Poradnia ubezpieczeniowa: nagroda jubileuszowa, świadczenie rehabilitacyjne i opieka nad chorym

Dlaczego wypłata nagrody jubileuszowej częściej niż co pięć lat nie zawsze jest oskładkowana? Czy mimo zawieszenia emerytury ZUS nie wypłaci świadczenia rehabilitacyjnego. Jak najkorzystniej podzielić sprawowanie opieki, gdy chorują dzieci i rodzice ubezpieczonego

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Wyjątkiem są: wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, zasiłki oraz przychody określone w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Jednym z przychodów wyłączonych z oskładkowania sąnagrody jubileuszowe (gratyfikacje), które według zasad określających warunki ich przyznawania przysługują pracownikowi nie częściej niż co pięć lat (par. 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia). Przepis zastrzega, że nagrody nie mogą przysługiwać częściej niż co pięć lat, żeby pod pozorem nagrody jubileuszowej pracodawca nie próbował ukryć „zwykłej” nagrody i w ten sposób uniknąć oskładkowania. Jeśli nagrody będą przysługiwać częściej, to mimo nazwania ich nagrodami jubileuszowymi nie skorzystają ze zwolnienia ze składek.

Nagroda jubileuszowa a składka ZUS

Może jednak wystąpić sytuacja, jak wyżej opisywana, w której okaże się, że kolejna nagroda powinna być wypłacona szybciej, bo pracownik dostarczy pracodawcy dokumenty potwierdzające dodatkowy staż pracy. Czy wówczas taka nagroda nie zostanie oskładkowana? Na pytanie odpowiadał ZUS w interpretacji z 19 lipca 2023 r., znak WPI/200000/43/617/2023. Pracodawca we wniosku przedstawił swoje zdanie, zgodnie z którym nie ma znaczenia moment wypłaty świadczenia pracownikowi. Zajął on stanowisko, że aby nagroda jubileuszowa mogła zostać wyłączona z obowiązku opłacania składek, istotne jest to, że prawo do niej uregulowane w wewnętrznych przepisach pracodawcy przyznawane jest nie częściej niż co pięć lat. Natomiast sama wypłata nagrody może nastąpić nawet w okresie krótszym niż pięć lat.

ZUS podzielił to stanowisko. Wskazał, że kluczowe znaczenie ma to, że z przepisów obowiązujących u pracodawcy wynika, iż prawa do nagrody nie można nabyć częściej niż co pięć lat. Pracownik nabył prawo do następnej nagrody w okresie krótszym niż pięć lat od poprzedniej, ponieważ udokumentował dodatkowy, nieuwzględniany staż pracy, a nie dlatego że pracodawca zmienił zasady wypłaty tego świadczenia.

W opisywanej sytuacji również należy uznać, że nawet szybsza wypłata kolejnej nagrody nie spowoduje, że trzeba ją oskładkować. Warunki do wyłączenia z oskładkowania na podstawie par. 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia są bowiem nadal spełnione.

Tak, decyzja jest prawidłowa, co wynika z przepisów ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa).

Zgodnie z art. 18 ust. 1 tej ustawy świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Można je otrzymywać przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy. W opisywanej sytuacji ważne są ust. 7 i 8 art. 18. Zgodnie z nimi świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz do urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych przepisów. Zasadę tę stosuje się odpowiednio do osoby, która ma ustalone prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy służb mundurowych (np. policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej itp. i ich rodzin).

Świadczenie rehabilitacyjne a środki do utrzymania

W opisywanej sprawie przywołać należy także art. 103 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). Zgodnie z nim prawo do emerytury jest zawieszane bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.

