Z Krakowa dla Europy – wspólnym głosem za jedną wizją Europejskiej strategii Life Science

W maju 2025 roku, pod auspicjami polskiej prezydencji w Radzie UE, Kraków stał się centrum dyskusji o przyszłości nauk o życiu w Europie. Konferencja LifeScience4EU zgromadziła liderów instytucji europejskich, naukowców, przedstawicieli przemysłu, przedsiębiorców i ekspertów, by wspólnie nakreślić agendę dla sektora kluczowego zarówno dla zdrowia obywateli, jak i konkurencyjności gospodarczej. Wnioski z tego wydarzenia, zebrane w raporcie „The Kraków Agenda for Europe’s Life Sciences”, stanowią istotny wkład do sposobu realizacji nowej strategii europejskiej w tej dziedzinie. Oto, jak Europa może odnaleźć drogę naprzód, mierząc się z rosnącą złożonością wyzwań i szans.

Fundamenty: Siła i znaczenie sektora nauk o życiu

Sektor nauk o życiu to jeden z filarów europejskiej gospodarki i innowacji. Zatrudnia niemal 29 milionów osób, odpowiada za 10% PKB UE i generuje rekordowe nadwyżki handlowe (w 2022 roku – 193,6 mld euro). To właśnie tu powstają terapie ratujące życie, nowoczesne technologie medyczne i rozwiązania poprawiające jakość życia milionów ludzi.

Europa może pochwalić się światowej klasy infrastrukturą badawczą, otwartością na talenty, kulturą współpracy i stabilnymi warunkami inwestycyjnymi. Wyróżnia ją także największy na świecie program badawczy o siedmioletnim horyzoncie czasowym oraz silna społeczność naukowa, która nieustannie poszukuje przełomowych rozwiązań.

Wyzwania: Fragmentacja, biurokracja i globalna konkurencja

Mimo sukcesów, europejski ekosystem innowacji napotyka na poważne bariery. Najważniejsze z nich to:

• Fragmentacja regulacyjna: Różnice w implementacji przepisów między krajami UE utrudniają rozwój i wdrażanie innowacji. To najpilniejsze wyzwanie, które wymaga jednolitego, nowoczesnego podejścia – tzw. Single Market 2.0.

• Długie cykle finansowania: Od pomysłu do realizacji projektu badawczego mija często 3–4 lata, co osłabia dynamikę innowacji. Przykładem jest projekt PANACEA-NOVO, który od decyzji na poziomie UE do uruchomienia środków w Polsce czekał ponad 3,5 roku.

• Niedostateczne inwestycje: Europejskie biotechnologie mają dostęp jedynie do 20% finansowania, które otrzymują ich amerykańskie odpowiedniki. Spada też udział Europy w globalnych badaniach klinicznych – z 25,6% do 19,3% w ciągu dekady.

• Presja ze strony Chin i USA: Chiny w 2023 roku zatwierdziły rekordowe 48 innowacyjnych terapii, inwestując w badania, reformy regulacyjne i rekrutację talentów na niespotykaną dotąd skalę.

Niepokojące są też trendy dotyczące rynku urządzeń medycznych – udział Europy spadł z 39% do 26% w ciągu ostatnich ośmiu lat, podczas gdy udział USA wzrósł z 42% do 47%. W efekcie Europa coraz częściej przegrywa wyścig o innowacje, start-upy i talenty.

Europejskie systemy ochrony zdrowia stoją w obliczu rosnących kosztów, starzenia się społeczeństw i zwiększającego się obciążenia chorobami przewlekłymi. Wymusza to konieczność szybszego wdrażania innowacji medycznych i zapewnienia powszechnego dostępu do nowoczesnych terapii. Utrzymanie równowagi między innowacyjnością a dostępnością staje się jednym z kluczowych wyzwań polityki zdrowotnej na najbliższe lata.

Szanse: Nowa strategia i europejski potencjał

Rozproszony charakter innowacji w Europie to zarówno atut, jak i wyzwanie. Z jednej strony pozwala korzystać z różnorodności pomysłów i zasobów, z drugiej – utrudnia osiągnięcie efektu skali i koordynację działań. Pomimo trudności, Europa ma ogromny potencjał. Kluczowe atuty to:

• Silna społeczność naukowa i światowej klasy infrastruktura badawcza.

• Kultura współpracy – od sieci badawczych po innowacyjne klastry i huby.

• Stabilne warunki inwestycyjne i programy przyciągające talenty z całego świata.

• Doświadczenie w budowaniu ekosystemów – przykład: Europejskie Sieci Referencyjne dla chorób rzadkich.

Konferencja w Krakowie podkreśliła, że przyszłość sektora zależy od kilku kluczowych zmian:

1. Silniejsze finansowanie badań i innowacji

Europa potrzebuje dedykowanego funduszu inwestycyjnego dla nauk o życiu, z udziałem zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego. Nowe mechanizmy powinny minimalizować ryzyko inwestycyjne i wspierać przełomowe innowacje.

2. Uproszczenie regulacji i jednolity rynek danych

Konieczne jest zmodernizowanie ram prawnych, szczególnie w zakresie badań klinicznych, oraz stworzenie jednolitego rynku danych. Dane są dziś fundamentem nauk o życiu – od badań podstawowych po wdrożenia kliniczne i AI.

3. Współpraca ponad granicami

Transformacyjne projekty wymagają paneuropejskich konsorcjów, dużych zbiorów danych i szerokich kohort pacjentów. Przekraczanie granic musi być postrzegane jako przewaga konkurencyjna, a nie bariera.

4. Włączanie pacjentów i społeczeństwa

Współtworzenie innowacji z udziałem pacjentów, otwarte dialogi o korzyściach i ryzykach nauki oraz wzmacnianie zaufania społecznego do nauki to warunki sukcesu.

