Dziesiąty ranking Pereł Samorządu to doskonała okazja, by uhonorować małe ojczyzny, które tworzą warunki do rozwoju i dobrego życia mieszkańców. Taka idea przyświecała nam, gdy pracowaliśmy nad tegoroczną ankietą. Jednak krótko po uruchomieniu rankingu Rosja zaatakowała Ukrainę, zmieniając świat i stawiając przed samorządami nowe zadania.
Od pierwszych dni miasta i gminy niosły pomoc, tworzyły bazę porządkującą i koordynującą działania milionów Polaków, którzy chcieli wesprzeć uchodźców, dostarczyć wsparcie walczącej Ukrainie. Po raz kolejny, w trudnej sytuacji, samorządy i ich włodarze, a przede wszystkim sami mieszkańcy, stanęli na wysokości zadania. Jako współorganizatorzy rankingu zrezygnowaliśmy z jego promocji, angażując wysiłki tam, gdzie były bardziej potrzebne. Mimo wyjątkowej sytuacji wiele miast i gmin ponownie włączyło się w walkę o tytuł Pereł Samorządu i poddało ocenie swoją ubiegłoroczną działalność w wielu obszarach życia. Jesteśmy za to ogromnie wdzięczni. Potwierdza to także wysoką renomę naszego przedsięwzięcia.
Rok 2021 był też kolejnym, w którym walczono z pandemią. Z jednej strony nadal mierzyliśmy się z lockdownami, a z drugiej strony na samorządy spadła współodpowiedzialność za organizację ogólnopolskiej akcji szczepień przeciwko COVID-19. W szkołach i placówkach podejmowano wysiłki na rzecz połączenia nauki zdalnej z nową normalnością, mimo trudnej sytuacji gospodarczej i finansowej realizowano nowe inwestycje, wspierano aktywność obywatelską czy działalność kulturalną. Kolejne sfery życia społeczno-gospodarczego powoli szukały powrotu do normalności. Nie mogliśmy tego przeoczyć. Ranking z 2020 r. zdominowany był przez działania wprost wynikające z sytuacji pandemicznej, niezależnie od obszaru tematycznego pytań nie mogliśmy uciec od COVID-19. W obecnej edycji było inaczej – pandemia nadal nam towarzyszyła, ale ocenialiśmy te przedsięwzięcia samorządów, które są związane z codziennym życiem, niezależnie od sytuacji kryzysowej, w której od ponad dwóch lat się znajdujemy.
Zasady niezmienne, pytania nieco inne
Jak co roku, gminy zgłaszały swój udział w rankingu przez wypełnienie ankiety. Składała się ona, w przeważającej większości, z pytań zamkniętych, których uzupełnieniem były pytania otwarte. Zgodnie z przyjętą metodyką Perły Samorządu były wyłaniane w dwóch turach. W pierwszej zliczane były punkty za pytania zamknięte, następnie do pracy przystąpili członkowie Kapituły Rankingu Pereł Samorządu i ocenili odpowiedzi na pytania otwarte.
W tym roku w skład kapituły weszli:
- Marta Gadomska-Byrska, szefowa działu dodatków poradniczych Dziennika Gazety Prawnej,
- dr Paulina Legutko-Kobus, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie,
- Dionizy Smoleń, dyrektor, lider zespołu doradztwa dla sektora publicznego PwC Polska.
Łączna punktacja z pierwszej i drugiej tury złożyła się na końcowy wynik gmin w rankingu. Metodyka rankingu została opracowana w taki sposób, aby zwiększyć porównywalność gmin między sobą. Dlatego rywalizowały one w czterech kategoriach:
- gmina wiejska,
- gmina miejsko-wiejska,
- miasto do 100 tys. mieszkańców,
- miasto powyżej 100 tys. mieszkańców.
Oceniając aktywność samorządów w 2021 r., zadaliśmy pytania w pięciu obszarach:
- gospodarka,
- edukacja, kultura i społeczność lokalna,
- zdrowie i opieka,
- cyfryzacja,
- środowisko.
Równolegle wybieraliśmy najlepszych włodarzy. Odpowiedzi na pytania w tej części ankiety miały pokazać ich w roli reprezentantów gminy i jej mieszkańców, jako zarządzających urzędem i prowadzących politykę gminy oraz zaangażowanych liderów społeczności. Na wynik włodarzy składał się również wynik samorządu. Oznacza to, że w naszym rankingu nie mógł zostać najlepszym włodarzem ktoś, kto zarządza słabą gminą czy miastem.
