Biura rachunkowe obsługują jednostki różnego typu, dlatego będą miały do czynienia z problemami dotyczącymi zarówno zatrudniania Ukraińców, jak i zakładania przez nich firm. Wokół tych kwestii toczy się na forach internetowych wiele dyskusji i pojawiają się różne opinie. Dziś niektóre z nich potwierdzamy, a inne prostujemy

MITY
1. Pracownicy z Ukrainy są szybciej zatrudniani, więc nie dotyczą ich przepisy bhp.
Specustawa ukraińska zakłada szybką ścieżkę uzyskiwania legalnego prawa pobytu i pracy dla obywateli Ukrainy. Jednak ułatwienia te nie zwalniają pracodawcy z obowiązku zapewnienia bezpiecznych warunków pracy, zgodnie z odrębnymi rozporządzeniami oraz przepisami kodeksu pracy. Oznacza to, że trzeba pracownikom z Ukrainy m.in. zapewnić szkolenia wstępne bhp. Należy ich zapoznać z oceną ryzyka zawodowego na danym stanowisku pracy. To z kolei wymaga również uprzedniej aktualizacji oceny ryzyka zwiększonego obciążenia psychicznego, które jest wynikiem obecnych wydarzeń. Kolejny obowiązek to przekazanie im środków ochrony indywidualnej oraz w niektórych przypadkach odzieży i obuwia roboczego. Przy tym należy zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt. Otóż może się zdarzyć, że nowy pracownik nie posługuje się w ogóle językiem polskim bądź znajomość ta jest podstawowa. Dlatego ważne jest, aby przygotować zarówno szkolenie, jak i wszelkie dokumenty w znanym mu języku.
Podstawa prawna
art. 94 pkt 4, art. 207–23713a ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1162)
2. Przepisy specustawy dotyczą tylko przybyłych przez polsko-ukraińską granicę.
Pierwotna wersja specustawy ukraińskiej uwzględniła tylko możliwość przybycia do Polski bezpośrednio z Ukrainy. Ustawa z 23 marca 2022 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz ustawy ‒ Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. poz. 682) to zmieniła. Przewiduje ona możliwość dotarcia uchodźcy do naszego kraju np. przez Słowację. Nie musi to być bezpośrednie przekroczenie granicy polsko-ukraińskiej.
Podstawa prawna
art. 2 ust. 1 ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 583; ost.zm. Dz.U. poz. 682)
3. Pracownika z Ukrainy, który poszedł na wojnę, też dotyczą uregulowania w polskim prawie.
Powołanie do służby wojskowej, uregulowane w polskim prawie, nie odnosi się do cudzoziemców. Pracodawcy nie muszą w stosunku do nich stosować przepisów dotyczących udzielania zwolnienia od pracy. Pracownikowi Ukraińcowi, które deklaruje chęć wyjazdu, by walczyć w obronie własnego kraju, pracodawca może udzielić urlopu bezpłatnego. Co do zasady wniosek o urlop powinien mieć formę pisemną, jednak w zaistniałych okolicznościach należy uznać, że jakakolwiek inna firma (mail, esemes) powinna być wystarczająca.
Podstawa prawna
art. 174 ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1162)
4. Pracodawca nie musi wypłacać pracownikom z Ukrainy wynagrodzenia minimalnego, gdyż nie przewiduje tego specustawa ukraińska.
