To korzystne rozwiązanie zapewnia nowa ustawa, która czeka już tylko na podpis prezydenta. Ta forma prowadzenia działalności gospodarczej musi stosować prawo bilansowe - pisze dr Katarzyna Trzpioła, ekspert z zakresu finansów i rachunkowości, Wydział Zarządzania UW.
Ustawa z 14 grudnia 2022 r. o fundacji rodzinnej (dalej: nowa ustawa) ma wejść w życie po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia. Reguluje ona organizację i funkcjonowanie fundacji rodzinnej, w tym prawa oraz obowiązki fundatora i beneficjenta. Wskazuje reguły funkcjonowania tej nowej formy organizacyjno-prawnej podmiotu, które mają wpływ także na kwestie związane z ewidencją i rozliczeniami.
Obowiązki ewidencyjne
Fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na ich rzecz. Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej. Osobowość prawną nabywa ona z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Oznacza to, że zgodnie z art. 2 ust. 21 pkt 1 ustawy o rachunkowości (dalej: u.r.) podmiot ten będzie miał obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych zgodnie z przepisami o rachunkowości. Zgodnie z art. 42 nowej ustawy jednym z jego organów jest zarząd, który w świetle przepisów prawa bilansowego będzie kierownikiem jednostki i będzie odpowiadał za wszystkie obowiązki wynikające z u.r., a więc w szczególności za:
- przyjęcie zasad (politykę) rachunkowości,
- prowadzenie na podstawie dowodów księgowych ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym,
- okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów,
- wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego,
- sporządzanie sprawozdań finansowych,
- gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji przewidzianej ustawą,
- poddanie badaniu, składanie do właściwego rejestru sądowego, udostępnianie i ogłaszanie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych ustawą.
Zgodnie z art. 45 nowej ustawy, jeżeli organ fundacji rodzinnej jest wieloosobowy, to na przewodniczącym oraz na członkach tego organu spoczywa obowiązek należytego organizowania jego prac, a w szczególności, gdy jest to konieczne, określenia w regulaminie sposobu organizacji i wykonywania czynności. Powyższe oznacza, że np. wszyscy członkowie zarządu w fundacji rodzinnej powinni podpisać sprawozdanie finansowe w sposób określony w art. 52 u.r.
Budowa planu kont
Kierownik jednostki, planując sposób ujmowania operacji w księgach rachunkowych, musi pamiętać o tym, że zgodnie z art. 6 nowej ustawy fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą w rozumieniu art. 3 prawa przedsiębiorców tylko w zakresie:
1) zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
2) najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
3) przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju lub za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
4) nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
5) udzielania pożyczek:
a) spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały lub akcje,
b) spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
c) beneficjentom;
6) obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
7) prowadzenia przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.
Przy tworzeniu planu kont konieczne jest zatem wyodrębnienie odpowiednich kont, aby właściwie ujmować wyżej wskazane obszary aktywności fundacji. Z reguły wyodrębnienie to będzie polegało na wskazaniu oddzielnych kont syntetycznych i analitycznych dotyczących poszczególnych operacji. Warto jednak zaznaczyć, że ważne jest wyodrębnienie wszystkich operacji dotyczących majątku tworzącego fundusz założycielski fundacji oraz wszelkich operacji dotyczących beneficjentów.
Sprawozdanie finansowe
Organem zatwierdzającym sprawozdanie finansowe fundacji rodzinnej będzie zgromadzenie beneficjentów. Zgodnie z art. 70 nowej ustawy uchwały zgromadzenia beneficjentów wymaga m.in.:
1) rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego fundacji rodzinnej za poprzedni rok obrotowy;
2) podział lub pokrycie wyniku finansowego netto;
3) wybór firmy audytorskiej, w przypadku gdy sprawozdanie finansowe, zgodnie z ustawą o rachunkowości, podlega badaniu.
Co istotne, ustawa o rachunkowości nie przewiduje ograniczeń w możliwości stosowania uproszczeń przy sporządzaniu sprawozdania finansowego. Fundacje rodzinne będą więc mogły przygotowywać je według załącznika dla jednostek mikro lub małych – jeśli oczywiście spełniają kryteria wskazane w art. 3 ust. 1a czy 1c u.r. O sporządzaniu uproszczonego sprawozdania będzie decydowało zgromadzenie beneficjentów. Zgodnie z przyjętymi zapisami w dokumentacji zasad (polityki) rachunkowości fundacja rodzinna będzie też mogła stosować uproszczenia dotyczące ujmowania oraz wyceny aktywów i pasywów.
Wskazać należy, że w sytuacji gdy wynikająca z zatwierdzonego sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy wartość aktywów fundacji rodzinnej jest niższa niż wartość jej zobowiązań, zysk za ten rok obrotowy przeznacza się na pokrycie przyszłych strat fundacji rodzinnej. Zgromadzenie beneficjentów nie może podjąć innej decyzji.
