Stan nieczynny: O czym muszą pamiętać dyrektorzy szkół?

Do 31 maja powinni wręczyć nauczycielom wypowiedzenia, gdy z powodów organizacyjnych nie jest możliwe ich dalsze zatrudnienie. Ci mogą jednak złożyć wniosek o przeniesienie w stan nieczynny.

Oświadczenia o wypowiedzeniu angażu jest wręczane na ogół w maju, bo rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn organizacyjnych następuje z końcem roku szkolnego po uprzednim okresie trzymiesięcznego wypowiedzenia. W ciągu 30 dni od doręczenia wypowiedzenia nauczyciel może złożyć dyrektorowi wniosek o przejście w stan nieczynny. Powoduje to zawieszenie stosunku pracy, ale nie jego rozwiązanie. Na gruncie powszechnego prawa pracy takiej możliwości nie ma. Jest to specyficzny mechanizm przewidziany wyłącznie w Karcie nauczyciela (dalej: KN). Stanowi on rodzaj czynności prawnej, której celem nie jest rozwiązanie umowy o pracę, lecz stworzenie możliwości przeczekania trudnego okresu, wynikającego z braku zapotrzebowania na pracę danego nauczyciela (por. wyrok Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z 8 marca 2016 r., sygn. akt VII P 807/15).

Konieczne przesłanki

Dyrektor szkoły w razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny (art. 20 ust. 1 pkt 2 KN). Oznacza to, że w stan nieczynny mogą przejść tylko nauczyciele, którzy spełniają warunek zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć.

Wniosek o przeniesienie w stan nieczynny może być wniesiony przez nauczyciela pisemnie w terminie do 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia stosunku pracy. Zdaniem SR w Ostródzie, wyrażonym w wyroku z 28 września 2016 r., sygn. akt IV P 114/16 (por. też wyrok Sądu Najwyższego z 5 listopada 2015 r., sygn. akt III PK 25/15), nie ma przeszkód prawnych, aby nauczyciel uchylił się od skutków własnego oświadczenia woli zawartego we wniosku o przeniesienie w stan nieczynny, jeżeli złożył pracodawcy taki wniosek pod wpływem wad prawnych tego oświadczenia woli (błędu lub groźby) wywołanych przez pracodawcę (art. 82‒88 kodeksu cywilnego).

Bezskuteczność wypowiedzenia

Złożone nauczycielowi wymówienie angażu traci swą moc prawną z chwilą złożenia przez nauczyciela pisemnego wniosku o przeniesienie w stan nieczynny. Wniosek nauczyciela jest wiążący dla dyrektora szkoły.

Przykład 1

Dyrektor szkoły musi poinformować nauczyciela o możliwości przejścia w stan nieczynny. Informacja może być przekazana w piśmie zawierającym oświadczenie woli o wypowiedzeniu stosunku pracy. Nauczyciel nie ma natomiast obowiązku złożenia wniosku o przeniesienie w stan nieczynny przed wypowiedzeniem mu zatrudnienia oraz nie jest związany wyznaczonym mu przez dyrektora szkoły terminem złożenia tego wniosku (wyrok SN z 18 grudnia 2002 r., sygn. akt I PK 15/2002).

Przykład 2

Oświadczenie dyrektora szkoły o przeniesieniu w stan nieczynny wywołuje skutek z chwilą dotarcia do nauczyciela.

wzór. przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny

Najwcześniej od tego momentu rozpoczyna bieg sześciomiesięczny termin przewidziany na wygaśniecie stosunku pracy. Dyrektor szkoły w oświadczeniu może jednak ustalić późniejszą datę rozpoczęcia tego okresu (wyrok SN z 21 września 2001 r., sygn. akt I PKN 631/00). W praktyce najczęściej stan nieczynny z art. 20 ust. 5c KN rozpoczyna się 1 września i kończy z ostatnim dniem lutego kolejnego roku kalendarzowego, po upływie sześciu miesięcy, choć nie jest to ustawowa reguła. Z orzecznictwa SN wynika bowiem, że do przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny nie odnosi się warunek polegający na obowiązku zachowania przez szkołę trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, powodującego rozwiązanie stosunku pracy z końcem roku szkolnego.

