Poradnia ubezpieczeniowa. Odpowiadamy na pytania czytelników

Na mocy art. 35 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) do zasiłku opiekuńczego stosuje się odpowiednio m.in. art. 17 tej ustawy. Zgodnie z jego ust. 1 ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Przepis ten pozbawia zatem zasiłku m.in. rodziców opiekujących się dzieckiem w dwóch odrębnych przypadkach:

• wykonywania pracy zarobkowej oraz
• wykorzystywania zwolnienia od pracy w celu innym niż opieka nad dzieckiem.

ZUS zazwyczaj bardzo szeroko rozumie ten przepis i w zasadzie każdą czynność, która przynosi ubezpieczonemu jakikolwiek przychód, kwalifikuje jako pracę zarobkową w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Wydaje w takich przypadkach decyzję o braku prawa do zasiłku (np. opiekuńczego) i nakazuje jego zwrot, jeśli został już wypłacony.

Sądy potwierdzają, że o zakwalifikowaniu wykonywania określonych czynności jako pracy zarobkowej nie decyduje charakter stosunku prawnego, na podstawie którego są one wykonywane, ale rodzaj tych czynności. Jak zauważył SN w postanowieniu z 6 czerwca 2012 r., sygn. akt I UK 70/12, ponieważ w art. 17 pkt 1 ustawy zasiłkowej nie ma odniesienia do wykonywania pracy na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku zatrudnienia w szerokim tego słowa znaczeniu nie chodzi zatem w nim wyłącznie o wykonywanie pracy podporządkowanej czy zależności służbowej.

Natomiast zgodnie z art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej, jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa m.in. w art. 17 ustawy zasiłkowej, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących oraz z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej.

Jednak w wielu przypadkach sądy prezentują mniej restrykcyjne niż ZUS podejście i nie akceptują automatycznego pozbawiania prawa do zasiłku w razie osiągnięcia przychodu za okres, w którym ubezpieczony pobierał zasiłek. Zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą sporadyczna, wymuszona okolicznościami aktywność zawodowa może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego. Okoliczności dotyczące pracy podczas korzystania z zasiłku są szczególnie ważne przy ocenie prawa do zasiłku opiekuńczego, który ma na celu wyrównanie ubezpieczonemu w części przychodu, jaki utracił w związku z niewykonywaniem pracy w trakcie opieki. Sądy w wielu przypadkach rozstrzygają sprawy z uwzględnieniem właśnie tego celu. Tak było również w przypadku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy, który podobną sprawę, jak opisywana, rozstrzygnął wyrokiem z 11 lipca 2024 r., sygn. akt VI Ua 22/24. W sprawie rozpatrywanej przez sąd odwołujący był zatrudniony w oparciu o umowę o pracę oraz jednocześnie był związany z innym podmiotem umową zlecenia. Umowę zlecenia wykonywał wieczorem po godzinach normalnych godzin pracy. Sąd ustalił, że umowa zlecenia mogła być wykonywana jedynie osobiście w określonym terminie i nie mogła być zlecona innej osobie. Sąd podkreślił, że czynności w ramach zlecenia były wykonywane poza normalnymi godzinami pracy u płatnika składek i niejako w czasie wolnym odwołującego. Sąd okręgowy zwrócił przy tym uwagę, że otrzymane wynagrodzenie z tego tytułu w żaden sposób nie mogło rekompensować zarobku utraconego w wyniku opieki. Trudno uznać podejmowane sporadycznie przez ubezpieczonego czynności w czasie wolnym po pracy za pracę zarobkową. Ważne w niniejszej sprawie było także to, że wykonywanie zlecenia nie kolidowało z celem zwolnienia od pracy, a więc opieką nad dzieckiem. Podczas wykonywania zlecenia dziecko miało zapewnioną opiekę osoby dorosłej. Zdaniem sądu tak rygorystyczne traktowanie zasad wypłaty zasiłku opiekuńczego jak zaprezentował to ZUS oznaczałoby, że opiekun nie może oddalić się pod żadnym pozorem z miejsca wykonywania opieki ani w celach niecierpiących zwłoki ani zwyczajnych prywatnych potrzebach.

