Wojna Izrael-Hamas: główne aspekty i trwałe skutki konfliktu dwa lata po przełomowym ataku

7 października 2023 r. palestyński Hamas przeprowadził niespodziewany atak na Izrael, wywołując największy od dekad kryzys militarny w regionie.

1. Atak

7 października 2023 roku Hamas przeprowadził skoordynowany atak na Izrael, który rozpoczął się od masowego ostrzału rakietowego miast na południu kraju. W tym samym czasie około 6 tys. palestyńskich bojowników, a także przypadkowych cywilów, przekroczyło granicę z pomocą buldożerów, pick-upów, paralotni i łodzi, atakując izraelskie miasta i osiedla. W niektórych miejscach godzinami jeździli po ulicach, strzelając do cywilów i żołnierzy.

Kilka kibuców i osiedli przez kilka godzin znajdowało się pod kontrolą Hamasu, co skończyło się masowymi mordami na mieszkańcach. Najtragiczniejszym wydarzeniem była masakra na festiwalu muzycznym w Reim, gdzie zginęły 364 osoby. Dochodziło również do przemocy seksualnej, w tym gwałtów. Łącznie po stronie izraelskiej zginęło tego dnia 1175 osób (w tym 379 żołnierzy i policjantów oraz 71 cudzoziemców), ponad 3,4 tys. osób zostało rannych, a 251 osób, również kobiety i dzieci, uprowadzono do Strefy Gazy. Atak doprowadził do mobilizacji izraelskiej armii i rozpoczęcia operacji odwetowych w Strefie Gazy.

2. Działania wojenne w Strefie Gazy

Izraelski kontratak rozpoczął się jeszcze 7 października i szybko przeszedł w masowe bombardowania Strefy Gazy. Izrael ogłosił pełną blokadę palestyńskiego terytorium, odcinając mieszkańcom dostęp do wody, elektryczności i paliwa, co spowodowało pogłębiający się z czasem kryzys humanitarny. Jeszcze przed rozpoczęciem 28 października ofensywy lądowej w wyniku nalotów zginęło około 8 tys. Palestyńczyków. Izraelska ofensywa szła z północy Strefy Gazy i stopniowo przesuwała się na południe. Użyto ciężkiego sprzętu, w tym czołgów i artylerii, a także dronów i jednostek inżynieryjnych, które miały na celu zniszczenie rozległej sieci tuneli Hamasu.

Palestyński ruch prowadził walkę partyzancką, wykorzystując system tuneli oraz ukryte wyrzutnie rakietowe. Jego bojownicy stawiali opór w miastach, używając improwizowanych urządzeń wybuchowych oraz atakując mniejsze oddziały izraelskie.

W maju 2024 r. Izrael przejął kontrolę nad położonym na południu miastem Rafah i zajął jedyne przejście graniczne z Egiptem, które zostało zamknięte. W październiku Izrael rozpoczął oblężenie północnej części Strefy Gazy. Po trwającym od stycznia do marca 2025 r. zawieszeniu broni, ostrzały palestyńskiego terytorium zostały wznowione, a pomoc humanitarna wstrzymana. Na początku września Izrael zarządził ewakuację Palestyńczyków z miasta Gazy i rozpoczął ofensywę mającą na celu okupację tego ośrodka.

3. Ofiary, kryzys humanitarny i głód

Według ministerstwa zdrowia Strefy Gazy wskutek działań izraelskiej armii zginęło dotąd ponad 67 tys. Palestyńczyków – z czego 60 tys. zidentyfikowano z imienia – a 169 tys. zostało rannych. Około 30 proc. ofiar - to dzieci. Choć ministerstwo jest częścią rządu Hamasu, podawane przez nie dane są uznawane za wiarygodne. Ze względu na brak dostępu do ciał znajdujących się pod gruzami liczby te są prawdopodobnie zaniżone.

W Strefie Gazy trwa kryzys humanitarny na bezprecedensową skalę. Od początku konfliktu w izraelskich atakach niszczona była infrastruktura cywilna, w tym szpitale, szkoły i wodociągi. ONZ szacuje, że zniszczono lub zburzono 78 proc. wszystkich budynków, większość w wyniku bombardowań, ale coraz większą część w rezultacie pracy prywatnych izraelskich firm zajmujących się wyburzaniem.

Z powodu blokowania przez Izrael dostępu pomocy z zewnątrz około 2,1 mln jej mieszkańców zmaga się z ograniczonym dostępem do wody, jedzenia i lekarstw. Z powodu głodu i niedożywienia zmarło w minionych miesiącach 460 osób. Według danych ONZ liczba wewnętrznie przesiedlonych osób wynosi około 1,9 mln.