Przykład 3

Odmienne skutki czynności dyrektora

Jak wyjaśnił SN w wyroku z 23 stycznia 2001 r. (sygn. akt I PKN 201/00), art. 20 KN przewiduje dwa sposoby rozwiązania sytuacji, w której niemożliwe stało się dalsze zatrudnianie nauczyciela: przeniesienie go w stan nieczynny lub rozwiązanie z nim stosunku pracy. Zdaniem SN z art. 20 KN wynikają poważne różnice zachodzące między tymi dwiema instytucjami. Najistotniejsza jest ta, że oświadczenie woli o przeniesieniu nauczyciela w stan nieczynny nie powoduje rozwiązania stosunku pracy ani w chwili złożenia oświadczenia, ani z upływem okresu stanu nieczynnego. Według bowiem art. 20 ust. 6 zdanie drugie KN stosunek pracy nauczyciela przeniesionego w stan nieczynny wygasa z mocy prawa z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w tym stanie. Nie jest więc uprawniony pogląd, że warunek odnoszący się do rozwiązania stosunku pracy przewidziany w art. 20 ust. 3 KN, polegający na obowiązku zachowania przez szkołę trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, którego termin końcowy byłby zbieżny z końcem roku szkolnego, odnosi się także do przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny. Między rozwiązaniem stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 KN a przeniesieniem w stan nieczynny istnieją istotne różnice, w związku z czym nie ma podstaw do przyjęcia, że wymaganiami określonymi w art. 20 ust. 3 KN ‒ wbrew treści tego przepisu ‒ ustawodawca objął także przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny.

Katalog różnic

Różnica w skutkach upływu terminu rozwiązania angażu lub przeniesienia w stan nieczynny to nie jedyna odmienność między tymi dwoma instytucjami. Inne dotyczą następujących kwestii:

▶ Podstawa prawna kwestionowania czynności dyrektora

Poważne różnice zachodzą w kwestii podstawy prawnej kwestionowania w sądzie określonej czynności dyrektora szkoły. Ta odmienność była przedmiotem wielu orzeczeń SN. I tak SN w uchwale z 18 września 2014 r. (sygn. akt III PZP 3/14) podkreślił, że zwalniany nauczyciel może na drodze sądowej albo kwestionować wypowiedzenie stosunku pracy, albo podważać wygaśnięcie tego stosunku pracy.

▶ Kwestionowane okoliczności faktyczne

Różne są okoliczności faktyczne, które mogą być zaskarżane do sądu. W przypadku rozwiązania stosunku pracy nauczyciel może kwestionować przyczyny i okoliczności rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem ze skutkiem na koniec danego roku szkolnego. Natomiast w razie przeniesienia w stan nieczynny kwestionowane mogą być przyczyny i okoliczności wygaśnięcia stosunku pracy z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w takim stanie.

▶ Roszczenia

Różnią się podstawy prawne dochodzenia roszczeń. I tak podstawę prawną roszczeń związanych z wypowiedzeniem nauczycielskiego stosunku pracy (o orzeczenie bezskuteczności dokonanego wypowiedzenia lub o przywrócenie do pracy) stanowi art. 45 kodeksu pracy (dalej: k.p.) w związku z art. 91c KN. Natomiast roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie (niekiedy o dopuszczenie do pracy lub przywrócenie dotychczasowych warunków pracy, jeśli nauczycielski stosunek pracy jeszcze trwa) w razie niezgodnego z prawem wygaśnięcia nauczycielskiego stosunku pracy wnosi się na podstawie art. 56 par. 1 k.p. w związku z art. 67 k.p. i w związku z art. 91c KN (por. wyroki SN z: 17 kwietnia 1997 r., sygn. akt I PKN 110/97; 20 czerwca 2001 r., sygn. akt 476/00). Różnice dotyczą już wszczętych postępowań przed sądem pracy. Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny w toku procesu wszczętego odwołaniem od wypowiedzenia powoduje, że przedmiotem rozpoznania staje się roszczenie o przywrócenie na poprzednie warunki pracy i płacy (wyrok SN z 14 stycznia 2009 r., sygn. akt III PK/08). Podobnie jest w sytuacji, gdy stosunek pracy już wygasł ze względu na upływ okresu stanu nieczynnego. Wówczas postępowanie będzie również dotyczyło przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach (wyrok SN z 20 czerwca 2001 r., sygn. akt I PKN 476/00). Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny w toku procesu wszczętego odwołaniem od wypowiedzenia złożonego na podstawie art. 20 ust. 1 KN powoduje, że przedmiotem rozpoznania staje się roszczenie o przywrócenie na poprzednie warunki pracy i płacy związane z przeniesieniem w stan nieczynny na zasadzie roszczenia alternatywnego (wyrok SN z 14 stycznia 2009 r., sygn. akt III PK 52/08).

