zamian ustawodawca zagwarantował minimalny poziom spłaty dla zabezpieczonego wierzyciela, który nie zgadza się z propozycją układu.

Uwaga! Rozwiązania tworzą jasną regułę: restrukturyzacja nie może się odbywać kosztem wierzycieli.

Ze względu na szeroki zakres reformy w tym artykule skoncentruję się na zasadach podziału wierzycieli na grupy – kluczowym elemencie przygotowywania propozycji układowych.

Zmiana zasad

Od lat jednym z najważniejszych etapów procesu układowego jest właściwe przygotowanie propozycji układowych oraz przypisanie ich odpowiednim wierzycielom. Po nowelizacji p.r. większy jest nacisk na zapewnienie ochrony i odpowiedniej reprezentacji wierzycieli o zbliżonych interesach prawnych lub gospodarczych. Grupy wierzycieli stały się więc centralnym elementem głosowania nad układem.

W poprzednim stanie prawnym zasadą było, że wszyscy wierzyciele objęci układem głosowali razem, a ich traktowanie miało być równe. W praktyce jednak i tak stosowany był podział na grupy. Opierano się na wskazywanych przez p.r. różnych cechach wierzytelności, tj.:

• ich rodzaju (np. kredyt, pożyczka, leasing),
• wysokości (ustalano progi kwotowe) czy
• charakterze wierzyciela (np. bank, wierzyciel strategiczny, podmiot publiczny).

W bardziej skomplikowanych postępowaniach możliwe było łączenie kilku kryteriów jednocześnie.

Ważne: Podział wierzycieli na grupy ma umożliwić różnicowanie treści propozycji układowych.

Do czasu ostatniej nowelizacji prawo nie określało sztywno, w jaki sposób można restrukturyzować wierzytelności (przykładowe możliwości zostały wskazane w art. 156 ust. 1 p.r.). W praktyce najczęściej stosowano częściowe umorzenie długów – zarówno głównych, jak i ubocznych, połączone z rozłożeniem spłat na raty oraz kilkumiesięcznym okresem karencji, czyli odroczeniem pierwszej raty. Spłaty mogły pochodzić zarówno z bieżących dochodów dłużnika (w tym z zysków), jak i z likwidacji jego majątku w przypadku układu likwidacyjnego.

Kryterium podziału wierzycieli

W związku z tym, że dyrektywa 2019/1023 akcentuje kwestię łączenia wierzycieli w grupy według wspólnych interesów ekonomicznych, polski ustawodawca przyjął zasadę, że grupy powinny odzwierciedlać wspólne interesy wierzycieli, a przy ich tworzeniu należy zastosować jasne i weryfikowalne kryteria. Przy czym podział według kategorii interesu, opisany w art. 161 p.r., ma jedynie charakter orientacyjny i bazuje na dotychczasowej praktyce oraz doświadczeniu ustawodawcy.

Osoba przygotowująca propozycje układowe może zastosować jedno lub kilka kryteriów jednocześnie, pod warunkiem że są przejrzyste i nie wprowadzają wierzycieli ani sądu w błąd. Dozwolony jest zatem np. podział wierzycieli kredytowych według wysokości wierzytelności albo połączenie kryterium wartości wierzytelności z rodzajem stosunku prawnego, z którego wynikają. To pozytywne zmiany. W przeszłości bowiem zdarzało się, że sądy odmawiały zatwierdzenia układu po głosowaniu, uznając podział wierzycieli za niewłaściwy lub instrumentalny, np. służący preferencjom dłużnika przy przydzielaniu bardziej korzystnych propozycji niektórym wierzycielom.

Obecnie, zgodnie z dodanym do art. 161 p.r. nowym ustępem 1a, konieczne jest tworzenie grup wierzycieli według kategorii interesów w określonych przypadkach. Chodzi o trzy grupy:

• pracowników, których roszczenia mogą zostać objęte układem i którzy wyrazili na to zgodę,
• osób mających wierzytelności z tytułu sprzedaży produktów z własnego gospodarstwa rolnego,
• wierzycieli zabezpieczonych na majątku dłużnika np. hipoteką, zastawem lub przeniesieniem własności rzeczy albo praw odpowiadających wartości zabezpieczenia.