Izraelska armia poinformowała, że w ataku Hamasu i w ciągu dwóch lat działań wojennych zginęło łącznie 913 izraelskich żołnierzy.

4. Oskarżenia o zbrodnie wojenne i ludobójstwo

Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) w listopadzie 2024 r. o wydał nakaz aresztowania premiera Izraela Benjamina Netanjahu i ministra obrony Joawa Galanta w związku z podejrzeniami o popełnienie zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości w Strefie Gazy. Prokuratura MTK zarzuciła im m.in. używanie głodu jako metody prowadzenia wojny.

Równocześnie wydano nakaz aresztowania jednego z pozostałych przy życiu przywódców Hamasu, Mohammeda Deifa, któremu zarzucono m.in. eksterminację, zabójstwa, gwałty, tortury i porwania prowadzone w ramach ataku 7 października 2023 r. Od tego czasu Deif został zabity przez Izrael i dotyczący go nakaz uchylono. Zbrodnie Hamasu, popełnione podczas ataku 7 października, zostały potępione przez wiele instytucji międzynarodowych i uznane za zbrodnie wojenne m.in. przez Radę Praw Człowieka przy ONZ, Human Rights Watch czy Amnesty International.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) w Hadze, najwyższy organ sądowy ONZ, nakazał w maju 2024 r. Izraelowi natychmiastowe wstrzymanie ofensywy militarnej w Rafahu w Strefie Gazy, tłumacząc to "bezpośrednim ryzykiem" dla palestyńskiej ludności cywilnej. Decyzję podjęto na wniosek Republiki Południowej Afryki w ramach tymczasowego środka zabezpieczającego w sprawie wytoczonej Izraelowi, w której zarzuca mu się dokonywanie ludobójstwa na mieszkańcach Strefy Gazy. Izrael odrzuca te oskarżenia. Trybunał uznał, że niektóre działania Izraela mogą naruszać Konwencję w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, ale nie rozstrzygnął jeszcze meritum sprawy.

Organizacje, które określiły działania Izraela w Strefie Gazy jako ludobójstwo, to m.in. Amnesty International, Human Rights Watch, Lekarze bez Granic (MSF), izraelskie organizacje B’Tselem i Lekarze dla Praw Człowieka–Izrael, a także specjalni sprawozdawcy ONZ i Niezależna Komisja Śledcza ONZ ds. Okupowanych Terytoriów Palestyńskich.

5. Zakładnicy

Podczas ataku 7 października 2023 r. porwano do Strefy Gazy 251 osób. Hamas uwolnił 138 z nich, głównie w ramach wymian towarzyszących rozejmom, ośmiu odbiła izraelska armia, odzyskano ciała 58 zakładników. Hamas uwolnił też dwóch Izraelczyków porwanych przed atakiem i wydał ciało jednego uprowadzonego wcześniej żołnierza.

W Strefie Gazy pozostaje 47 izraelskich zakładników porwanych dwa lata temu. W ocenie armii przy życiu pozostaje co najmniej 20 z nich. Hamas przetrzymuje też ciało zabitego w 2014 r. izraelskiego żołnierza. Blisko połowa zakładników miała podwójne obywatelstwo lub była obcokrajowcami. Uwolnieni relacjonują, że w niewoli byli głodzeni i torturowani.

Sprawa zakładników stała się kluczowa dla izraelskiej opinii publicznej i zdominowała debatę o wojnie. W całym kraju regularnie odbywają się demonstracje wzywające rząd do jak najszybszego zawarcia rozejmu z Hamasem, który uwolniłoby wszystkich porwanych.

6. Negocjacje pokojowe i zawieszenie broni

Jesienią 2023 r. zawarto trwający niecały tydzień rozejm i wymieniono 105 zakładników na kilkuset Palestyńczyków więzionych w Izraelu. Przez rok trwały dalsze mediacje z udziałem USA, Egiptu i Kataru. Izrael i Hamas zarzucały sobie nawzajem stawianie nowych warunków i odchodzenie od przyjętych ustaleń. 19 stycznia 2025 r. weszło w życie kolejne zawieszenie broni, które Izrael zerwał 18 marca.

Główną kartą przetargową Hamasu pozostają zakładnicy. Grupa deklaruje, że nie uwolni ich bez gwarancji zakończenia wojny i wycofania się wojsk izraelskich ze Strefy Gazy. Izrael podkreśla, że nie zgodzi się na zakończenie konfliktu bez rozbrojenia Hamasu i pozbawienia go władzy.