Warto w tym miejscu przywołać wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie z 16 stycznia 2018 r. (sygn. akt VI P 276/16). Sąd uznał, że nauczyciel składający wniosek o przeniesienie w stan nieczynny dokonuje wyboru swego statusu w procesie o przywrócenie do pracy lub uznanie bezskuteczności wypowiedzenia. Oznacza to rezygnację z możliwości kwestionowania dokonanego wypowiedzenia, które staje się z mocy prawa bezskuteczne. Z chwilą złożenia wniosku i przejścia w stan nieczynny pracownik nie można już skutecznie podważać oświadczenia pracodawcy o wypowiedzeniu stosunku pracy, także sąd nie będzie brał pod uwagę przy rozpoznawaniu sprawy kryteriów, za pomocą których dany nauczyciel został wytypowany do rozwiązania z nim stosunku pracy. W wielu starszych wyrokach SN zawracał uwagę na różnice w terminach sądowego zaskarżania decyzji o wypowiedzeniu nauczycielskiego stosunku pracy ze skutkiem na koniec roku szkolnego albo o jego wygaśnięciu z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym (por. wyrok SN z 12 grudnia 2011 r., sygn. akt I PK 33/11). Obecnie straciły one aktualność, gdyż termin wniesienia odwołania został w obu przypadkach ujednolicony. W przypadku rozwiązania stosunku pracy odwołanie wnosi się w ciągu 21 dni od dnia doręczenia pisma wypowiadającego umowę o pracę (art. 264 par. 1 k.p.), podobnie żądanie przywrócenia do pracy lub odszkodowania wnosi się do sądu pracy w ciągu 21 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia lub od dnia wygaśnięcia umowy o pracę (art. 264 par. 2 k.p.).

Prawo do wynagrodzenia

Zgodnie z art. 20 ust. 6 KN nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny zachowuje prawo do comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego oraz prawo do innych świadczeń pracowniczych, w tym dodatku wiejskiego, do czasu wygaśnięcia stosunku pracy. Kwestię tę wyjaśnił SN w wyroku z 13 stycznia 2015 r., sygn. akt II PK 67/14, wskazując, że w stanie nieczynnym stosunek pracy nadal trwa, tyle że w związku z tym przeniesieniem realizacja stosunku pracy uległa swoistemu zawieszeniu na czas określony ‒ sześć miesięcy.

Może ponadto pojawić się wątpliwość, czy nauczycielowi w stanie nieczynnym trzeba wypłacić ekwiwalent za urlop. Pozostając w stosunku pracy, nauczyciel w stanie nieczynnym nabywa również prawo do urlopu wypoczynkowego na podstawie art. 65 KN, którego jednak w tym okresie nie można udzielić mu w naturze (wyrok SN z 29 maja 1984 r., sygn. akt I PR /84). Oznacza to, że w dniu wygaśnięcia stosunku pracy trzeba będzie mu wypłacić ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy niewykorzystany w naturze. Zgodnie z art. 66 ust. 2 KN w razie niewykorzystania przysługującego urlopu wypoczynkowego z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy nauczycielowi przysługuje ekwiwalent pieniężny za okres niewykorzystanego urlopu, nie więcej jednak niż za osiem tygodni w odniesieniu do nauczycieli zatrudnionych w placówce feryjnej i nie więcej niż za 35 dni roboczych w odniesieniu do nauczycieli zatrudnionych w placówce nieferyjnej. Jeżeli nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny zachowuje prawo do świadczeń pracowniczych, to zachowuje również prawo do urlopu wypoczynkowego. Odbiór urlopu wypoczynkowego w naturze przez nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym pozostawałby z sprzeczności z naturą instytucji urlopu. Jednak prawo do wypoczynku nie przepada. Stanowisko to potwierdził SN w wyroku z 13 stycznia 2015 r. (sygn. akt II PK 67/14), uznając, że nauczyciel w stanie nieczynnym nabywa na podstawie art. 65 KN prawo do urlopu wypoczynkowego, którego jednak w tym okresie nie można udzielić mu w naturze (por. uchwały SN z: 24 października 1997 r., sygn. akt III ZP 36/97; 10 maja 2006 r., sygn. akt III PZP 3/06).