Dodatkowy audyt
Zgodnie z art. 75 nowej ustawy fundacja rodzinna powinna być poddawana cyklicznej niezależnej ocenie (pod względem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celem oraz jej dokumentami) działań dotyczących zarządzania majątkiem. W związku z tym przewidziano obowiązek przeprowadzania audytu co najmniej raz w ciągu czterech lat. Audyt będzie przeprowadzany częściej, jeżeli sprawozdanie finansowe fundacji rodzinnej będzie podlegało badaniu zgodnie z u.r. W takim przypadku audyt powinien być przeprowadzony w tym samym terminie co badanie. Może się więc zdarzyć, że obowiązek przeprowadzenia audytu będzie się aktualizował co roku. Przyjęcie takiego rozwiązania zostało wskazane jako niezbędne ze względu na ochronę majątku fundacji rodzinnej oraz praw beneficjentów.
Zgromadzenie beneficjentów będzie uprawnione do wyboru firmy audytorskiej bądź wyznaczenia zespołu audytorów. W skład tego zespołu będą mogli wejść biegli rewidenci, doradcy podatkowi, adwokaci i radcowie prawni. Z uwagi na to, że audyt nie obejmuje wyłącznie kontroli finansów fundacji rodzinnej, konieczne wydaje się dopuszczenie możliwości udziału w nim także innych osób niż biegli rewidenci. Oczywiście jeśli będziemy mieli do czynienia jednocześnie z audytem na podstawie art. 64 ust. 1 u.r., to będzie mógł go wykonywać wyłącznie niezależny biegły rewident z ramienia firmy audytorskiej. W pozostałych przypadkach osoby dokonujące audytu będą musiały spełniać łącznie warunki wymienione w nowej ustawie. W okresie objętym audytem i w trakcie jego trwania nie mogą być zależne od danej fundacji rodzinnej, brać udziału w podejmowaniu decyzji oraz świadczyć czynności rewizji finansowej lub doradztwa na rzecz fundacji rodzinnej.
Przepisy nie wprowadzają wymogu, by badanie sprawozdania finansowego i prowadzenie audytu było dokonywane przez tę samą firmę audytorską. Kwestię tę ustawodawca pozostawia do decyzji zgromadzenia beneficjentów.
W celu zapewnienia realizacji zadań przez firmę audytorską lub zespół audytorów nowa ustawa przyznaje im prawo do żądania od zarządu dokumentów fundacji rodzinnej, w tym aktualnej listy beneficjentów. Audyt kończy się sporządzeniem raportu, który jest przekazywany zarządowi. Ten przedstawia raport radzie nadzorczej, a jeżeli nie została ustanowiona – zgromadzeniu beneficjentów, na najbliższym posiedzeniu. Dzięki temu będzie możliwe podjęcie działań korygujących nieprawidłowości albo niwelujących zagrożenie dla stanu aktywów fundacji rodzinnej.
Majątek
Fundacja rodzinna nie jest formą działalności dla najmniejszych podmiotów. Zgodnie z art. 16 nowej ustawy fundator wnosi do fundacji rodzinnej mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100 000 zł. W przypadku mienia wniesionego do fundacji rodzinnej w postaci walut obcych jego wartość przelicza się na złote według kursu średniego walut obcych ogłaszanego przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wniesienia mienia. Zgodnie z art. 18 nowej ustawy wartość rynkową składników wniesionego mienia w innej postaci niż środki pieniężne ustala się na dzień wniesienia mienia zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych.
Wartość mienia wnoszonego do fundacji (tzw. wartość funduszu założycielskiego) jest określana w statucie. Ten dokument określa też zgodnie z art. 25 nowej ustawy przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Statut może zawierać również szczegółowe wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej. Majątek fundacji rodzinnej, rozumiany jako aktywa, będzie stanowić mienie w rozumieniu kodeksu cywilnego. Wyposażenie fundacji rodzinnej w początkowe aktywa będzie, jak wskazano wyżej, zadaniem fundatora. Fundator właśnie sporządza spis mienia wnoszonego do fundacji rodzinnej na pokrycie funduszu założycielskiego. Następnie zarząd aktualizuje spis mienia na koniec każdego roku obrotowego i odpowiada za aktualność tego spisu. W spisie majątku powinny być wymienione rzeczy lub prawa majątkowe wniesione przez fundatora albo osoby inne niż fundator zarówno przy ustanawianiu fundacji rodzinnej, jak i w trakcie jej funkcjonowania. Przy każdej rzeczy i prawie powinna być wskazana wnosząca je osoba oraz być określona wartość i rodzaj według stanu i cen z chwili wniesienia. Co ważne, fundacji rodzinnej nie będzie wolno zwracać fundatorowi mienia wniesionego na pokrycie funduszu założycielskiego, z wyjątkiem przypadków określonych w nowej ustawie.
Nabycie nowych składników majątkowych przez fundację rodzinną nie będzie podlegać ograniczeniom. Należy zwrócić uwagę na brak ryzyk związanych z wnoszeniem darowizn przez dowolne osoby, w tym przy przekazywaniu darowizny przez spółki zależne od fundacji rodzinnej. ©℗
Podstawa prawna
art. 2 ust. 21 pkt 1, art. 3 ust. 1a i 1c, art. 52, art. 64 ust. 1 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 120)
ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2587; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2640)
art. 3 ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2021 r. poz. 162; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1570)
ustawa z 23 kwietnia 1964 r. ‒ Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2339)
