Bieżący rok będzie dla zakładów ubezpieczeń stosujących Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej przełomowy – 1 stycznia 2023 r. zaczął bowiem obowiązywać MSSF 17 „Ubezpieczenia” zastępujący dotychczasowy MSSF 4. Jest to również początek obowiązywania MSSF 9 dla tych firm ubezpieczeniowych, które zdecydowały o odroczeniu jego zastosowania do momentu przyjęcia MSSF 17 - pisze Barbara Gryszko, partnerka FSI Audit & Assurance Deloitte.
Głównym celem nowego standardu jest zapewnienie większej przejrzystości i porównywalności sprawozdań finansowych zakładów ubezpieczeń. Obowiązujący dotychczas MSSF 4 dopuszczał w wielu miejscach dowolność w zakresie stosowanych praktyk, która odzwierciedlała zróżnicowanie lokalnych standardów rachunkowości poszczególnych krajów w odniesieniu do umów ubezpieczenia.
Nowy standard ma prowadzić do bardziej czytelnego ujawniania wpływu zmian ekonomicznych dotyczących posiadanych umów ubezpieczeniowych na pozycje bilansowe, wyniki oraz przepływy pieniężne zakładów ubezpieczeń. Regulatorzy, w tym Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EIOPA), oczekują, że zwiększenie ilości i poprawa transparentności informacji zapewni inwestorom większy komfort poprzez pełniejszy wgląd w biznes firm ubezpieczeniowych. Umożliwi również podejmowanie decyzji inwestycyjnych na podstawie bardziej spójnych i porównywalnych informacji. Należy jednak zauważyć, że nowy standard wprowadza skomplikowane metody wyceny i prezentacji, w i tak bardzo specyficznej rachunkowości firm ubezpieczeniowych, w związku z czym przynajmniej w pierwszych latach od wprowadzenia standardu dane finansowe według MSSF 17 mogą być dla przeciętnego użytkownika trudne do zrozumienia. Ponadto w MSSF 17 znajdziemy obszary umożliwiające zakładom ubezpieczeń szerokie wybory polityki rachunkowości i metod wyceny – np. w zakresie korekty ryzyka czy przyjmowanych stóp dyskontowych. Kluczowa jest więc odpowiednia i szeroka komunikacja zakładów ubezpieczeń w zakresie wpływu nowego standardu na raportowane wyniki oraz czytelne wyjaśnienie przyczyn różnic w raportowanych danych pomiędzy MSSF 17 i MSSF 4.
Co się zmienia
MSSF 17 to wiele istotnych zmian w zasadach rachunkowości oraz prezentacji danych w sprawozdaniach finansowych ubezpieczycieli. Standard wprowadził nowe modele wyceny zobowiązań ubezpieczeniowych, tj. ogólny, oparty na alokacji składki, zmiennej opłaty. W przypadku modelu ogólnego, który jest modelem wyjściowym, wycena zobowiązań ubezpieczeniowych będzie się składać z trzech elementów, tzw. bloków, tj.:
- szacunków wartości bieżącej przyszłych przepływów pieniężnych,
- korekty ryzyka z tytułu ryzyka niefinansowego oraz
- marży kontraktowej CSM, czyli oczekiwanego zysku z umowy.
Poza tym główne obszary zmian obejmują m.in.: ujmowanie umów reasekuracji biernej, poziomy agregacji, sposób rozpoznania zysku lub straty z umów ubezpieczenia w czasie.
W sprawozdaniach finansowych istotnie zmieni się prezentacja danych. Zgodnie z MSSF 17 w sprawozdaniu z sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń prezentowane będą jedynie:
- odrębnie – aktywa oraz zobowiązania z tytułu wystawionych umów ubezpieczeniowych oraz
- odrębnie – aktywa oraz zobowiązania z tytułu posiadanych umów reasekuracji.
Oznacza to, że w przeciwieństwie do dotychczasowej praktyki wszelkie rozrachunki związane z ubezpieczeniami (należności/zobowiązania od/do ubezpieczających, pośredników, z tytułu reasekuracji) nie będą prezentowane oddzielnie, ale będą uwzględniane właśnie w ramach tych sald.
MSSF 17 zmienia również całkowicie układ sprawozdania z rachunku zysków i strat. W sprawozdaniach według MSSF 17 znikną pozycje takie jak np. przypis składki i zastąpią je zupełnie nowe: przychody z ubezpieczeń, koszty usług ubezpieczeniowych, przychody lub koszty z tytułu posiadanych umów reasekuracji razem stanowiące wynik z tytułu usług ubezpieczeniowych oraz przychody lub koszty finansowe odrębnie – z ubezpieczeń i z reasekuracji biernej.
Ponadto przy dość skondensowanej prezentacji danych w tabelach głównych MSSF 17 wprowadza bardzo rozbudowane wymogi w zakresie ujawnień – zarówno ilościowych, jak i jakościowych – w notach dodatkowych do sprawozdania finansowego.