Pozycja wierzycieli zabezpieczonych

Prawo restrukturyzacyjne wprowadza też szczególne zasady dla wierzycieli zabezpieczonych. Otóż propozycje układowe nie mogą przewidywać zaspokojenia mniej korzystnego niż w przypadku upadłości, chyba że wierzyciel wyrazi na takie rozwiązanie zgodę. Ponadto nie wolno zmieniać sposobu zaspokojenia ani sprzedawać przedmiotu zabezpieczenia bez aprobaty wierzyciela. Układ nie może też przewidywać spłaty wyższej niż wartość wierzytelności.

Najważniejszą nowością w p.r. jest zakaz narzucania wierzycielowi zabezpieczonemu zmiany sposobu spłaty, np. konwersji długu na udziały lub akcje. Ogranicza to opcje restrukturyzacyjne dłużnika, ale chroni wierzyciela przed przymusowym staniem się współwłaścicielem probloemów dłużnika. Wierzyciel zabezpieczony ma inne prawa niż niezabezpieczeni, a możliwość konwersji mogłaby zachęcać dłużnika do obchodzenia ustanowionych zabezpieczeń.

Nowe, obowiązujące już regulacje, przewidują automatyczne objęcie układem wyróżnionych grup. Jednak nie zmuszają wierzycieli przypisanych do tych kategorii do akceptacji propozycji. Wierzyciele opisani w art. 161 p.r. nadal mają pełne prawo głosu, tak jak pozostali, z uwzględnieniem nowych zasad przyjęcia układu.

Przyjmowanie układu restrukturyzacyjnego

Przy tworzeniu grup wierzycieli należy brać pod uwagę również zasady przyjmowania układu zapisane w art. 119 p.r. Układ powinien zapewniać sprawiedliwe traktowanie wszystkich grup. Podział powinien też odzwierciedlać hierarchię wierzycieli znaną z postępowania upadłościowego i umożliwiać zatwierdzenie układu nawet bez zgody wszystkich wierzycieli pod warunkiem, że są spełnione dodatkowe przesłanki dotyczące zaspokojenia poszczególnych kategorii.

Oznacza to, że jeśli w niektórych grupach nie uda się uzyskać wymaganej większości liczbowej lub kapitałowej, ale po zsumowaniu głosów „za” ze wszystkich grup zostanie osiągnięta większość kapitałowa wynosząca co najmniej 50 proc. wszystkich głosów, wówczas układ może zostać uznany za przyjęty. A zatem podział wierzycieli nie może prowadzić do sytuacji, w której układ niekonsensualny naruszałby wymóg poparcia układu i zasady słuszności wobec wierzycieli.

Kontrola podziału wierzycieli przez sąd

To nie wszystko. Nowe ustępy 4–6 art. 161 p.r. pozwalają sądowi zatwierdzać podział wierzycieli na grupy według kategorii interesów. Dzięki temu możliwa jest wcześniejsza kontrola zgodności takiego podziału. Dłużnik lub inny podmiot uprawniony do składania propozycji układowych może złożyć wniosek o wstępną ocenę. Sąd restrukturyzacyjny w składzie jednego sędziego może potwierdzić prawidłowość podziału.

Jeśli stwierdzi jakiekolwiek uchybienia, musi wskazać je w postanowieniu i zasugerować poprawki, które pozwolą na jego zatwierdzenie. Gdy dłużnik wprowadzi te zmiany, wówczas sąd zatwierdzający układ jest nimi związany.

Uwaga! Postanowienie sądu jest zaskarżalne i powinno być uzasadnione. Sąd odwoławczy ma dwa tygodnie na rozpoznanie środka zaskarżenia.

Ważne jest też to, że po prawomocnym zatwierdzeniu podziału grup wierzycieli sąd zatwierdzający układ nie może kwestionować przyjętych kryteriów. Oznacza to, że dłużnik lub inny podmiot składający propozycje układowe nie musi ponownie uzasadniać kryteriów wyodrębnienia grup.

Ocena regulacji

Mimo dość skomplikowanego i wielopoziomowego procesu przyjmowania układu zgodnie ze zmodyfikowanymi przepisami nowelizacja p.r. zwiększyła spójność systemu zaspokajania wierzycieli w ramach postępowań grupowych prowadzonych wobec niewypłacalnego dłużnika. Propozycje układowe muszą być tworzone w taki sposób, aby odzwierciedlać fundamentalną regułę prawa upadłościowego, według której wierzyciele z niższych kategorii mogą otrzymać zaspokojenie dopiero po pełnym zaspokojeniu tych z wyższych kategorii. Czy jednak nowe regulacje ograniczą próby pokrzywdzenia wierzycieli objętych układem? O tym rozstrzygnie dopiero przyszłe orzecznictwo. ©℗