Od roku szkolnego 2025/2026 w polskich szkołach ponadpodstawowych pojawi się nowy obowiązkowy przedmiot – edukacja obywatelska. Ma ona zastąpić historię i teraźniejszość i w przeciwieństwie do niej ma kłaść nacisk na kształtowanie u uczniów praktycznych umiejętności i kompetencji.

Cele edukacji obywatelskiej – demokracja, prawo i zaangażowanie społeczne

Jak można przeczytać w uzasadnieniu do projektu nowelizacji rozporządzenia w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego, „wprowadzenie nowego przedmiotu edukacja obywatelska wynika z potrzeby przygotowania uczniów (...) do świadomego i odpowiedzialnego zaangażowania obywatelskiego w społeczeństwie demokratycznym".

Celami edukacji obywatelskiej jest rozumienie sfery publicznej oraz poszanowanie wartości i zasad demokracji oraz opinii innych osób, a także budowanie u młodych ludzi zaangażowania obywatelskiego. Uprawnienia do nauczania przedmiotu mają nauczyciele posiadający kwalifikacje w zakresie przedmiotów: wiedza o społeczeństwie, historia lub historia i teraźniejszość.

Ile godzin edukacji obywatelskiej w liceum, technikum i szkole branżowej?

W tym roku edukacja obywatelska będzie nauczana w klasach drugich liceów ogólnokształcących, techników oraz szkół branżowych I stopnia. W kolejnych latach będzie to zmienione – przedmiot ten będzie nauczany w klasie drugiej i trzeciej liceum i branżowej szkoły I stopnia oraz w klasach II-IV technikum.

W przypadku liceum, edukacja obywatelska będzie nauczana w wymiarze dwóch godzin tygodniowo w klasie drugiej i jednej godziny tygodniowo w klasie trzeciej. W technikum – w wymiarze jednej godziny tygodniowo w klasach II-IV. Z kolei w branżowej szkole I stopnia – w wymiarze 1 godziny tygodniowo w klasach II i III.

Podstawa programowa edukacji obywatelskiej

W liceach i technikach podstawa programowa edukacji obywatelskiej składa się z 45 wymagań szczegółowych oraz 7 wymagań fakultatywnych, które wybierze nauczyciel. W przypadku szkół branżowych I stopnia będzie to 31 obowiązkowych wymagań i 7 z 27 fakultatywnych.

Wymagania szczegółowe podzielone są na działy: ja i społeczeństwo, szkoła jako wspólnota, społeczność lokalna i regionalna, demokracja i prawo, Polska – władza, świat polityki i sfera publiczna, Polska w Europie, świat globalnych zależności. Uczniowie będą uczyć się m.in. o mowie nienawiści, zasadach państwa prawa, sprawach urzędowych, prawach człowieka, zagrożeniach dla demokracji oraz procesie legislacyjnym.

Działania obywatelskie uczniów – debaty, petycje i projekty społeczne

W podstawie programowej edukacji obywatelskiej wskazano, że każdy uczeń liceum i technikum będzie musiał wybrać i zrealizować cztery (trzy w przypadku szkół branżowych) działania obywatelskie, np. wziąć aktywny udział w debacie, zorganizować zbiórkę na wybrany cel lub napisać petycję lub list otwarty. Uczniowie – zgodnie z założeniami – mają zrealizować w małych grupach (3-5 osób) przynajmniej jeden grupowy projekt edukacyjny na wybrany przez siebie temat zgodny z tematyką przedmiotu. Projekt może mieć charakter badawczy lub społeczny. Jak podkreśla ministerstwo, w nauczaniu edukacji obywatelskiej powinien znaleźć się również czas na wizyty w instytucjach publicznych (np. urzędach gmin i sądach), kontakty z organizacjami społecznymi, spotkania z przedstawicielami władz publicznych i z postaciami ważnymi dla lokalnej społeczności, w tym kombatantami lub innymi świadkami historii.