Zakłady ubezpieczeń w notach dodatkowych powinny więc teraz ujawniać np. uzgodnienie zmian pozycji bilansowych poprzez poszczególne pozycje rachunku wyników, a także wpływ zmian związanych z bieżącą, przyszłą i przeszłą obsługą umów ubezpieczenia na:
- szacunki wartości bieżącej przyszłych przepływów pieniężnych, korektę ryzyka oraz marżę kontraktową;
- schemat amortyzacji marży kontraktowej w czasie itd.
Od zakładów ubezpieczeń wymagane będą szczegółowe ujawnienia o przyjętych metodach i zasadach wyceny.
Zakres wprowadzonych zmian jest na tyle szeroki, że w praktyce dla zakładów ubezpieczeń oznacza konieczność wprowadzenia nowego zakładowego planu kont, który będzie gwarantował ujęcie poszczególnych transakcji w sposób umożliwiający prezentację danych w sprawozdaniach finansowych w wielu ww. wymiarach.
Wprowadzone przez MSS 17 zmiany nie tylko oznaczają dla ubezpieczycieli konieczność zmiany polityki rachunkowości, lecz także wpłyną na ich działalność w szerszym zakresie. Otóż skomplikowanie zasad wyceny zobowiązań ubezpieczeniowych poprzez wprowadzenie do modeli kalkulacyjnych nowych wymiarów oraz zwiększenie granularności obliczeń, a więc i wymaganych do tych obliczeń danych, spowoduje, że przy nowym standardzie stosowane dotychczas rozwiązania IT w większości przypadków będą niewystarczające. Nowy standard oznacza więc konieczność wdrożenia nowych systemów i narzędzi. Zmienia się również podział obowiązków w procesie raportowym – konieczna jest ściślejsza współpraca pomiędzy departamentami aktuarialnymi, IT oraz księgowością i sprawozdawczością. Warto też zauważyć, że zmieniające się składowe wyniku zakładu ubezpieczeń zmuszają zapewne osoby zarządzające nim do przeformułowania niektórych z dotychczasowych KPI (Key Performance Indicators – kluczowe wskaźniki efektywności służące do oceny rentowności ubezpieczycieli). Z kolei np. inwestorzy będą musieli przemyśleć swoje decyzje, które są podejmowane na podstawie raportowanych danych finansowych.
WAŻNE: W przypadku modelu ogólnego wskaźnikami do oceny rentowności zakładów ubezpieczeń staną się np. ujawniane w notach do sprawozdania finansowego: marża kontraktowa dla nowo zawartych umów ubezpieczenia (i jej rozwój w czasie), schematy amortyzacji marży kontraktowej czy też informacje w zakresie korekty ryzyka z tytułu ryzyka niefinansowego.
Zamknięcie 2022 r.
MSSF 17 ma istotne przełożenie na zamknięcie 2022 r. i publikowane sprawozdania za ten rok dla jednostek stosujących Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej. Zgodnie z MSR 8 par. 30 jednostka powinna bowiem ujawnić dla nowych standardów, które nie weszły jeszcze w życie na dzień bilansowy, „znane lub wiarygodnie oszacowane informacje potrzebne do oceny możliwego wpływu zastosowania nowego standardu lub interpretacji na sprawozdania finansowe jednostki za okres, w którym zostaną one zastosowane po raz pierwszy”. Co więcej, choć wymogi MSR 8 par. 30 mogą być interpretowane dosyć szeroko, to należy pamiętać, że Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) w maju 2022 r. opublikował publiczne stanowisko w sprawie przejrzystości wdrożenia MSSF 17. Zostało ono skierowane do emitentów i ich biegłych rewidentów i ma na celu promowanie m.in. uwzględnienia w sprawozdaniach za 2022 r. odpowiednich i porównywalnych ujawnień, które umożliwią użytkownikom sprawozdań ocenę zastosowania MSSF 17 na jednostkę. ESMA oczekuje, że w obszarach, w których nowy standard ma istotny wpływ na raportowane dane finansowe, zakład ubezpieczeń ujawni w sprawozdaniu za 2022 r. podjęte decyzje w zakresie stosowanej polityki rachunkowości zgodnie z MSSF 17 (w odniesieniu np. do poziomu agregacji czy stóp dyskontowych) oraz oczekiwany wpływ ilościowy nowego standardu. Ponieważ sprawozdania finansowe za 2022 r. będą publikowane po wejściu w życie MSSF 17, ESMA oczekuje, że firmy ubezpieczeniowe ujawnią ilościowy wpływ zastosowania nowego standardu oraz wyjaśnią różnice w stosunku do wartości prezentowanych według MSSF 4 w sposób odpowiednio zdezagregowany. Wpływ ilościowy może uwzględniać – ale jak zaznacza ESMA nie jest do niego ograniczony – wpływ zastosowania nowego standardu na kapitały własne jednostki oraz marżę kontraktową na 1 stycznia 2022 r. oraz 1 stycznia 2023 r., a także wynik za 2022 r.