Stali uczestnicy rankingu mogli zauważyć, że w tym roku pojawiły się nowe kwestie, takie jak wsparcie kultury, inicjatyw lokalnych czy budowania społeczeństwa obywatelskiego. Jak się okazało, wspieranie działalności kulturalnej może mieć różny wymiar. Gminy realizują zadania względnie proste, jak np. prowadzenie bibliotek i punktów bibliotecznych, dotują i promują lokalnych artystów bądź też współfinansują organizację wydarzeń kulturalnych. Nadal popularne są festyny (Święto Ziemniaka, Dni Kukurydzy, miodobranie czy też gminne dożynki), jednak nabierają innego wymiaru, gminy niejako rywalizują między sobą także ofertą kulturalną, którą na festynie proponują.
Pytaliśmy również o wspieranie i popularyzację inicjatyw lokalnych i budowy społeczeństwa obywatelskiego. Z nadesłanych odpowiedzi wynika, że mieszkańcy mniejszych i większych miejscowości chętnie angażują się w różne działania, może dlatego, że na szczeblu lokalnym częściej mają możliwość dokonania realnej zmiany. Sprawdziliśmy, jak gminy i urzędy gminne (bądź miejskie) realizują politykę w zakresie zwiększania dostępności zarówno obiektów, jak i usług dla osób ze szczególnymi potrzebami, w tym z niepełnosprawnościami. Do niedawna dostępność kojarzona była głównie z dostępnością architektoniczną. Budynki użyteczności publicznej były wyposażane w rampy dla niepełnosprawnych, sprawdzano szerokość drzwi i ciągów komunikacyjnych w budynkach, aby dostosować je np. do potrzeb osób poruszających się na wózku inwalidzkim. Obecnie instytucje publiczne zobowiązane są do wdrażania wysokiej jakości standardów obsługi, przewidując różne potrzeby klientów i odpowiadając na nie. Urzędy powinny prowadzić komunikację prostym językiem, publikacje powinny być dostępne cyfrowo także w formie dla osób niedowidzących. Strona internetowa powinna być prowadzona w sposób umożliwiający różnym klientom swobodne poruszanie się po niej.
Przykładów działalności gmin, które można badać, jest wiele. Zależało nam na zachowaniu równowagi między dobrze znanymi kwestiami a nowymi elementami w ankiecie. Warto zapoznać się z wynikami rankingu i sprawdzić, czy uwzględnienie nowych zagadnień zaowocowało zmianami na czołowych miejscach.
Bez niespodzianek
Wśród gmin wiejskich niekwestionowanym zwycięzcą pozostaje gmina Iława, także jej wójt Krzysztof Harmaciński znów jest najlepszym włodarzem w kategorii gmin wiejskich. Drugie miejsce wywalczyło Tarnowo Podgórne, które jest dobrym przykładem zaangażowania gminy w rozwój szkolnictwa branżowego. Ponownie wysokie miejsce zajęła Płużnica – gmina wiejska w województwie kujawsko-pomorskim. Mimo że w Płużnicy mieszka mniej niż 5 tys. mieszkańców, gmina pod przewodnictwem wójta Marcina Skonieczki podejmuje odważne i nowatorskie działania. Skala zaangażowania w przyciąganie inwestorów czy też zmianę jakościową w obszarze edukacji zasługuje na szczególną uwagę. Wójt Marcin Skonieczka zajął też drugie miejsce wśród włodarzy gmin wiejskich, tuż przed Małgorzatą Pachecką, rządzącą Michałowicami w województwie mazowieckim.
W kategorii gmin miejsko-wiejskich ranking samorządowy i dla włodarzy zdominował (zresztą kolejny raz) Aleksandrów Łódzki i burmistrz Jacek Zbigniew Lipiński. Kapituła rankingu Perły Samorządu zwróciła uwagę na wysokie miejsce – drugie – podlaskiej gminy Wasilków, znajdującej się w białostockim obszarze funkcjonalnym. Gmina nie tylko aktywnie działała na rzecz mieszkańców, lecz także potrafiła odpowiednio zadbać o komunikację podejmowanych działań. Na trzecim miejscu w rankingu gmin miejsko-wiejskich znalazło się Piaseczno, zaś trzecim miejscem w rankingu włodarzy podzielili się Zbigniew Włodkowski – burmistrz Orzysza, oraz Igor Bandrowicz z Prusic.