W piątek Hamas częściowo przyjął zaproponowany przez prezydenta USA Donalda Trumpa plan pokojowy, który wcześniej zaakceptował już Izrael. Od poniedziałku w Egipcie trwają negocjacje o szczegółach porozumienia. Wydaje się, że szansa na pokój jest największa od czasu wybuchu wojny dwa lata temu.

7. Wojny Izraela z Hezbollahem i Iranem; ataki Huti, Syria

Po atakach z 7 października północ Izraela była regularnie ostrzeliwana przez Hezbollah z południa Libanu. Izrael odpowiadał na ataki, a po roku rozpoczął ofensywę lądową. Dwumiesięczna wojna zakończyła się rozejmem nakazującym wycofanie obu stron z południa Libanu, który do dziś nie jest w pełni przestrzegany. Zginęło ponad 4 tys. Libańczyków i kilkudziesięciu Izraelczyków.

W czerwcu 2025 r. Izrael zaatakował Iran, oskarżając go o przyspieszenie prac nad bronią atomową. Przez 12 dni Izrael prowadził naloty wymierzone głównie w infrastrukturę wojskową i badawczą. Iran odpowiadał atakami rakiet i dronów. Do Izraela dołączyło lotnictwo USA. Zginęło ok. 1000 Irańczyków i 30 Izraelczyków. Skala zniszczeń irańskich obiektów nuklearnych pozostaje niejasna.

Od dwóch lat jemeńscy rebelianci Huti atakują Izrael rakietami i dronami, deklarując wsparcie dla Hamasu. Izrael odpowiada nalotami odwetowymi. Huti ostrzeliwali też statki na Morzu Czerwonym, zakłócając światową żeglugę.

W Syrii islamistyczni rebelianci obalili w grudniu 2024 r. reżim Baszara al-Asada. Izrael miał z nim wrogie stosunki, ale z rezerwą odnosi się też do nowych władz. Podczas walk o władzę w Damaszku Izrael zbombardował syryjskie cele militarne i zajął część strefy buforowej wokół Wzgórz Golan.

Izrael za swojego największego egzystencjalnego wroga uznaje Iran i podkreśla, że wszystkie grupy, z którymi walczy, są związane z Teheranem i realizują jego interesy.

9. Hamas

Hamas, uznawany przez UE i USA za organizację terrorystyczną, jest również jedną z dwóch głównych partii politycznych na terytoriach palestyńskich. Od 2007 roku rządzi w Strefie Gazy, która w tym samym czasie została objęta przez Izrael i Egipt blokadą od strony lądu, morza i z powietrza. Najbardziej znany jest ze zbrojnego oporu wobec Izraela, a w przeszłości z ataków samobójczych przeprowadzanych w izraelskich miastach.

Od wybuchu wojny w Strefie Gazy grupa wykorzystała swoje umiejętności w zakresie prowadzenia walki w terenie zabudowanym, a także korzystała z tuneli i ukrytych zapasów broni do ataków na izraelskie siły zbrojne. W izraelskich atakach podczas trwającej wojny Hamas stracił wszystkich kluczowych dowódców. Wyeliminowano m.in. politycznego lidera Ismaila Hanijję, zabitego w Teheranie, a także Mohammeda Deifa, wieloletniego dowódcę wojskowego skrzydła Hamasu. W Strefie Gazy został zabity również miejscowy przywódca organizacji Jahja Sinwar. Izrael zadał Hamasowi również poważne straty niszcząc infrastrukturę wojskową, ale ugrupowanie wciąż pozostaje aktywne.

10. Tło konfliktu izraelsko-palestyńskiego

Konflikt izraelsko-palestyński to sięgający początku XX wieku spór o terytorium historycznej Palestyny (sprzed 1948 r.) i prawa zamieszkującej ją Palestyńczyków. Konflikt zaostrzył się w 1948 roku po utworzeniu Izraela, co doprowadziło do wojny i masowego przesiedlenia Palestyńczyków. Kolejne wojny i intifady tylko pogłębiły napięcia. Kluczowymi kwestiami spornymi są: prawo Palestyńczyków do samostanowienia, status Jerozolimy, granice państwa Izrael oraz prawa uchodźców, czyli potomków Palestyńczyków wysiedlonych w 1948 r. Obecnie sytuację dodatkowo komplikuje rozbudowane osadnictwo żydowskie na terenach palestyńskich.