Wpływ MSSF 17 i wprowadzonych zmian na raportowane dotychczas dane finansowe, w tym zyski zatrzymane, będzie zależeć od wielu czynników, w tym przede wszystkim od oferowanych produktów. Zakłady ubezpieczeń majątkowych – oferujące przede wszystkim jednoroczne ubezpieczenia (np. komunikacyjne) – będą co do zasady odnotowywać mniejszy wpływ na kapitały własne (również z uwagi na zastosowanie do wyceny zobowiązań ubezpieczeniowych modelu opartego na alokacji składki) niż zakłady ubezpieczeń na życie, które w ofercie mają długoterminowe ubezpieczenia.
Sprawozdawczość finansowa za 2023 r.
Pierwsze miesiące 2023 r. to okres wytężonej pracy dla zakładów ubezpieczeń, ponieważ na konieczność dodatkowych obszernych ujawnień w sprawozdaniach finansowych za 2022 r. w przypadku emitentów nakłada się konieczność sporządzenia śródrocznych sprawozdań finansowych za pierwszy kwartał 2023 r. już według nowego standardu. Z kolei MSSF 17 zakłada ujęcie retrospektywne, czyli wymaga przekształcenia danych porównawczych w sprawozdaniu finansowym, tak jakby zawsze było ono sporządzane według nowego standardu. Jak zauważa w swoim stanowisku ESMA, ujawnienia w pierwszych sprawozdaniach kwartalnych powinny uwzględniać wymogi par. 114–116 MSSF 17, czyli sprawozdania te powinny zawierać szczegółowe retrospektywne informacje dotyczące okresów porównywalnych i sposobów przeliczenia ich ze standardu MSSF 4 na nowy standard MSSF 17. Co za tym idzie, jest to również intensywny czas dla departamentów zajmujących się sporządzeniem sprawozdań finansowych w firmach ubezpieczeniowych, ponieważ poza ujawnieniami dotyczącymi pierwszego zastosowania MSSF 17 standard zawiera bardzo szerokie wymogi ujawnieniowe zarówno ilościowe, jak i jakościowe.
Okres wytężonej pracy także dla biegłych
Lata 2022 i 2023 to intensywny okres nie tylko dla zakładów ubezpieczeń, ale również ich biegłych rewidentów. Jak zauważa komitet skupiający przedstawicieli sześciu największych firm audytorskich (Global Public Policy Committee), w którym swoich przedstawicieli ma również Deloitte, przy zastosowaniu MSSF 17 ryzyko istotnego zniekształcenia danych finansowych dla większości zakładów ubezpieczeń rośnie. MSSF 17 zwiększa skomplikowanie zasad rachunkowości, zawiera wiele elementów, w których zakłady ubezpieczeń dokonują wyboru polityki rachunkowości. Ze względu na większą granularność obliczeń MSSF 17 wymagał istotnych zmian w systemach IT firm ubezpieczeniowych. A ponieważ zadaniem biegłego rewidenta podczas badania jest uzyskanie racjonalnej pewności – poprzez uzyskanie odpowiednich i wystarczających dowodów badania – że sprawozdanie finansowe nie zawiera istotnych błędów, badanie sprawozdań finansowych zakładów ubezpieczeń sporządzonych zgodnie z wymogami nowego standardu wymaga przeprojektowania dotychczas stosowanych procedur audytowych, w tym ponownej i dogłębnej oceny ryzyka. Co więcej, biegli rewidenci będą musieli wykazać się odpowiednią wiedzą w zakresie nowego standardu.
Zwiększa on konieczność już i tak istotnego pod MSSF 4 zaangażowania w badanie wewnętrznych specjalistów biegłych rewidentów w obszarach takich jak aktuariat czy IT.
Z uwagi na powyższe nie zaskakuje więc, że badania przez biegłych rewidentów sald otwarcia według MSSF 17 – w szczególności w dużych firmach ubezpieczeniowych – zaczęły się już kilka, a nawet kilkanaście miesięcy temu. Rok 2023 również będzie wymagał istotnie zwiększonej liczby godzin poświęcanych przez biegłych rewidentów na badanie.
Nie należy zapominać, że nowy standard to również konieczność zwiększonego zaangażowania Komitetów Audytu, które są odpowiedzialne m.in. za monitorowanie procesu sprawozdawczości finansowej zakładów ubezpieczeń, oraz wykonywania przez biegłych rewidentów badania. ©℗
Podsumowanie
Nie bez przyczyny MSSF 17 jest nazywany w branży rewolucyjnym, a projekty wdrażające MSSF 17 w większość zakładów ubezpieczeń trwają od lat i angażują istotne zasoby finansowe i ludzkie (w projekty wdrożeniowe są zaangażowani pracownicy firm ubezpieczeniowych oraz zewnętrzni konsultanci aktuarialni, rachunkowi i IT). Mimo że 1 stycznia 2023 r. standard wszedł już w życie, wszystko wskazuje na to, że projekty wdrożeniowe nie zakończą się, a jedynie przejdą w kolejną fazę – tj. będą się skupiać na dalszym usprawnieniu i optymalizacji nowych procesów, usprawnieniu i wprowadzeniu odpowiednich kontroli, optymalizacji rozwiązań IT itd. ©℗
