Zasiłek dla ojca, gdy matka rezygnuje z rodzicielskiego. MRiPS wyjaśnia wątpliwości

Jeśli zdecyduje się on na ten urlop po pierwszych urodzinach dziecka, otrzyma świadczenie w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru. Jednak może liczyć na wyższą stawkę, jeśli przejmie go od matki i skorzysta z niego wcześniej, czyli w ciągu 12 miesięcy po narodzinach dziecka.

Wraz z nowelizacją przepisów kodeksu pracy dotyczących urlopu rodzicielskiego zmieniła się także wysokość zasiłku macierzyńskiego. W najbardziej typowych przypadkach jego obliczenie nie będzie sprawiało problemu, bo zasada obliczania podstawy wymiaru zasiłku pozostała bez zmian. Wątpliwości wywołują jednak sytuacje, gdy rodzice urlopem rodzicielskim dzielą się inaczej, niż wcześniej zaplanowali. Z jednej strony bowiem w przepisach mamy pewną niespójność, bo zlikwidowano art. 1791 k.p., który pozwalał zawnioskować z góry o urlop rodzicielski, ale nadal można zawnioskować w ten sposób o zasiłek za okres tego urlopu (pisaliśmy o tym: „Długiego wniosku o urlop rodzicielski już nie ma. Płatnik może mieć problem”, Ubezpieczenia i Świadczenia z 4 maja 2023 r., DGP nr 85), a z drugiej strony – zmieniono zupełnie zasady korzystania z tego urlopu.

Zasady ogólne

Przypomnijmy, że zasada ogólna dotycząca wysokości zasiłku macierzyńskiego się nie zmienia i za okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (dla rodziców zastępczych i adopcyjnych) oraz okres urlopu ojcowskiego nadal wynosi on 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Do wykorzystania urlopu macierzyńskiego, trwającego przy urodzeniu jednego dziecka 20 tygodni, a przy większej liczbie dzieci odpowiednio dłużej, uprawniona, a nawet zobowiązana jest matka dziecka (w przypadku dziecka biologicznego). Może teoretycznie z niego zrezygnować po 14 tygodniach, ale tylko wtedy, gdy ojciec dziecka zdecyduje się ten urlop przejąć.

Po okresie urlopu macierzyńskiego rodzice mają prawo do wykorzystania urlopu rodzicielskiego w wymiarze 41 tygodni (przy jednym dziecki ) lub 43 tygodni (w przypadku urodzenia co najmniej dwojga dzieci) . Mogą się tym urlopem podzielić dowolnie, z tym jednak zastrzeżeniem, że żadne z nich nie może wykorzystać więcej niż 32 (34) tygodnie tego urlopu. Zgodnie z nowymi, uproszczonymi zasadami urlop ten może być wykorzystany w maksymalnie pięciu częściach do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy sześć lat. Za okres tego urlopu rodzicom przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Do tego momentu przepisy większego problemu nie sprawiają. Pytania pojawiają się, gdy pracownica skorzysta z wyjątku, który w praktyce jest sytuacją najczęstszą, i złoży wniosek zasiłkowy na podstawie art. 30a ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Zgodnie z nim ubezpieczona matka dziecka nie później niż 21 dni po porodzie może złożyć pisemny wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, z wyłączeniem okresu dziewięciu tygodni przysługującego ojcu dziecka.

W tej sytuacji matka dziecka lub – w przypadku rodzin zastępczych lub adopcyjnych – także ojciec, otrzymuje zasiłek macierzyński za cały okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku, z zastrzeżeniem art. 31 ust. 3f i 3g.

Zgodnie ze wspomnianym art. 31 ust. 3f ustawy zasiłkowej zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w części przysługującej drugiemu rodzicowi dziecka (dodatkowe dziewięć tygodni) wynosi 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Aby wyjaśnić istotę ust. 3g, trzeba na początku odwołać się do ust. 4. Zgodnie z nim w przypadku niewykorzystania w pierwszym roku życia dziecka ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wysokości 81,5 proc. przysługuje jednorazowe wyrównanie pobranego zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego do wysokości 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Jednorazowe wyrównanie zasiłku macierzyńskiego następuje na wniosek ubezpieczonego. Chodzi tu zatem o sytuację, gdy matka złożyła tzw. długi wniosek zasiłkowy, a więc zaplanowała korzystanie także z urlopu rodzicielskiego i pobieranie za ten okres zasiłku, lecz ostatecznie z tego zrezygnowała – przynajmniej w pierwszym roku życia dziecka. W takim przypadku może otrzymać wyrównanie z 81,5 proc. do 100 proc. podstawy wymiaru. [przykład 1]

Wspomniany ust. 3g przewiduje też sytuację, gdy jednak rodzice będą korzystać z urlopu rodzicielskiego, ale w terminie późniejszym. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu w przypadku niewykorzystania ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego w pierwszym roku życia dziecka zasiłek macierzyński przysługuje w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Brak wniosku mimo deklaracji

Może się też zdarzyć, że co prawda pracownica złożyła tzw. długi wniosek zasiłkowy określony w art. 30a ustawy zasiłkowej, ale ostatecznie nie złożyła wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego. Przypomnijmy, że zdaniem ZUS taki wniosek o zasiłek stanowi jedynie deklarację, że ubezpieczona chce skorzystać z urlopu rodzicielskiego od razu po urlopie macierzyńskim, nie jest to jednak jej obowiązek. Omawiając tego rodzaju sytuacje, trzeba też zwrócić uwagę na znaczne uproszczenie przepisów o urlopie rodzicielskim. Do 26 kwietnia 2023 r. przepisy k.p. wymagały, aby był on udzielony bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, przypadających bezpośrednio jeden po drugim albo bezpośrednio po wykorzystaniu. Jedynie 16 tygodni z puli przysługującego urlopu mogło być udzielone później. Ponadto k.p. pozwalał na podział urlopu rodzicielskiego jedynie na cztery części (obecnie pięć), jak również wymagał, aby urlop udzielany był w wymiarze wielokrotności tygodnia – obecnie takiego wymogu nie ma. Dodatkowo, zgodnie z poprzednio obowiązującymi przepisami, żadna z części tego urlopu rodzicielskiego nie mogła być krótsza niż osiem tygodni, zaledwie z kilkoma wyjątkami. Po wejściu w życie nowelizacji takie ograniczenia już nie istnieją.

Skoro jednak nie ma ograniczeń, to pojawiają się pytania, jak postępować w sytuacji, gdy to ojciec chce skorzystać z urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim matki, mimo że złożyła ona długi wniosek zasiłkowy i otrzymywała zasiłek w wysokości 81,5 proc. W takiej sytuacji, jak potwierdziło MRiPS w swoim stanowisku, ma on prawo do zasiłku macierzyńskiego w wysokości 81,5 proc. do „limitu” 32 tygodni, potem ewentualnie 9 tygodni może wykorzystać matka, za co otrzyma zasiłek w wysokości 70 proc. W innej sytuacji, gdy pracownica co prawda złożyła wniosek o urlop rodzicielski, jednak nie wykorzystała go w pełnym wymiarze, zasiłek w wysokości 81,5 proc. może przejąć ojciec, do wyczerpania limitu 32 tygodni. [stanowisko, przykłady 2 i 3]©℗

przykład 1

przykład 2

przykład 3