W kategorii miast do 100 tys. mieszkańców na podium znalazły się samorządy dobrze znane z poprzednich edycji rankingu. Najlepszą gminą okazał się Ciechanów, a włodarzem prezydent Ostrowa Wielkopolskiego Beata Klimek, wyprzedzając prezydenta Ciechanowa Krzysztofa Kosińskiego oraz prezydent Świdnicy Beatę Moskal-Słaniewską. Na podium rankingu gmin w tej kategorii znalazły się także Legnica i znany z ciekawych działań na rzecz edukacji środowiskowej mieszkańców Ełk.
Wśród metropolii ponownie najlepszy okazał się Poznań i jego włodarz – prezydent Jacek Jaśkowiak. W rankingu najlepszych samorządów Poznań wyprzedził Gdańsk i Gdynię, w rankingu włodarzy zaś tuż za prezydentem Jaśkowiakiem uplasował się prezydent Gdyni Wojciech Szczurek przed łódzką prezydent Hanną Zdanowską. Tu należy podkreślić, że rywalizacja wśród dużych miast była najbardziej wyrównana, a o zwycięstwie decydowały pojedyncze elementy.
Ranking Perły Samorządu wymaga wyłonienia jednego zwycięzcy w każdej kategorii, jednak szczególnie w tym roku należy podkreślić, że na wyróżnienia i nagrody niewątpliwie zasługują wszystkie gminy. Samorządy są bowiem na pierwszej linii w każdej trudnej sytuacji i wydaje się, że mają nieskończone pokłady sił. Każdy kryzys pokazuje też, jak wielkie znaczenie ma pozostawienie choć części kompetencji administracyjnych na najniższym szczeblu, czyli jak najbliżej mieszkańca.
Wyrównany poziom liderów
Podobnie jak w poprzednich latach, szukaliśmy liderów dobrych praktyk, traktując tę kategorię jako zbiór inspiracji dla innych. Pytania o dobre praktyki odpowiadały obszarom tematycznym ankiety rankingu Perły Samorządu. Mając świadomość obszerności i tak już zawężonych obszarów, kapituła skupiła się na wskazaniu aktywności wyróżniających się, choć nie było to łatwe, bo gminy reprezentowały podobny poziom. Przyznawanie wyróżnień za dobre praktyki zawsze jest najtrudniejsze. Procesowi wyboru towarzyszą zwykle burzliwe dyskusje i dylematy członków kapituły rankingu. Warto pamiętać, że wyróżnienia w dużej mierze zależą od samych gmin – nie tylko dlatego, że oceniane są ich działania, lecz także dlatego, że to one same decydują, którymi działaniami, inicjatywami chcą się pochwalić oraz które ich aspekty uważają za kluczowe. Członkowie kapituły przede wszystkim rozpatrują odpowiedzi gmin na zadane pytania.
W przypadku wsparcia rozwoju gospodarczego wszyscy członkowie kapituły zwrócili uwagę na pojęcie ekonomii społecznej i to, jak skutecznie może być ona wykorzystywana przez gminy – za takie działania doceniono podlubelski Józefów. Niektórzy postawili także na Leszno, które wspiera lokalne mikrofirmy przez zaangażowanie w budowanie ich wizerunku, przypominając, że marketing jest ważnym elementem w działalności gospodarczej, oraz na Poznań za inicjatywę „Zaułek rzemiosła”. W dobie promowania nowoczesnych technologii i nowych zawodów ciekawe wydają się również działania na rzecz promocji bardziej tradycyjnych zawodów, przekazywania przez mistrzów bezcennego know-how w obszarach mniej popularnych, a wymagających fachowej ręki. Za lidera w tej grupie uznano też Częstochowę – za zestaw rozwiązań służących poprawie jakości i komfortu pracy, skierowanych zarówno do pracodawców, jak i pracowników.
W obszarze edukacji kapituła przyglądała się dobrym praktykom we wsparciu rozwoju zawodowego, szkół branżowych, ewentualnie właściwemu diagnozowaniu kompetencji dzieci i młodzieży. Wśród bardzo wielu ciekawych propozycji uwagę przykuły Oborniki za inicjatywę „Fyrtel Rzemieślniczy”. Niektórzy członkowie kapituły docenili też Gdańsk za niezwykle aktualne i praktyczne wsparcie dzieci i młodzieży w zakresie edukacji dotyczącej przedsiębiorczości. A także Białystok – za Laboratorium Kompetencji, które służy nie tylko białostockiej młodzieży, lecz także mieszkańcom białostockiego obszaru funkcjonalnego. Wiele gmin wskazywało na realizację interesujących projektów, np. w ramach programów takich jak „Erasmus+”, czy przykłady efektywnej współpracy z przedsiębiorstwami prowadzącymi działalność na terenie gminy. Te inicjatywy, choć nie nagrodzone tytułem lidera, też się wyróżniały i co ciekawe występowały w relatywnie dużej liczbie gmin.