Uprawnienie do świadczeń

Nauczycielowi w stanie nieczynnym przysługują także inne świadczenia pracownicze, tj. m.in. nagroda jubileuszowa, dodatkowe wynagrodzenie roczne (tzw. trzynastka), świadczenia z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, świadczenia urlopowe.

Przykład 4

Przykład 5

Ponadto nauczycielowi przebywającemu w stanie nieczynnym należy się dodatek uzupełniający (zwany czasami czternastką), a okres tego stanu uwzględnia się przy kalkulacji wysokości dodatku. W stanie nieczynnym nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia i pozostaje w stosunku pracy, dlatego okres ten należy uwzględnić przy kalkulacji wydatków na wynagrodzenia nauczycieli w odniesieniu do wysokości średnich wynagrodzeń. Zgodnie z par. 3 ust. 5 pkt 1 rozporządzenia ministra edukacji i nauki w sprawie opracowania sprawozdania z wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli przy ustalaniu średniorocznej struktury zatrudnienia nauczycieli uwzględnia się liczbę etatów nauczycieli w okresach, za które wypłacono im wynagrodzenie, zgodnie z wymiarem zatrudnienia określonym w umowie o pracę lub w akcie mianowania.

Wynagrodzenie za okres pozostawania w stanie nieczynnym należy uwzględnić w podstawie odprawy z tytułu przejścia na nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Jej wysokość to trzymiesięczne wynagrodzenie ostatnio pobierane w szkole będącej podstawowym miejscem pracy nauczyciela. Nauczyciel może skorzystać z nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego również w sytuacji, gdy stosunek pracy wygasł w związku z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym. Wynagrodzenie, uwzględniane przy obliczaniu wysokości odprawy, ustala się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Za okres pozostawania w stanie nieczynnym nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia, które należy uwzględnić, obliczając wysokość odprawy z tytułu przejścia nauczyciela na nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Oznacza to, że zastosowanie w tym przypadku znajdzie zasada, zgodnie z którą składniki wynagrodzenia określone w stawkach miesięcznych w stałej wysokości oraz składniki wynagrodzenia określone procentowo od tych stawek uwzględnia się w wysokości należnej w miesiącu wykorzystywania urlopu. Podstawą do obliczenia wysokości odprawy z tytułu przejścia na nauczycielskie świadczenie kompensacyjne będzie zatem wynagrodzenie, które nauczyciel pobierał w trakcie przebywania w stanie nieczynnym.

Przywrócenie do pracy

Dyrektor szkoły ma obowiązek przywrócenia do pracy w pierwszej kolejności nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym, gdy powstała możliwość podjęcia przez nauczyciela pracy w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony lub na okres, na który została zawarta umowa, w tej samej szkole, na tym samym lub innym stanowisku. Warunkiem jest posiadanie przez nauczyciela wymaganych kwalifikacji. Odmowa podjęcia pracy powoduje wygaśnięcie stosunku pracy z dniem odmowy (art. 20 ust. 7 KN). Taka surowa konsekwencja odmowy spowodowana jest tym, że między stronami utrzymuje się stosunek pracy, a zatem w razie ustania przyczyn przeniesienia w stan nieczynny powinno dojść do podjęcia pracy (wyrok SR w Człuchowie z 24 lipca 2018 r., sygn. akt IV P 13/18). To, że powstała możliwość podjęcia przez nauczyciela w stanie nieczynnym pracy w pełnym wymiarze w rozumieniu art. 20 ust. 7 KN, stwierdza dyrektor szkoły. Nauczyciel nie ma roszczenia o stworzenie takiej możliwości przez zmiany organizacyjne w szkole w zakresie obciążeń dydaktycznych nauczycieli (wyroki SN z: 11 kwietnia 2007 r., sygn. akt II PK 269/06; 16 grudnia 2014 r., sygn. akt I PK 91/14; oraz postanowienie SN z 3 grudnia 2014 r., sygn. akt III PK 78/14).

