Subskrybuj nas na Youtube
Ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tj. Dz.U. z 2024 r. poz. 288; dalej: ustawa o ZFŚS) określa krąg osób uprawnionych do korzystania z funduszu socjalnego oraz ogólne zasady korzystania z takiego funduszu.
Zgodnie z art. 2 pkt 5 ustawy o ZFŚS osobami uprawnionymi do korzystania z funduszu są:
- pracownicy i ich rodziny,
- emeryci i renciści – byli pracownicy i ich rodziny oraz
- inne osoby, którym pracodawca przyznał w regulaminie ZFŚS prawo korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z funduszu.
Oceniając brzmienie tego przepisu, Główny Inspektorat Pracy w swoim stanowisku z 22 listopada br. przyjął, że jego wykładnia literalna prowadzi do wniosku, że jedynie w stosunku do trzeciej kategorii uprawnionych, a więc „innych osób” ustawodawca przyznał pracodawcy normę kompetencyjną do uczynienia ich beneficjentami funduszu. W ocenie GIP, wspartej jeszcze przywołanym wcześniejszym stanowiskiem resortu z 5 sierpnia 2010 r., dwie pierwsze grupy uprawnionych wynikają wprost z ustawy i w tym zakresie nie jest dozwolona ingerencja pracodawcy i ograniczenie kręgu osób uprawnionych.
Dodatkowe argumenty za poparciem tej tezy znajdziemy w stanowisku resortu pracy z 10 października br., z którego wynika, że:
- fakultatywność dokonywania odpisów na fundusz za emerytów i rencistów nie przenosi się na możliwość ujęcia ich dowolnie w kręgu uprawnionych do korzystania z ZFŚS, przepisy przyznają im prawo do korzystania z funduszu bez ograniczeń w stosunku do pracowników,
- regulamin ZFŚŚ ma określać zasady podziału środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej oraz zasady i warunki korzystania z ulgowych usług i świadczeń, a więc nie może ograniczać ustawowego kręgu osób uprawnionych do korzystania ze świadczeń socjalnych,
- regulamin ZFŚŚ powinien zapewniać jednakowe zasady ubiegania się o pomoc socjalną zarówno pracownikom, jak i byłym pracownikom — emerytom i rencistom, z tym że posiadanie przez emerytów ustawowego prawa do korzystania z funduszu nie gwarantuje im otrzymania pomocy socjalnej, gdyż ta zależy oczywiście od określonych ustawowo kryteriów socjalnych.
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 21 lutego 2024 r., III PZP 3/23, emeryt, który przeszedł na emeryturę, a następnie zatrudnił się u innego pracodawcy, otrzymując wynagrodzenie w wysokości niepowodującej zawieszenia wypłaty emerytury, nadal jest emerytem – byłym pracownikiem zakładu pracy, z którego przechodził na emeryturę, i ma prawo do świadczeń socjalnych u byłego pracodawcy. SN podkreślił bowiem, że ustawa o ZFŚS nie przewiduje dodatkowych przesłanek, na podstawie których można by różnicować status wskazanych osób, lub przepisów, które uniemożliwiałyby pracownikowi – emerytowi korzystanie z tych świadczeń, a regulaminy pracodawcy nie mogą stać w sprzeczności z ustawą. ©℗
Stanowisko MRPiPS z 10 października 2024 r.w sprawie wyłączenia emerytów z korzystania z ZFŚS
/>
Informujemy, że ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U. z 2024 r., poz. 288), dalej „ustawa o zfśs”, realizuje zasadę zawartą w art. 16 kodeksu pracy o zaspokajaniu przez praco dawcę, stosownie do możliwości i warunków – bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników, przy czym rozwiązania przyjęte w ustawie zostały rozszerzone przez partnerów dialogu społecznego także na byłych pracowników pracodawcy – emerytów, rencistów i ich rodziny, którym przepisy ustawy o zfśs przyznają prawo do korzystania z pomocy socjalnej – bez żadnych ograniczeń w stosunku do pracowników (art. 2 pkt 5 ustawy o zfśs).
Na podstawie ustawy o zfśs fundusz jest tworzony z odpisu podstawowego i zwiększeń, według zasad przewidzianych w art. 5 i art. 7 ustawy o zfśs. Natomiast podkreślenia wymaga, że zasady tworzenia funduszu, w tym stosowane wskaźniki naliczania na ten fundusz, nie przenoszą się/nie mają zastosowania przy ustalaniu zasad korzystania z ze świadczeń finansowanych z tego funduszu. Dotyczyłoby to m.in. dokonywania nieobowiązkowego zwiększenia na byłych pracowników – emerytów i rencistów (art. 5 ust. 5 ustawy o zfśs), którego niedokonanie przez pracodawcę nie skutkuje możliwością pominięcia/wyłączenia uprawnień tych osób przy ustalaniu zasad i warunków korzystania ze świadczeń – w regulaminie zfśs.
Zgodnie z zasadą zawartą w art. 5 ust. 8a ustawy o zfśs odpisy i zwiększenia tworzą jeden fundusz, co oznacza, że przyjęte w ustawie zasady tworzenia środków na działalność socjalną mają przeciwdziałać dokonywaniu przez pracodawców podziału tych środków według sposobu ich naliczania. Fundusz ten jest bowiem zakładowym funduszem specjalnym, mającym charakter funduszu spożycia zbiorowego.