W obszarze zdrowia pytaliśmy o działania podejmowane przez gminy na rzecz opieki pocovidowej. Skala wsparcia, kompleksowość, ale też wysoka świadomość w gminach, jak szeroka opieka jest potrzebna ozdrowieńcom, były naprawdę budujące. Gminy zaangażowały środki w finansowanie badań diagnostycznych dla mieszkańców, organizację dodatkowych szczepień, opiekę psychologiczną, ale także np. opiekę kardiologiczną dla ozdrowieńców covidowych, treningi pocovidowe czy też opiekę wytchnieniową dla osób, które zajmują się osobami chorującymi przez długi czas. Ciekawych, wyrównanych inicjatyw było tak wiele, że członkowie kapituły zdecydowali się nie wyróżniać pojedynczo żadnej z nich. W zasadzie każda gmina, która zgłosiła do konkursu swoją praktykę może się czuć liderem..
W obszarze cyfryzacji pytaliśmy o tematykę cyberbezpieczeństwa. Z uwagi na działania wykraczające poza ramy określone w narodowej Strategii Cyberbezpieczeństwa kapituła wyróżniła Kraków i Łódź. Niemniej warto wspomnieć, że prawie wszystkie gminy skupiają się na szkoleniach, spotkaniach i budowaniu świadomości wśród pracowników urzędów oraz wśród mieszkańców. Wszyscy zdają się wiedzieć, że nawet najlepsze rozwiązania technologiczne nie ochronią nas przed cyberatakami, jeśli sami nie będziemy wiedzieli, jak z nich korzystać.
W obszarze środowiska wyróżniono zaś te projekty, które służą przeciwdziałaniu skutkom zmian klimatu. W związku z tym zdecydowano się przyznać tytuł lidera Gdyni – za promocję pojazdów elektrycznych poprzez instalację stacji ładowania prądem odzyskanym z trolejbusów, gminie miejsko-wiejskiej Aleksandrów Łódzki za budownictwo pasywne oraz Poznaniowi i Krakowowi, które w 2021 r. przeprowadziły tzw. panele klimatyczne. Te spotkania były angażujące dla lokalnych społeczności, a do tego wypracowane rekomendacje są obecnie wdrażane.
Choć tytuł lidera dobrych praktyk nie został tu ostatecznie przyznany, to na wspomnienie zasługują również parki kieszonkowe, jakie powstały np. w Białymstoku czy Gdyni, czy też wprowadzenie ulgi w podatku od nieruchomości dla właścicieli nieruchomości prywatnych, którzy wykonali instalacje dachu zielonego. Cieszy także wsparcie małej retencji i działalność informacyjno-edukacyjna na rzecz mieszkańców, budowanie zarówno świadomości w zakresie ochrony środowiska naturalnego, jak i konieczności podejmowania działań w kierunku przeciwdziałania zmianom klimatu. Odniesienie sukcesu na tym polu jest ważnym czynnikiem, który pomoże przygotować mieszkańców do większego zaangażowania w sprawy klimatu i ochrony środowiska naturalnego.
Wszystkim uczestnikom serdecznie dziękujemy za wysiłek włożony w wypełnienie ankiety, gratulujemy zwycięzcom i wyróżnionym. Cieszymy się, że mimo trudnego czasu gminy nie tylko nie zawiodły, lecz także potrafiły zachwycić. Bo choć mierzą się z dużymi wyzwaniami – od trudności budżetowych, przez konieczność szybkiego reagowania w sytuacjach kryzysowych, po wsparcie mieszkańców w aktywności obywatelskiej – to rzetelnie wypełniają swoje zobowiązania. Samorządowcy mają poczucie misji i wiedzą, że ich praca wywiera realny wpływ na codzienność mieszkańców wsi, miasteczek i miast. Na koniec pozostaje nam zaproszenie do udziału w przyszłorocznym rankingu. Już widzimy, że tematów i pytań nie zabraknie! ©℗