Jeden z klientów zakończył współpracę z naszym biurem, ponieważ zaprzestaje prowadzenia działalności gospodarczej. Od dość długiego czasu nie opłacał składek ubezpieczeniowych, obecnie ma spore zaległości. Zwrócił się do nas z pytaniem, czy możemy pomóc mu sformułować wniosek o umorzenie zaległości, ale dotyczący tylko odsetek. Jak stwierdził, i tak nie ma szans na umorzenie całości zadłużenia. Czy przepisy dopuszczają taką możliwość?
TEMAT: Zaległości w składkach do ZUS
PROBLEM: Czy umorzenie należności ubocznych wymaga umorzenia należności głównej
Nie ma przeszkód, aby wystąpić do ZUS z wnioskiem o umorzenie tylko odsetek od zaległości. Zasady umarzania należności z tytułu składek określa art. 28 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Zgodnie z jego ust. 1 mogą być one umarzane w całości lub w części, ale tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności – z pewnymi wyjątkami.
Nowość: upadłość konsumencka
Artykuł 28 ust. 3 ustawy systemowej określa zamknięty katalog sytuacji, kiedy ma miejsce całkowita nieściągalność. Będzie tak, gdy:
- dłużnik zmarł, nie pozostawiając żadnego majątku, lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;
- sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1 prawa upadłościowego;
- nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów podatkowych;
- nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym;
- wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;
- nie nastąpiło zaspokojenie należności w umorzonym postępowaniu upadłościowym;
- naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję;
- jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.
Od 18 września 2021 r. obowiązuje nowa przesłanka – ogłoszenie upadłości konsumenckiej.
W uzasadnionych przypadkach należności mogą być umarzane nawet mimo braku całkowitej nieściągalności. Dotyczy to jednak tylko należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia. Te uzasadnione przypadki określone zostały w rozporządzeniu ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Zgodnie z jego par. 3 mimo całkowitej nieściągalności ZUS może umorzyć należności, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:
- gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;
- poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności;
- przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.
Powyższe zasady dotyczą umorzenia składek na wniosek dłużnika. Jednak od 18 września 2021 r. niektóre należności ulegają umorzeniu z mocy prawa. Będzie tak w dwóch przypadkach:
- gdy nastąpiło wyrejestrowanie płatnika składek oraz ubezpieczonych ‒ umorzeniu ulegają wówczas należności z tytułu składek, jeżeli ich wysokość nie przekracza wysokości dziesięciokrotności kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji;
- gdy dłużnik zmarł ‒ umorzeniu ulegają należności z tytułu składek, jeżeli ich wysokość nie przekracza wysokości 10 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w kwartale poprzedzającym datę zgonu dłużnika.
Jedynie należności uboczne
W opisywanym przypadku kluczowe znaczenie będzie miał jednak art. 28 ust. 4 ustawy systemowej, z którego wynika, że umorzenie składek powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty.
Tu warto przeanalizować sprawę, którą rozpatrywał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi, zakończoną wyrokiem z 11 sierpnia 2021 r., sygn. akt III SA/Łd 412/21. ZUS twierdził, że ustawa systemowa nie pozwala na podstawie tego przepisu na umorzenie tylko odsetek i innych należności ubocznych – aby umorzyć odsetki, konieczne jest umorzenie należności głównej. WSA był jednak innego zdania. Stwierdził, że z art. 28 ust. 4 wynika jedynie, że nie może nastąpić umorzenie samych składek bez umorzenia należności ubocznych, zasada ta nie działa jednak w drugą stronę. Nie ma bowiem przepisu, który zabraniałby umorzenia samych należności ubocznych.
Biorąc więc pod uwagę brzmienie ustawy systemowej oraz orzecznictwo, można stwierdzić, że także w opisywanej sytuacji nie ma przeszkód, aby dłużnik wystąpił z wnioskiem o umorzenie tylko odsetek.©℗
Podstawa prawna
art. 20 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834)
par. 3 rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. nr 141, poz. 1365)
art. 13 i art. 361 pkt 1 ustawy z 29 lutego 2003 r. ‒ Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1228; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1598)