Ważne! W opisywanej sytuacji warto w odwołaniu zwrócić uwagę na to, że zlecenie było wykonywane w czasie, w którym pracownik i tak zakończyłby już dzień pracy u swojego pracodawcy. Istnieje szansa, że sąd, biorąc pod uwagę cel wypłaty zasiłku opiekuńczego, zmieni decyzję ZUS, jak to miało miejsce w sprawie zakończonej cytowanym wyżej wyrokiem Sądu Okręgowego w Bydgoszczy.

Tak, ubezpieczonemu przysługuje prawo do odsetek od spóźnionej wypłaty zasiłku.

Zgodnie z art. 64 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) płatnicy zasiłków wypłacają zasiłki w terminach przyjętych dla wypłaty wynagrodzeń lub dochodów, a Zakład Ubezpieczeń Społecznych na bieżąco po stwierdzeniu uprawnień. Zasiłki te wypłaca się nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do zasiłku.

Jeżeli płatnik składek nie wypłacił zasiłku w powyższym terminie, jest on obowiązany do wypłaty odsetek od tego zasiłku w wysokości i na zasadach określonych w art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nim, jeśli ZUS (odpowiednio – płatnik zasiłku) nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ZUS (odpowiednio – płatnik zasiłków) nie ponosi odpowiedzial ności.

W odniesieniu do opisywanej sprawy warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu z 18 marca 2024 r., sygn. akt IV Ua 12/23. Sąd uznał, że odsetki powinny być naliczane od momentu, kiedy organ powinien był wydać prawidłową decyzję uwzględniającą wniosek. Sąd podkreślił, że już w chwili wydania błędnej decyzji w dyspozycji organu rentowego pozostawały dane niezbędne do wydania poprawnej decyzji w zakresie zasiłku chorobowego należnego odwołującemu – ZUS posiadał bowiem zaświadczenia lekarskie o niezdolności do pracy. Zgodnie z par. 2 ust. 1 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych, odsetki wypłaca się za okres od dnia następującego po upływie terminu na ustalenie prawa do świadczeń lub ich wypłaty, przewidzianego w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń – do dnia wypłaty świadczeń.

Ważne! W opisywanej sytuacji ZUS powinien wypłacić odsetki, licząc od 30. dnia wpływu na PUE ZUS zaświadczenia lekarskiego o niezdolności do pracy ubezpieczonego.

Tak, okres niezdolności do pracy, za który pracownik został pozbawiony prawa do zasiłku, wlicza się do okresu zasiłkowego.

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – nie dłużej niż przez 270 dni.

Do powyższego okresu zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy zasiłkowej wlicza się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy, jak również okresy niemożności wykonywania pracy. Zgodnie z ust. 2 do okresu zasiłkowego wlicza się okresy poprzednich niezdolności do pracy, jeżeli przerwa między ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności nie przekraczała 60 dni. Do okresu zasiłkowego nie wlicza się okresów niezdolności przypadających przed przerwą nie dłuższą niż 60 dni, jeżeli po przerwie niezdolność do pracy wystąpiła w trakcie ciąży.

Jak widać, art. 9 nakazuje zliczać okresy „niezdolności do pracy”, a nie okresy, za jaki przysługuje zasiłek chorobowy.

Ważne! Artykuł 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej będący podstawą do pozbawienia prawa do zasiłku stanowi, że ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Przepis ten nie odbiera ubezpieczonemu statusu niezdolnego do pracy, a więc okres ten należy wliczyć do okresu zasiłkowego.

W opisywanej sytuacji nie ma znaczenia, że toczy się postępowanie sądowe wszczęte odwołaniem pracownika. Nawet gdyby w przyszłości sąd zmienił decyzję ZUS, nie będzie to miało wpływu na sposób ustalania okresu zasiłkowego. ©℗