Z kolei zakres regulacji i tryb wydawania regulaminu zfśs określają przepisy art. 8 ust. 2 powołanej ustawy o zfśs. W myśl tych przepisów, zasady podziału środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej oraz zasady i warunki korzystania z ulgowych usług i świadczeń z funduszu, z uwzględnieniem art. 8 ust. 1, określa pracodawca w regulaminie uzgodnionym z zakładowymi organizacjami związkowymi, a gdy one nie działają – z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów.
Podkreślenia zatem wymaga, że regulamin funduszu, wydawany na podstawie powołanej ustawy o zfśs, jest zakładowym prawem socjalnym, którego postanowienia powinny realizować ogólne zasady zawarte w ustawie o zfśs, w tym zapewniać jednakowe/socjalne zasady ubiegania się o pomoc socjalną zarówno pracownikom, jak i byłym pracownikom — emerytom i rencistom . W tym kontekście warto także dodać, że treść regulaminu zfśs powinna uwzględniać i być dostosowana do wielkości środków socjalnych przeznaczanych na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej oraz potrzeb i sytuacji socjalnej osób uprawnionych do korzystania z funduszu.
Równocześnie należy przypomnieć, że w myśl generalnej zasady zawartej w art. 8 ust. 1 ustawy o zfśs przyznawanie oraz wysokość ulgowych usług i świadczeń finansowanych z funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej. Ustawowy wymóg stosowania tej zasady nadaje świadczeniom przyznawanym z funduszu charakter pozapłacowej pomocy socjalnej. Oznacza to także, że na decyzję o przyznaniu świadczenia i jego wysokości ma wpływ analiza i ocena indywidualnej sytuacji socjalnej osoby uprawnionej, a nie jej status prawny. Socjalne zasady przyznawania świadczeń powinny być uwzględnione w zakładowym regulaminie funduszu i mieć zastosowanie do usług i świadczeń finansowanych z funduszu. W konsekwencji, pomoc socjalna powinna trafiać w pierwszej kolejności i w największym rozmiarze przede wszystkim do osób uprawnionych znajdujących się w trudnej sytuacji socjalnej, bez względu na posiadany przez osobę uprawnioną, ubiegającą się o świadczenia status pracownika lub emeryta.
Zauważyć przy tym należy, że obowiązek stosowania tzw. kryteriów socjalnych przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń socjalnych oznacza, że świadczenia socjalne zasadniczo nie mają charakteru należności, a samo posiadanie przez pracowników i emerytów ustawowego prawa do korzystania z funduszu nie gwarantuje otrzymania pomocy socjalnej .W ocenie resortu pracy analiza powołanych przepisów o zfśs przemawia za przyjęciem, że zasadnicze wątpliwości mogłoby budzić wprowadzanie do regulaminu zfśs postanowień, których stosowanie różnicuje bądź wyłącza w praktyce ustawowe prawo osób uprawnionych, w tym emerytów i rencistów do korzystania z funduszu oraz wysokość przyznawanych świadczeń – ze względów pozasocjalnych, np. ze względu na posiadany status emeryta lub rencisty. Jednocześnie informujemy, że Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej nie jest uprawnione do ustalania powszechnie obowiązującej przepisów prawa.
W związku z tym, przedstawiane poglądy prawne nie są wiążące dla stron stosunku pracy i organów kontrolnych. W obowiązującym systemie prawa nadzór i kontrolę prawidłowości stosowania przez pracodawców przepisów ustawy o zfśs sprawują właściwe miejscowo organy odrębnej ustawowo i niezależnej w zakresie swego działania instytucji jaką jest Państwowa Inspekcja Pracy, której uprawnione organy udzielają także informacji i porad zgodnie z przepisami o Państwowej Inspekcji Pracy.
Stanowisko GIP z 22 listopada 2024 r.w sprawie wykluczenia emerytów z dostępu do ZFŚSUNP:GIP-24-293872, GIP-GBI.0701.167.2024.3
/>
Przyznanie prawa do korzystania z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych wyłącznie pracownikom, a pominięcie emerytów i rencistów należy uznać za niedopuszczalne. Ustawodawca określił krąg podmiotów uprawnionych do korzystania z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w art. 2 pkt 5 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Zgodnie z powołanym przepisem osobami uprawnionymi do korzystania z Funduszu są: pracownicy i ich rodziny, emeryci i renciści – byli pracownicy i ich rodziny oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał w regulaminie prawo korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z Funduszu. Wykładnia literalna powyższego przepisu prowadzi do wniosku, że jedynie w stosunku do „innych osób” ustawo dawca przyznał pracodawcy normę kompetencyjną do uczynienia ich beneficjentami Funduszu , zaś pracownicy i ich rodziny, emeryci i renciści – byli pracownicy i ich rodziny są osobami uprawnionymi do korzystania z Funduszu na mocy powołanego powyżej przepisu. Powyższe oznacza, że pracodawca nie może wyłączyć emerytów i rencistów z kręgu podmiotów uprawnionych do Funduszu. Analogiczne stanowisko prezentuje Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej z 5 sierpnia 2010 r., SPS-023-16788/10, z którego wynika, że uprawnienie do korzystania z Funduszu, ustalone w art. 2 pkt 5 ustawy, przysługuje pracownikom i ich rodzinom oraz byłym pracownikom, emerytom i rencistom, wraz z rodzinami i ma charakter ustawowo zagwarantowanego prawa i w przypadku emerytów i rencistów nie jest ono uzależnione od dokonania przez pracodawcę zwiększenia funduszu. Ze środków tego funduszu mogą zatem korzystać wszystkie osoby uprawnione – przy zastosowaniu jednakowych, wyłącznie socjalnych kryteriów.