Obowiązku tego wprawdzie nie narzuca specustawa ukraińska, ale wynika on z art. 114 ust. 1 pkt 5 ustawy o cudzoziemcach. Wskazuje on, że wysokość miesięcznego wynagrodzenia nie może być niższa niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę, niezależnie od wymiaru czasu pracy i rodzaju stosunku prawnego stanowiącego podstawę wykonywania pracy przez cudzoziemca. Przypomnijmy, że począwszy od 1 stycznia 2022 r., kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę została ustalona na poziomie 3010 zł, co oznacza jej wzrost o 210 zł (o 7,5 proc.) względem poprzedniego roku (w 2021 r. była to kwota 2800 zł). Jednocześnie wzrosła również minimalna stawka godzinowa z 18,30 zł do 19,70 zł brutto na godzinę. Minimalna stawka godzinowa dotyczy pracy wykonywanej na podstawie umowy zlecenia oraz umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu. W celu ustalenia, czy wynagrodzenie pracownika osiąga wymagane prawem minimum, należy dodać przysługujące mu składniki wynagrodzenia do innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy – zaliczonych według zasad statystyki zatrudnienia i wynagrodzeń określonych przez Główny Urząd Statystyczny do wynagrodzeń osobowych. Kluczowy zatem jest katalog świadczeń wchodzących w skład wynagrodzeń osobowych GUS, do których zaliczamy w szczególności:
  • wynagrodzenia zasadnicze w formie czasowej, akordowej, prowizyjnej i innej,
  • dodatki za staż pracy oraz inne dodatki (dodatkowe wynagrodzenia) za szczególne właściwości pracy, szczególne kwalifikacje lub warunki pracy,
  • premie i nagrody regulaminowe i uznaniowe,
  • dodatki za pracę w godzinach nadliczbowych,
  • wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, wypłacane ze środków pracodawców (wynagrodzenia za urlopy wypoczynkowe i dla poratowania zdrowia, za czas niezdolności do pracy wskutek choroby, za czas przestoju niezawinionego przez pracownika i inne),
  • wynagrodzenia za czynności przewidziane do wykonania poza normalnymi godzinami pracy w zakładzie lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.
Przy obliczaniu wysokości wynagrodzenia pracownika nie uwzględnia się:
  • nagrody jubileuszowej,
  • odprawy pieniężnej przysługującej pracownikowi w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy,
  • wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych,
  • dodatku do wynagrodzenia za pracę w porze nocnej,
  • dodatku za staż pracy.
©℗
Podstawa prawna
art. 114 ust. 1 pkt 5 ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2354; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 583)
art. 5 i 6 ustawy z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2207)
par. 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 14 września 2021 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2022 r. (Dz.U. poz. 1690)
prawdy
1. Ukrainiec jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Polski bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę.
Obywatelowi Ukrainy, którego pobyt na terytorium Polski jest uznawany za legalny w związku z przybyciem do Polski od 24 lutego 2022 r., udziela się na jego wniosek zezwolenia na pobyt czasowy. Zgodnie z specustawą ukraińską obywatel Ukrainy, który posiada zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w tym trybie, nie musi mieć zezwolenia na pracę, aby być uprawnionym do wykonywania pracy na terytorium Polski. Specustawa ukraińska zapewnia uproszczoną procedurę legalizacji zatrudnienia, która polega jedynie na obowiązku zgłoszenia faktu powierzenia pracy obywatelowi Ukrainy w terminie 14 dni do właściwego urzędu pracy. Pracodawca zgłasza powiadomienie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (www.praca.gov.pl). Nie ma możliwości zgłoszeń w formie papierowej. Brak zawiadomienia bądź opóźnienie terminu zgłoszenia nawet o jeden dzień skutkuje tym, że praca nie jest legalna i grozi karą np. grzywny.
Podstawa prawna
art. 2 i 22 ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 583; ost.zm. Dz.U. poz. 682)
2. Umowa o pracę (cywilnoprawna, np. zlecenia) z Ukraińcem powinna być przetłumaczona na język przez niego zrozumiały.
Takiego obowiązku nie przewiduje wprawdzie specustawa ukraińska, jednak jest to wymagane w przypadku zatrudnienia cudzoziemca posiadającego pozwolenie na pracę. Zgodnie z art. 88h ust. 1 pkt 3 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (dalej: u.p.z.i.r.p.) podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi, od którego jest wymagane posiadanie zezwolenia na pracę, jest obowiązany do zawarcia z cudzoziemcem umowy w formie pisemnej oraz przedstawienia mu przed podpisaniem umowy jej tłumaczenie na język dla niego zrozumiały. Powyższą regulację stosuje się również w przypadku wykonywania pracy przez cudzoziemców, dla których wymagane jest zezwolenie na pracę sezonową (art. 88x ust. 1 w zw. z art. 88h ust. 1 u.p.z.i.r.p.). Dlatego w razie podpisywania umowy z uchodźcą z Ukrainy powinna ona być sporządzona w języku polskim oraz dodatkowo przetłumaczona na język przez niego zrozumiały. Rekomenduje się, by podpisał się on pod obiema wersjami językowymi (tj. pod umową i jej tłumaczeniem). Ponadto trzeba przedłożyć mu wszystkie dokumenty z zakresu jego zatrudnienia, sporządzone zarówno w języku polskim, jak i w języku dla niego zrozumiałym. Należy też potwierdzić odbiór tych dokumentów stosownym oświadczeniem, sporządzonym zarówno w języku polskim, jak i w języku dla niego zrozumiałym. Wersja obcojęzyczna powyższych dokumentów nie musi być sporządzona przez tłumacza przysięgłego, gdyż nie ma takiego obowiązku.