Wizja 2030: Europa jako światowy lider innowacji

Raport LifeScience4EU kreśli ambitną wizję: do 2030 roku Europa ma być światowym liderem w naukach o życiu, posiadającym zintegrowany ekosystem innowacji i zdolność do szybkiego wdrażania przełomowych rozwiązań. Osiągnięcie tego celu wymaga:

• Holistycznej strategii obejmującej cały łańcuch wartości – od badań podstawowych po produkcję.

• Skalowania innowacji dzięki współpracy interdyscyplinarnej i międzynarodowej.

• Wzmocnienia systemów ochrony zdrowia poprzez szybszą adopcję innowacji i zapewnienie równego dostępu do nowoczesnych terapii.

• Budowania kapitału społecznego wokół nauki i innowacji.

• Ciągłego uczenia się i adaptowania do dynamiki zmian w technologiach i innych uwarunkowaniach.

Rekomendacje:

Krakowska Agenda dla Europy

Na podstawie debat i analiz, raport LifeScience4EU wskazuje osiem strategicznych działań:

1. Zwiększenie inwestycji w badania i rozwój – zarówno publicznych, jak i prywatnych.

2. Uproszczenie i harmonizacja regulacji – szczególnie w zakresie badań klinicznych i rejestracji innowacyjnych produktów.

3. Stworzenie jednolitego rynku danych – z jasnymi standardami i ochroną prywatności.

4. Promowanie współpracy międzynarodowej – budowa paneuropejskich konsorcjów i wspólnych projektów.

5. Wzmocnienie roli pacjentów – ich aktywne zaangażowanie w procesy badawcze i decyzyjne.

6. Rozwój innowacyjnych modeli finansowania – fundusze inwestycyjne, partnerstwa publiczno-prywatne, wsparcie dla start-upów i scale-upów.

7. Budowanie zaufania społecznego do nauki – edukacja, dialog i transparentność.

8. Wspieranie talentów i mobilności naukowców – atrakcyjne programy rozwoju kariery i wymiany międzynarodowej.

Współpraca, która buduje przewagę

Jednym z kluczowych wniosków konferencji jest potrzeba pogłębienia współpracy między nauką, przemysłem i systemami ochrony zdrowia. Kluczowe znaczenie mają tu klastry innowacji, huby technologiczne oraz partnerstwa publiczno-prywatne, które mogą skracać dystans między laboratorium a pacjentem.

Współpraca powinna obejmować także dialog z obywatelami – tylko wtedy innowacje będą akceptowane społecznie i wdrażane na szeroką skalę. Przykładem mogą być konsultacje społeczne prowadzone przez Komisję Europejską w ramach „Call for Evidence”, które pozwalają uwzględnić głos różnych grup interesariuszy.

Warto również zwrócić uwagę na kilka inspirujących inicjatyw:

• European Life Science Investment Fund – nowy fundusz inwestycyjny dedykowany naukom o życiu, łączący środki publiczne i prywatne.

• AI w badaniach klinicznych – wykorzystanie sztucznej inteligencji do projektowania, monitorowania i analizy badań klinicznych, co skraca czas i obniża koszty wprowadzania innowacji na rynek.

• Otwarte platformy danych zdrowotnych – projekty umożliwiające bezpieczną wymianę i analizę danych zdrowotnych na poziomie europejskim, z poszanowaniem prywatności pacjentów.

Raport podkreśla, że sukces wymaga skoordynowanych działań na wszystkich poziomach – od polityki unijnej, przez krajowe strategie zdrowotne, po lokalne inicjatywy badawcze. Kluczowe jest także włączenie sektora prywatnego i filantropii do finansowania innowacji oraz rozwój mechanizmów wspierających przełomowe projekty o wysokim ryzyku.

Europejska Strategia Life Science i Krakowska Agenda

W czerwcu 2025 roku Komisja Europejska ogłosiła nową Europejską Strategię dla Nauk o Życiu, przygotowaną na podstawie szerokich konsultacji środowiskowych. Co istotne, choć Krakowska Agenda i strategia Komisji powstały niezależnie, ich przesłania i rekomendacje są niezwykle spójne i wzajemnie się uzupełniają.

Krakowska Agenda jest głosem środowiska naukowego i przemysłowego, który doskonale wpisuje się w kierunki obrane przez Komisję Europejską. Ta spójność pokazuje, że środowiska naukowe, przemysłowe i decydenci polityczni w całej Europie widzą te same wyzwania i potrzeby – i są gotowi wspólnie działać na rzecz ich rozwiązania.

Podsumowanie:

Droga naprzód przez złożoność

Europa stoi przed wyjątkową szansą: może nie tylko utrzymać, ale i wzmocnić swoją pozycję w światowych naukach o życiu, pod warunkiem odważnych reform i skutecznej współpracy. Krakowska Agenda to nie tylko zbiór rekomendacji, ale wezwanie do działania – dla polityków, naukowców, przedsiębiorców i obywateli.

Wspólna wizja, zaufanie do nauki i determinacja w przełamywaniu barier mogą sprawić, że już za kilka lat Europa stanie się globalnym centrum innowacji w naukach o życiu, zapewniając zdrowie, dobrobyt i bezpieczeństwo swoim obywatelom – i inspirując świat.

Artykuł powstał na podstawie raportu „The Kraków Agenda for Europe’s Life Sciences. Recommendations for Actions in Research and Innovation for Health and Quality of Life in the EU”, przygotowanego pod kierunkiem Pawła Świebody po konferencji LifeScience4EU w Krakowie, maj 2025. Pełny raport dostępny jest na stronie

www.LifeScience4EU.eu