Instytucję przywrócenia do pracy trafnie scharakteryzował SR we Wrocławiu w wyroku z 4 maja 2017 r. (sygn. akt X P 608/16). Sąd wskazał, że konstrukcja „przywrócenia do pracy” zasadniczo różni się od „przywrócenia pracownika do pracy na poprzednich warunkach”, unormowanego w art. 45 par. 1 k.p. i art. 56 par. 1 k.p. Po pierwsze, służy ona zakończeniu stanu nieczynnego (przywróceniu do czynnego wykonywania pracy nauczyciela) w czasie istnienia stosunku pracy, a nie przywróceniu do pracy po ustaniu zatrudnienia. Po drugie, „przywrócenie do pracy” według art. 20 ust. 7 KN nie musi oznaczać przywrócenia „na poprzednich warunkach”, ponieważ może ono dotyczyć innego stanowiska, jeśli nauczyciel ma do tego wymagane kwalifikacje. W takim przypadku „przywrócenie do pracy” będzie oznaczało ponowne („czynne”) zatrudnienie w szkole, ale na innym stanowisku. Po trzecie, z brzmienia art. 20 ust. 7 KN wynika, że dyrektor szkoły w razie zaistnienia określonych w nim przesłanek ma obowiązek przywrócić nauczyciela do pracy (do jej czynnego wykonywania) „z urzędu”, a nie na żądanie pracownika, jak ma to miejsce w sytuacjach regulowanych w art. 45 par. 1 k.p. i art. 56 par. 1 k.p. Zdaniem wrocławskiego SR realizacja tego obowiązku nie zależy od wniosku nauczyciela. Jest to zrozumiałe, skoro to właśnie dyrektor, dysponujący znajomością sytuacji kadrowej i potrzeb szkoły, może najpełniej i we właściwym momencie ocenić, czy powstały możliwości ponownego podjęcia przez nauczyciela pracy w pełnym wymiarze zajęć, podczas, gdy nauczyciel pozostający z reguły poza szkołą (oprócz sytuacji określonej w art. 20 ust. 8 KN) nie ma takiej wiedzy. Wrocławski SR zauważył, że o tym, iż przywrócenie do pracy normowane w tym przepisie następuje „z urzędu”, świadczy także zawarte w nim postanowienie ustawodawcy, że odmowa podjęcia pracy przez nauczyciela powoduje wygaśnięcie stosunku pracy z dniem odmowy. Unormowanie to byłoby pozbawione sensu, gdyby warunkiem rozważanego przywrócenia był wniosek nauczyciela. Wrocławski SR podkreślił, że stosownie do art. 20 ust. 5c KN stosunek pracy wygasa z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym. Skutek ten następuje z mocy prawa, co dotyczy także przypadków, gdy powstały warunki przywrócenia do pracy ustanowione w art. 20 ust. 7 KN, a dyrektor szkoły nie wykonał obowiązku przywrócenia nauczyciela do pracy (do stanu czynnego).

