Sąd ubezpieczeń społecznych jest związany orzeczeniem, od którego strona nie wniosła odwołania. Wywoła ono skutki także w innych postępowaniach, a jego podważenie będzie możliwe tylko wyjątkowo.
Sądy są zobowiązane do uwzględniania skutków prawnych orzeczeń organów administracyjnych. Ma to swoje źródło w prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi administracyjnej, czego wyrazem są art. 2 par. 3 i art. 177 par. 1 pkt 3 kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) oraz art. 16 i 97 par. 1 pkt 4 kodeksu postępowania administracyjnego (dalej: k.p.a.), a także określona w Konstytucji RP idea podziału władz (art. 10). Jeśli została przez organ administracyjny, w tym i ZUS, wydana decyzja dotycząca praw lub obowiązków danej osoby, to w razie jej niezaskarżenia sąd musi mieć na względzie wynikający z niej stan prawny przy rozstrzyganiu innych spraw dotyczących tej osoby.
Odbycie stażu podyplomowego wykluczy niskie składki

Zobacz również
Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 29 stycznia 2008 r. (sygn. akt I UK 173/07), podnosząc, że sąd ubezpieczeń społecznych jest związany ostateczną decyzją, od której strona nie wniosła odwołania w trybie art. 4779 k.p.c. ani nie podważyła jej skuteczności w inny, prawem przewidziany sposób. Znajduje tu bowiem zastosowanie zasada domniemania prawidłowości aktów administracyjnych, zgodnie z którą wywołują one skutki prawne i wiążą inne organy państwowe, w tym sądy. Zwracał na to uwagę także Sąd Apelacyjny w Katowicach w uzasadnieniu wyroku z 14 sierpnia 2013 r. (sygn. akt III AUa 1935/12). Ma to istotne znaczenie praktyczne, gdyż faktycznie uniemożliwia osobie niezadowolonej z takiej decyzji późniejsze jej zwalczanie w ramach innego postępowania sądowego. Zaniedbanie zaskarżenia decyzji mającej znaczenie niejako prejudycjalne skutkuje więc brakiem możliwości kwestionowania wynikających z niej skutków prawnych w innym postępowaniu. Zatem zlekceważenie decyzji i zaniechanie złożenia odwołania może mieć bardzo niekorzystne skutki dla ubezpieczonego. [przykład]
Poważne wady
Podkreślić jednak należy, że od zasady związania sądu prawomocną decyzją ZUS są też wyjątki. Wielokrotnie zwracał na to uwagę Sąd Najwyższy, m.in. w wyroku z 10 czerwca 2008 r. (sygn. akt I UK 376/07), gdzie zaznaczył, że związanie sądu prawomocną decyzją ZUS nie jest całkowite. Stwierdził, że sąd w postępowaniu cywilnym obowiązany jest uwzględniać stan prawny wynikający z osnowy ostatecznej decyzji administracyjnej, chyba że decyzja została wydana przez organ niepowołany lub w zakresie przedmiotu orzeczenia bez jakiejkolwiek podstawy w obowiązującym prawie materialnym, względnie z oczywistym naruszeniem reguł postępowania administracyjnego. W tych przypadkach sąd nie jest związany decyzją administracyjną, ponieważ jest ona bezwzględnie nieważna (nieistniejąca prawnie) i – mimo jej formalnego nieuchylenia – nie wywołuje skutków prawnych.
Zatem decyzja ZUS nie może wywoływać skutków prawnych, pomimo jej formalnego nieuchylenia, jeśli jest dotknięta wadami godzącymi w jej istotę jako aktu administracyjnego. Do takich wad zalicza się brak uprawnień organu do orzekania w określonej materii oraz niezastosowanie jakiejkolwiek procedury lub oczywiste naruszenie zasad postępowania administracyjnego. Muszą to być jednak wady rażące. Zaznaczyć należy, że w praktyce takie sytuacje nie zdarzają się często. Tym bardziej że postępowanie sądowe w sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych nie stanowi prostej kontynuacji postępowania administracyjnego, bo tylko w wyjątkowych wypadkach kontrola sądowa decyzji organu rentowego przeprowadzana jest przez pryzmat kodeksu postępowania administracyjnego. Zasadę posiłkowego stosowania jego przepisów w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych wyrażono w art. 180 k.p.a.
Zasadniczo postępowanie sądowe w sprawach ubezpieczeniowych skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego pozostaje poza przedmiotem tego postępowania. Przy czym stwierdzenie takiej wady następuje tylko dla celów postępowania cywilnego i ze skutkami dla tego tylko postępowania. W wypadkach innych wad, wymienionych w art. 156 par. 1 k.p.a. i w przepisach, do których odsyła art. 156 par. 1 pkt 7 k.p.a., konieczne jest wszczęcie odpowiedniego postępowania administracyjnego w celu stwierdzenia nieważności decyzji i wyeliminowania jej z obrotu prawnego. Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 14 stycznia 2010 r. (sygn. akt I UK 252/09). Ponadto sąd ubezpieczeń społecznych – jako sąd powszechny – może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego. Zwracał na to uwagę również Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 5 lipca 2013 r. (sygn. akt III AUa 2102/12).
Stwierdzenie choroby zawodowej
Na koniec zaznaczyć warto, że decyzja państwowego inspektora sanitarnego o stwierdzeniu choroby zawodowej lub jej braku nie jest wiążąca dla sądów orzekających w sprawach o świadczenia przysługujące z tytułu chorób zawodowych – na podstawie ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 167, poz. 1622 ze zm.) lub z tytułu rozstroju zdrowia – na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Wskazywano na to wielokrotnie w orzecznictwie sądowym, m.in. w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 16 czerwca 1994 r. (sygn. akt II PZP 4/94) oraz w wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 17 stycznia 2013 r. (sygn. akt III AUa 957/12).
Ważne
Nawet niezaskarżona decyzja ZUS nie wywoła skutków, jeśli nie spełnia warunków przewidzianych dla aktów administracyjnych, np. została wydana z pominięciem jakichkolwiek procedur
PRZYKŁAD
Spóźnione argumenty
Pani Anna została decyzją ZUS objęta ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i nie odwołała się od tej decyzji, bo nie do końca rozumiała, jakie ma ona znaczenie. ZUS wydał następnie decyzję zobowiązującą ją do zapłaty zaległych składek. W razie złożenia przez panią Annę odwołania do sądu ubezpieczeń społecznych jej argumenty skierowane przeciwko pierwszej decyzji – dotyczącej podleganiu ubezpieczeniom społecznym – nie mogą być przez sąd uwzględnione, gdyż decyzja ta jest już prawomocna i sąd musi uwzględniać wynikające z niej skutki.
Podstawa prawna
Art. 2 par. 3 i art. 177 par. 1 pkt 3 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.).
Art. 16, art. 97 par. 1 pkt 4 i art. 180 ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U z 2013 r. poz. 267 ze zm.).
Art. 10 ustawy z 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 78, poz. 483 ze zm.).