Jestem głównym księgowym, przy czym podlega mi także referat podatku od nieruchomości. Mam wątpliwość, jak postąpić wobec długów, które zostały po kilku zmarłych osobach. Czy można je umorzyć z urzędu?
Podatek od nieruchomości jest konsekwencją obowiązującej na terenie danej gminy uchwały podatkowej, która została przyjęta przez radę gminy na podstawie stosownej delegacji ustawowej wynikającej z ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych. Co do zasady, obowiązek podatkowy dotyczy danego podatnika, na którego została wystawiona decyzja w sprawie podatku od nieruchomości. Bywa i tak, że z powodu śmierci podatnika pojawia się problem dla JST z powodu istniejącego zadłużenia podatkowego. Co istotne, przepisy prawa – zarówno cywilnego, jak i podatkowego – przewidują na tę okoliczność odpowiednie mechanizmy związane niejako z dziedziczeniem długów. W pierwszej kolejności na uwagę zasługuje art. 1025 kodeksu cywilnego. Z jego treści wynika, że sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Zaś notariusz na zasadach określonych w odrębnych przepisach sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Po drugie, domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest spadkobiercą.
Z tych przepisów pośrednio wynika prawna możliwość wystąpienia przez wierzyciela (np. gminę) z wnioskiem do sądu rejonowego właściwego dla osoby zmarłej o stwierdzenie nabycia spadku.
Z powyższymi regulacjami cywilnoprawnymi są skorelowane przepisy ordynacji podatkowej. Tu na uwagę zasługuje art. 100 par. 1 w zw. z art. 97 par. 1 tej ustawy. I tak z tej pierwszej regulacji wynika, że spadkobiercy podatnika, z zastrzeżeniem par. 1a, 2 i 2a, przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Z kolei z drugiego przepisu wynika, że organ podatkowy orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji. Na kanwie ww. regulacji prawnych w orzecznictwie sądowym akcentuje się, że kwoty wskazane w decyzji wydanej na podstawie art. 100 par. 1 ordynacji podatkowej są wciąż tym samym zobowiązaniem podatnika – spadkodawcy, a organ jedynie rozciąga obowiązek zapłaty na inny podmiot – spadkobierców. Tak więc z chwilą śmierci podatnika ciążące na nim zobowiązania nie wygasają, lecz trwają nadal i po spełnieniu warunków wskazanych w ordynacji podatkowej mogą być wymagane od jego spadkobierców. Należność, za którą odpowiada spadkobierca, nie ma jednak samoistnego charakteru prawnego. Mimo objęcia jej specyficzną decyzją o zakresie odpowiedzialności spadkobiercy pozostaje ona zobowiązaniem podatkowym podatnika (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 8 lutego 2019 r., sygn. akt I SA/Kr 28/18).
W kontekście podanego problemu należy także zwrócić uwagę na art. 67d ww. ustawy. Tamże m.in. postanowiono, że organ podatkowy może z urzędu udzielać ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, o których mowa w art. 67a par. 1 pkt 3 [umorzenie w całości/części], jeżeli „podatnik zmarł, nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty 5000 zł, i jednocześnie brak jest spadkobierców innych niż Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego oraz nie ma możliwości orzeczenia odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej” (par. 4).Warto więc zauważyć, że ustawodawca dopuścił możliwość umarzania zaległości podatkowych mimo śmierci podatnika, pod warunkiem braku spadkobierców oraz możliwości orzeczenia o ww. odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej. Oznacza to, że zanim pojawi się dla organu podatkowego możliwość zastosowania z urzędu ww. umorzenia, powinien on podjąć kroki prawne w celu ustalenia następców prawnych i orzeczenia ich odpowiedzialności za długi zmarłego podatnika.
Podsumowanie: Gmina nie może automatycznie umarzać długów podatkowych po zmarłych podatnikach. Najpierw powinna przedsięwziąć czynności celem ustalania następców prawnych i orzeczenia ich odpowiedzialności.
Podstawa prawna
ustawa z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1170)
art. 1025 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740)
art. 97 par. 1, art. 100 par. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1325; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1163)