Naruszenie obowiązku

Przepisy KN nie określają konsekwencji wygaśnięcia stosunku pracy w razie naruszenia przez pracodawcę przepisów w tym zakresie. Zdaniem SR w Człuchowie, wyrażonym w wyroku z 1 grudnia 2017 r. (sygn. akt IV P 109/17), wobec tej luki, zgodnie z art. 91c KN, zastosowanie znajdują przepisy dotyczące sankcji wygaśnięcia stosunku w wyniku naruszenia obowiązków przez pracodawcę, a więc przepisy zawarte w oddziale 6 rozdziału I działu drugiego k.p. W szczególności, stosownie do art. 56 par. 1 k.p. w związku z art. 67 k.p., nauczycielowi przysługuje w takiej sytuacji roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie. W ocenie człuchowskiego SR przywrócenie nauczyciela do pracy na poprzednich warunkach, w przypadku gdy wygaśnięcie stosunku pracy nastąpiło z powodu naruszenia przez dyrektora szkoły przesłanek przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny określonych w art. 20 ust. 1 KN, polega na przywróceniu do pracy na warunkach obowiązujących przed przeniesieniem w stan nieczynny. Przez poprzednie warunki pracy należy rozumieć, stosownie do okoliczności, to samo lub inne stanowisko, na którym dyrektor powinien zatrudnić nauczyciela, gdyby należycie wykonał wynikający z tego przepisu obowiązek.

Może pojawić się wątpliwość, czy wprowadzenie aneksem do arkusza organizacyjnego godzin nauczania indywidualnego rodzi obowiązek przywrócenia do pracy nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym. Na to pytanie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej, ponieważ godziny nauczania indywidulanego wlicza się do pensum. Tak orzekł Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w wyroku z 25 maja 2022 r. (sygn. akt V Pa 35/21). Sąd ten wyjaśnił, że w indywidualnym nauczaniu realizuje się treści wynikające z podstawy programowej kształcenia ogólnego oraz obowiązkowe zajęcia edukacyjne wynikające z ramowego planu nauczania danego typu i rodzaju szkoły, dostosowane do potrzeb i możliwości psychofizycznych ucznia. Zdaniem piotrkowskiego SO nauczycielowi zatrudnionemu na pełen etat nauczanie indywidualne przydziela się w ramach pensum, a jeśli nauczyciel już realizuje pełen wymiar zajęć, nauczanie indywidualne przydziela się w ramach godzin ponadwymiarowych (art. 35 ust. 1 KN). Nie istnieje więc zdaniem sądu zakaz wliczania godzin nauczania indywidualnego do etatu nauczycieli. Dlatego, jeśli wiadomo, że godziny nauczania indywidualnego zostaną przyznane na cały rok szkolny (lub etap edukacyjny), to powinny one być umieszczone w arkuszu organizacji szkoły w przypadku uzupełniania nimi tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć nauczyciela. Poświadcza to orzeczenie poradni psychologiczno-pedagogicznej o potrzebie nauczania indywidualnego. Sąd uważa, że nauczanie indywidualne przyznane na cały rok szkolny zwiększa pensum i dla nauczycieli posiadających pełny wymiar godzin są to godziny ponadwymiarowe, dla tych zaś, którym godzin wymiarowych brakuje, stanowią one uzupełnienie pensum. Zdaniem piotrkowskiego SO przyznanie takich godzin rodzi obowiązek przywrócenia do pracy nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym. Warto dodać, że sąd nie zgodził się z twierdzeniem sądu pierwszej instancji, iż nie można oczekiwać od pracodawcy, aby w trakcie roku szkolnego, w miarę pojawiania się kolejnych aneksów do arkusza organizacyjnego, odbierał godziny poszczególnym nauczycielom w celu stworzenia etatu dla nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym. Kwestionowana opinia mogłaby prowadzić do takich sytuacji, że nauczyciel, któremu przed przeniesieniem w stan nieczynny brakowało kilku godzin do pełnego pensum, a brakujące mu do pensum godziny pojawiałyby się np. jako godziny nauczania indywidualnego w trakcie stanu nieczynnego w liczbie pozwalającej mu dopełnienie pensum, nie miałby szans na powrót, bo jego godziny zostały już rozdysponowane. Chybione jest zatem twierdzenie, że zmiana arkusza i odebranie tych godzin innym nauczycielom powodowałoby dezorganizację prac szkoły. W ocenie piotrkowskiego SO przy wyjaśnianiu „możliwości ponownego podjęcia zajęć” przez nauczyciela należy kierować się tym, czy utrzymują się zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmiany planu nauczania, uniemożliwiające dalsze zatrudnienie nauczyciela. Istnienie „możliwości ponownego podjęcia zajęć” ma miejsce także wtedy, gdy realizacja prawa przywrócenia do pracy przewidziana w art. 20 ust. 7 KN łączy się z koniecznością dokonania przez pracodawcę pewnych posunięć natury organizacyjnej czy też z innego rodzaju utrudnieniami w bieżącym funkcjonowaniu placówki (por. też wyrok SO w Szczecinie z 9 maja 2016 r., sygn. akt VI Pa 15/16).

