Upadłość konsumencka krok po kroku. Kto może ogłosić i jak przebiega procedura?

Upadłość konsumencka to inaczej ogłoszenie bankructwa osoby fizycznej, która nie jest w stanie spłacić swoich zobowiązań”. Regulowana jest przepisami prawa upadłościowego.

Celem postępowania przed sądem jest ustalenie, komu, w jakiej wysokości i w jakim czasie należy spłacać zobowiązania, z uwzględnieniem możliwości zarobkowych i kosztów utrzymania rodziny. W wielu przypadkach oznacza to możliwość rozłożenia długu na raty oraz jego znaczną redukcję. Okres realizacji planu spłaty wierzycieli może wynosić maksymalnie do siedmiu lat.

Nie trzeba obawiać się, że po ogłoszeniu upadłości zostanie się pozbawionym wszystkiego. Prawo upadłościowe chroni określony w przepisach majątek ruchomy niezbędny do codziennego życia. Ochronie podlega także część dochodów uzyskiwanych po ogłoszeniu upadłości, na przykład wynagrodzenie, emerytura lub renta.

Kto może ogłosić upadłość konsumencką?

- O upadłość konsumencką mogą wystąpić nie tylko osoby fizyczne nigdy nieprowadzące działalności, ale również byli przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą. Warunek jest jeden: najpierw trzeba zakończyć działalność i wykreślić się z rejestru. Już następnego dnia po wykreśleniu można złożyć wniosek o upadłość konsumencką. Nie dotyczy to jednak podmiotów prowadzących działalność w formach spółek kapitałowych, takich jak spółka z o.o. czy S.A. one korzystają z zupełnie innych procedur – tłumaczy dr Hubert Zieliński, radca prawny, doradca restrukturyzacyjny z Filipiak Babicz Expert House.

W przypadku osób fizycznych nie ma znaczenia forma zatrudnienia: czy ktoś pracował B2B, na etacie czy na umowie zleceniu. Istotne jest jedynie to, że dana osoba faktycznie popadła w zadłużenie i nie jest w stanie go spłacać.

Kiedy przysługuje prawo do upadłości?

Upadłość nie przysługuje w każdej sytuacji. Warunkiem jest trwała niewypłacalność, a więc stan, w którym dana osoba nie jest już w stanie regulować swoich zobowiązań finansowych – nie chwilowo, ale w sposób ciągły, bez perspektyw poprawy.

- Typowe przypadki to: odsetki od długu są wyższe niż realne możliwości ich bieżącej spłaty, utrata pracy, poważna choroba lub konieczność opieki nad bliskim, co uniemożliwia podjęcie zatrudnienia, innego rodzaju zdarzenia życiowe powodujące trwałe ograniczenie dochodów – wyjaśnia mec. Hubert Zieliński.

Nie ma minimalnej ani maksymalnej „wysokości długu”, która kwalifikowałaby do upadłości. Wszystko zależy od sytuacji konkretnej osoby. - Czasem zadłużenie rzędu 20–30 tysięcy złotych może być całkowicie nie do udźwignięcia np. wtedy, gdy osoba z uwagi na chorobę nie może pracować przez dłuższy czas. Oczywiście zdarzają się też sprawy, w których zadłużenie sięga kilkuset tysięcy czy nawet milionów złotych – podpowiada prawnik

Od czego zacząć – pierwsze kroki przed sądem

Jeżeli ktoś rozważa ogłoszenie upadłości konsumenckiej, najważniejsze jest, aby najpierw skonsultować się z profesjonalistą, czyli doradcą restrukturyzacyjnym lub prawnikiem specjalizującym się w upadłościach. Dzięki temu można w pełni zrozumieć konsekwencje, na jakie się decydujemy.

- Nie wszyscy zdają sobie sprawę z tych ograniczeń, a decyzje podejmowane pod wpływem firm oddłużeniowych często ich nie uwzględniają. Upadłość konsumencka wywołuje daleko idące skutki zarówno w zakresie majątku, jak i codziennego życia, dlatego osoba planująca upadłość powinna być świadoma wszystkich konsekwencji – ostrzega Hubert Zieliński.

I dodaje, że po ogłoszeniu upadłości korzystanie z rachunku bankowego jest mocno ograniczone, banki często blokują konta, a w niektórych instytucjach dostęp do karty czy bankowości internetowej może być utrudniony. Część wynagrodzenia trafia do syndyka, a upadły dysponuje tylko kwotą minimalną. W przypadku osób w związku małżeńskim automatycznie powstaje rozdzielność majątkowa.

Procedura upadłości konsumenckiej – tryb uproszczony i zwykły

Upadłość konsumencka może być prowadzona w trybie uproszczonym lub zwykłym. W trybie uproszczonym aktywność sądu ogranicza się do najważniejszych decyzji, takich jak ogłoszenie upadłości, ustalenie planu spłaty wierzycieli oraz rozpatrywanie ewentualnych skarg na czynności lub zaniechania syndyka. Postępowanie w tym trybie nie powinno trwać dłużej niż 6–8 miesięcy.

Nie zawsze możliwe jest prowadzenie upadłości w trybie uproszczonym. Jeśli sytuacja majątkowa jest złożona – na przykład wcześniej prowadzono działalność gospodarczą, posiada się znaczny majątek, skomplikowany stan prawny lub wielu wierzycieli sąd może prowadzić postępowanie w trybie zwykłym. W takim przypadku udział sądu jest większy, a postępowaniem kieruje sędzia–komisarz. Postępowanie zwykłe trwa zwykle co najmniej rok, a często nawet dwa lata.