Na temat wzajemnej relacji powyższego artykułu z art. 18 ust. 7–8 ustawy zasiłkowej wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 2 października 2018 r., sygn. akt I UK 248/17. SN wyjaśnił, że świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobom, które mają zapewnione środki utrzymania z tytułu innych świadczeń. Z założenia świadczenie rehabilitacyjne ma bowiem przeciwdziałać sytuacji, w której ubezpieczony w okresie od zakończenia pobierania zasiłku chorobowego do odzyskania zdolności do pracy pozostawałby bez środków utrzymania. Podkreślił, że osobą uprawnioną do emerytury w rozumieniu art. 18 ust. 7 ustawy zasiłkowej jest także osoba, która spełnia wszystkie przesłanki nabycia prawa do tego świadczenia i której prawo do emerytury zostało ustalone decyzją organu rentowego, nawet jeżeli zostało zawieszone z powodu kontynuowania zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy bez rozwiązania stosunku pracy. Prawo do świadczenia rehabilitacyjnego nie przysługuje zarówno osobom faktycznie pobierającym emeryturę, jak i takim, których świadczenia emerytalne zostały zawieszone w związku z nierozwiązaniem stosunku pracy na podstawie art. 103a ustawy emerytalnej. Zawieszenie prawa do emerytury nie oznacza pozbawienia uprawnień do tego świadczenia, a jedynie de facto wstrzymanie jego wypłaty na pewien czas.

W opisywanej sytuacji ZUS zastosował powyższą wykładnię przepisów, dlatego decyzję należy uznać za prawidłową. Odwołanie zapewne nie spowoduje jej zmiany przez sąd.

Tak, w tej sytuacji dni pobierania zasiłku opiekuńczego za opiekę nad matką pomniejszą łączną liczbę dni zasiłkowych przysługujących ubezpieczonej także za opiekę nad dziećmi. Pod względem finansowym korzystniej zatem będzie, gdy z zasiłku za opiekę nad matką skorzysta siostra ubezpieczonej.

Komu przysługuje zasiłek opiekuńczy?

Zgodnie z art. 32 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:

• dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą, lub dziennego opiekuna, a także porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli uniemożliwia to im sprawowanie opieki nad dzieckiem lub pobytu tych osób w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym;
• chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat;
• chorym dzieckiem niepełnosprawnym lub dzieckiem niepełnosprawnym, którym tego dnia nie może zająć się małżonek ubezpieczonego lub rodzic dziecka z powodu porodu lub choroby, jeśli uniemożliwia to im sprawowanie opieki albo pobytu tych osób w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym – do ukończenia przez dziecko 18 lat;
• innym chorym członkiem rodziny, za którego uważa się małżonka, rodziców, rodzica dziecka, ojczyma, macochę, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku powyżej 14 lat – jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.

Z kolei za dzieci w rozumieniu tego przepisu uważa się dzieci własne ubezpieczonego lub jego małżonka oraz dzieci przysposobione, a także dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie.

Okres zasiłkowy, a więc maksymalny okres pobierania zasiłku opiekuńczego w danym roku kalendarzowym, został określony w art. 33 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z jego ust. 1 zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, nie dłużej jednak niż przez:

• 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad dziećmi do 14. roku życia;
• 30 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad niepełnosprawnymi dziećmi do 18. roku życia;
• 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad innymi członkami rodziny.

Limity zasiłku opiekuńczego

Wskazane powyżej limity się nie sumują. Oznacza to, że zasiłek opiekuńczy przysługuje łącznie na opiekę nad dziećmi i innymi członkami rodziny za okres nie dłuższy niż 60 dni w roku kalendarzowym. Co jednak najważniejsze w kontekście opisywanej sytuacji, limity te stosuje się niezależnie od liczby osób uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki (art. 33 ust. 3 ustawy zasiłkowej).

Zatem gdyby ubezpieczona pobrała zasiłek za okres opieki nad chorą matką (maksymalnie 14 dni), automatycznie pomniejszyłaby liczbę dni, podczas których mogłaby pobierać zasiłek opiekuńczy za opiekę nad chorymi dziećmi (60 dni – 14 dni = 46 dni). Inaczej będzie, gdy zasiłek opiekuńczy pobierze siostra ubezpieczonej. Co prawda pomniejszy to ich wspólną pulę dni zasiłkowych przeznaczonych na opiekę nad „innymi członkami rodziny”, ale nie wpłynie na liczbę dni zasiłkowych za opiekę nad dziećmi. Ubezpieczona dzięki temu będzie mogła wykorzystać w tym roku 60 dni okresu zasiłkowego na opiekę nad dziećmi. ©℗