Dodatkowe zatrudnienie

W wypadkach podyktowanych koniecznością realizacji programu nauczania w tej samej lub w innej szkole nauczyciel pozostający w stanie nieczynnym może, na swój wniosek lub na wniosek dyrektora szkoły, podjąć pracę zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami w niepełnym lub w pełnym wymiarze zajęć, jednak na okres nie dłuższy niż okres stanu nieczynnego. W takiej sytuacji z tytułu wykonywania pracy nauczycielowi przysługuje odpowiednie do wymiaru zajęć wynagrodzenie, niezależnie od pobieranego wynagrodzenia z tytułu pozostawania w stanie nieczynnym (art. 20 ust. 8 KN). Z orzecznictwa wynika, że dyrektor nie ma obowiązku skierowania nauczyciela do pracy w trybie art. 20 ust. 8 KN (por. wyrok SR w Puławach z 21 lutego 2022 r., sygn. akt IV P 157/20).

W okresie przebywania w stanie nieczynnym nauczyciel może podjąć zatrudnienie w innej lub w tej szkole, w której pracował przed przeniesieniem. Dodatkowy angaż może być zawarty, gdy wynika to z konieczności realizacji programu nauczania. Jedynym ograniczeniem wykonywania zatrudnienia jest jego okres. Nie może być on bowiem dłuższy niż sześciomiesięczny okres stanu nieczynnego. Z nauczycielem zawierana jest wtedy odrębna umowa. Przez okres dodatkowego zatrudnienia nauczyciel otrzymuje pensję z tego tytułu oraz pensję wynikającą z pozostawania w stanie nieczynnym (wyrok SN z 4 grudnia 2007 r., sygn. akt I PK166/2007).

Przykład 6

Przykład 7

Trzeba jeszcze podkreślić, że potrzeby organizacyjne nie są warunkiem terminowego zatrudnienia nauczyciela będącego w stanie nieczynnym. Pogląd ten potwierdza wyrok z 4 grudnia 2007 r., sygn. akt I PK 166/07, w którym SN stwierdził, że w art. 20 ust. 8 KN została uregulowana samodzielna przesłanka zatrudnienia nauczyciela na czas określony, niezależna od tych, które zostały wymienione w art. 10 ust. 7 KN. Według SN to, czy zostały spełnione przesłanki potrzeb organizacyjnych szkoły, nie ma w tej sytuacji przesądzającego znaczenia. Wskazać należy, że zgodnie z art. 10 ust. 7 KN w przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, w tym w trakcie roku szkolnego, stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony.

Warto dodać, że dotychczasowy pracodawca może zatrudnić na część etatu na czas określony nauczyciela przebywającego w stanie nieczynnym, także gdy ten ma uprawnienia emerytalne. Nauczyciel przebywający w stanie nieczynnym pozostaje w stosunku zatrudnienia.

Pojawia się także wątpliwość, czy po stanie nieczynnym, jeżeli nauczyciel przejdzie na emeryturę, należy wypłacić odprawę emerytalną. Będzie tak, gdy nauczyciel uzyskał uprawnienia emerytalne w toku obecnego zatrudnienia, czyli w przeszłości nie została mu wypłacona jednorazowa odprawa emerytalna. Zatem w dniu wygaśnięcia stosunku pracy z upływem stanu nieczynnego nauczyciel nabędzie prawo do odprawy, o której mowa w art. 87 w zw. z art. 3 pkt 2 KN, której wysokość zależy od stażu pracy w oświacie. Odprawę należy wypłacić w ostatnim dniu pracy. ©℗