Podstawa prawna
art. 88h ust. 1 pkt 3, art. 88x ust. 1 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1100; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 91)
3. Uchodźca może zarejestrować firmę na takich samych zasadach jak Polak.
Obywatele Ukrainy, których pobyt na terytorium Polski uznaje się za legalny na podstawie specustawy ukraińskiej lub ustawy o cudzoziemcach, mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak obywatele polscy. Uprawnienie to przysługuje jednak pod warunkiem uzyskania przez obywatela Ukrainy numeru PESEL. Przy czym, jak stanowi art. 23 ust. 3 specustawy ukraińskiej, w przypadku gdy pobyt przedsiębiorcy – obywatela Ukrainy na terytorium Polski przestanie być legalny, to przedsiębiorca podlega wykreśleniu z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, a art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy stosuje się odpowiednio. Zgodnie z tym przepisem przedsiębiorca podlega wykreśleniu z CEIDG z urzędu, w drodze decyzji administracyjnej ministra właściwego do spraw gospodarki, w przypadku utraty przez niego uprawnień do wykonywania działalności gospodarczej przysługujących na podstawie art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Podstawa prawna
art. 23 ust. 3 ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 583; ost.zm. Dz.U. poz. 682)
ustawa o cudzoziemcach (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 2354; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 583)
art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy z 6 marca 2018 r. o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 541)
art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 470)
4. Pobyt Ukraińca, który przybył do Polski po 24 lutym 2022 r., jest z automatu legalny.
Pobyt obywatela Ukrainy, który przybył do Polski w związku z działaniami wojennymi na Ukrainie po 24 lutym 2022 r., uznaje się za legalny z automatu, jeśli spełnia warunki określone w specustawie ukraińskiej. Potwierdzeniem przybycia w konkretnej dacie może być np. pieczątka w paszporcie, dokument potwierdzający przekroczenie granicy polsko-ukraińskiej w konkretnej dacie wydany przez Straż Graniczną. Kwestie te reguluje art. 2 specustawy ukraińskiej. Ale uwaga, przepis ten został zmieniony nowelizacją z 24 marca. Uwzględniła ona możliwość przybycia do Polski niekoniecznie bezpośrednio z Ukrainy. Możliwe jest zatem dotarcie uchodźcy do naszego kraju pośrednio, np. przez Słowację. Specustawa ukraińska chroni przybyłych do Polski od 24 lutego 2022 r. obywateli Ukrainy przez 18 miesięcy (z możliwością przedłużenia tego okresu). Przy czym opuszczenie terytorium kraju na okres powyżej jednego miesiąca uniemożliwia powrót do Polski. Ostatni możliwy dzień wjazdu do RP na szczególnych zasadach określony zostanie w rozporządzeniu Rady Ministrów. Specustawa ukraińska legalizuje pobyt osób posiadających Kartę Polaka i obywateli Ukrainy (przy czym pojęciem tym objęto również współmałżonków obywateli) przybyłych do Polski w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa. Pobyt obywatela Ukrainy na terytorium Polski uznaje się za legalny na podstawie złożonego wniosku o nadanie numeru PESEL. Wniosek ten od 16 marca 2022 r. można złożyć w dowolnym urzędzie gminy. W przypadku osób, które nie zostały zarejestrowane przez komendanta Straży Granicznej w trakcie wjazdu, wniosek ten należy złożyć w trakcie 60 dni od przekroczenia granicy. Tożsamość osoby występującej o nadanie numeru PESEL potwierdza się na podstawie dokumentu tożsamości (w tym nieaktualnego) lub też oświadczenia, złożonego pod rygorem odpowiedzialności karnej. Z legalizacją pobytu obywatela Ukrainy lub jego małżonka czy też posiadacza Karty Polaka związane jest wiele uprawnień, których celem jest znormalizowanie codziennego funkcjonowania. Uznanie zaś, że pobyt jest legalny, uzasadnia m.in. zastosowanie przyśpieszonego (uproszczonego) trybu zatrudnienia uchodźcy. ©℗
Podstawa prawna
art. 2 ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. poz. 583; ost. zm. Dz.U. poz. 682)