Upadłość prowadzi syndyk, dotyczy to zarówno postępowanie uproszczone, jak i zwykłe. Jest odpowiedzialny za sprzedaż majątku upadłego, jeśli taki posiada, a w trybie uproszczonym przygotowuje także projekt planu spłaty wierzycieli. Syndyk pyta nie tylko o szczegóły majątku i długów, ale także o sytuację życiową i materialną, co jest konieczne do prawidłowego prowadzenia postępowania. Szybkość procedury zależy również od dobrej współpracy upadłego z syndykiem.

Natomiast sędzia–komisarz zostaje wyznaczony tylko wtedy, gdy sąd prowadzi postępowanie w zwykłym trybie. Może to być sędzia zawodowy, asesor sądowy lub referendarz. W przeciwieństwie do syndyka, sędzia–komisarz nie kontaktuje się z upadłym osobiście ani telefonicznie, a wszelkie decyzje przekazuje w formie postanowień, zarządzeń lub wezwań.

Ogłoszenie upadłości – jak złożyć wniosek?

Procedura zaczyna się od złożenia wniosku do sądu. Opłata sądowa wynosi 30 zł, a wniosek powinien być przygotowany na formularzu udostępnionym przez Ministerstwo Sprawiedliwości.

- Osoba fizyczna może wypełnić i złożyć wniosek samodzielnie, bez profesjonalnego pełnomocnika. Formularz umożliwia opisanie sytuacji finansowej, wskazanie majątku i zadłużenia oraz dołączenie niezbędnych dokumentów – mówi Hubert Zieliński.

Wniosek składa się w sądzie, który posiada wydział upadłościowy. Jeśli trafi do niewłaściwego sądu, zostanie przekazany do właściwego. Po złożeniu wniosku sąd bada go pod kątem formalnym. Procedura jest stosunkowo prosta i zwykle nie przewiduje rozpraw ani przesłuchań. Sąd analizuje dokumenty i wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości.

Rola syndyka i współpraca z dłużnikiem

Po ogłoszeniu upadłości syndyk kontaktuje się z upadłym i wyjaśnia jego sytuację. Ustala, jaki majątek będzie podlegał sprzedaży, a co pozostanie nienaruszone, oraz wskazuje przyczyny doprowadzające do ogłoszenia upadłości. Współpraca upadłego ze syndykiem jest istotna – brak kontaktu może skutkować umorzeniem postępowania, a dłużnik pozostaje z długami.

Syndyk przystępuje również do poszukiwania majątku upadłego, zlecając to komornikowi. Sprawdzane są bazy danych, takie jak CEPiK, księgi wieczyste czy rachunki bankowe. Celem jest ustalenie pełnego majątku i wykrycie ewentualnych prób wyprowadzenia majątku przed ogłoszeniem upadłości, które syndyk może ubezskutecznić.

Po ustaleniu całego majątku syndyk przygotowuje projekt planu spłaty, który podsumowuje postępowanie. Projekt wysyłany jest do upadłego i wierzycieli, którzy mają 14 dni na zajęcie stanowiska i zgłoszenie uwag. Jeśli wierzyciele zaakceptują projekt, zostaje on przesłany do sądu, który wydaje ostateczne rozstrzygnięcie. W niektórych przypadkach sąd organizuje rozprawę, na którą wzywa upadłego, aby osobiście przedstawił swoją sytuację.

Co wchodzi do masy upadłości?

Do masy upadłości wchodzą zarówno nieruchomości, jak i ruchomości. Do tych ostatnich zaliczają się przede wszystkim samochody, ale także wartościowe składniki majątku, które mogłyby zostać zajęte w egzekucji sądowej. Wyposażenie mieszkania wchodzi do masy tylko w zakresie rzeczy, które nie są wyraźnie zwolnione z egzekucji zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego. W katalogu tym znajdują się przede wszystkim podstawowe elementy mieszkania, natomiast wartościowa biżuteria czy inne kosztowności mogą być włączone do masy upadłości. Trzeba też pamiętać, że osoby decydujące się na upadłość często wcześniej miały prowadzone egzekucje, więc majątek często jest już zminimalizowany.

- Czas trwania postępowania po złożeniu wniosku zależy przede wszystkim od majątku, który będzie wchodził do masy upadłości. Jeśli upadły nie posiada wartościowego majątku, procedura może zakończyć się w ciągu kilku miesięcy. W przypadku większego majątku, który wymaga sprzedaży, postępowanie trwa zwykle około roku. Po przygotowaniu projektu planu spłaty przesyłanego do sądu, dalsze terminy zależą od tego, jak szybko sąd rozpatrzy dokumenty – czasem kilka tygodni, czasem nawet około roku – wyjaśnia Hubert Zieliński.

Upadłość a wspólnota majątkowa małżeńska

Jeżeli upadły znajduje się we wspólności majątkowej małżeńskiej, to z chwilą ogłoszenia upadłości wspólność zamienia się w rozdzielność majątkową. Cały majątek wspólny wchodzi jednak do masy upadłości i jest sprzedawany przez syndyka. Drugi małżonek, który nie jest objęty postępowaniem, powinien zgłosić syndykowi swoją wierzytelność z tytułu udziału w majątku wspólnym. Po sprzedaży składników majątku syndyk wypłaca mu należną część

- Warto również pamiętać o kwestiach bieżących, np. obowiązku alimentacyjnego. Jeśli upadły jest zobowiązany do płacenia alimentów, to syndyk powinien je regulować. W praktyce jednak syndyk dysponuje środkami dopiero po sprzedaży majątku w toku postępowania, dlatego czasami wypłata alimentów może się opóźniać. W takich sytuacjach osoby uprawnione mogą skorzystać z funduszu alimentacyjnego, który wypłaca należne środki – tłumaczy Hubert Zieliński.