fot. Materiały prasowe (c)(p)
Adam Bartosiewicz doradca podatkowy i partner w kancelarii EOL
Trybunał Sprawiedliwości UE wydał 25 lutego wyrok (sygn. C-604/19), zgodnie z którym opłaty pobierane przez gminy z tytułu przekształcenia użytkowania wieczystego we własność podlegają opodatkowaniu VAT. Dlaczego jest to tak istotne orzeczenie?
Wyrok jest ważny, bo dotyczy każdej gminy w Polsce. Przekształcenie użytkowania wieczystego we własność (pod gruntami zajętymi pod budownictwo mieszkaniowe) nastąpiło z mocy prawa zgodnie z ustawą z 20 lipca 2018 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności tych gruntów (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2040). Do tej pory samorządowcy traktowali tę czynność jako niepodlegającą podatkowi. Z jednej strony dlatego, że czynność ta miałaby być dokonywana przez podmiot działający w charakterze organu władzy publicznej, z drugiej zaś strony – ze względu na to, że samo ustanowienie użytkowania wieczystego co do zasady podlegało już wcześniej podatkowi od towarów i usług. Tymczasem podstawowym skutkiem wspomnianego wyroku jest konieczność uznania, że opłaty pobierane za przekształcenie prawa wieczystego użytkowania w prawo własności stanowią podlegający opodatkowaniu obrót jednostki samorządu terytorialnego z tytułu dostawy tego gruntu. Dotychczasowe stanowisko samorządowców okazało się więc błędne.
Jaką stawkę VAT powinny stosować w związku z tym gminy i dlaczego?
Zasadniczo właściwa będzie tutaj podstawowa stawka VAT w wysokości 23 proc. To przekształcenie stanowi bowiem – zdaniem TSUE – dostawę gruntu (objętego użytkowaniem wieczystym). Jest to zwykle grunt zabudowany (na którym znajdują się budynki i obiekty budownictwa mieszkaniowego). Przy dostawie takiego gruntu (bez jednoczesnej dostawy budynków) zastosowanie ma stawka podstawowa. Wynosi ona 23 proc. Oczywiście stawka ta będzie się różnić w zależności od tego, kiedy doszło do pierwotnego ustanowienia prawa użytkowania wieczystego. Jeśli nastąpiło to po 1 maja 2004 r., a przed końcem grudnia 2010 r., to stawka powinna wynosić 22 proc., a przed wejściem Polski do Unii Europejskiego czynność taka nie była w ogóle opodatkowana. W tym ostatnim przypadku opłaty przekształceniowe nie powinny więc podlegać VAT. Takie stanowisko prezentował oficjalnie resort finansów, np. były wiceminister finansów Filip Świtała w odpowiedzi z 4 marca 2019 r. na interpelację poselską nr 29137.
Czy wyrok TSUE nie zmieni podejścia, zgodnie z którym przekształcenie użytkowania wieczystego ustanowionego przed 1 maja 2004 r. nie podlega opodatkowaniu VAT?
Nie, nie powinien. Warto odwołać się nie bezpośrednio do samego wyroku, lecz do opinii rzecznik generalnej Juliane Kokott wydanej w sprawie. Podkreślała ona, że: „przekształcenie użytkowania wieczystego we własność nie jest pozbawione znaczenia z punktu widzenia VAT, lecz należy je oceniać jako kontynuację dostawy, o której mowa w art. 14 ust. 1 dyrektywy VAT”. Wskazała również, iż „okoliczność, że na dotychczasowego użytkownika wieczystego przenosi się również status właściciela i że wnosi on odtąd, zamiast miesięcznych rat z tytułu użytkowania wieczystego, opłatę z tytułu przekształcenia, nie zmienia podatkowych losów płatności. Płatności odnoszą się bowiem nadal do dostawy nieruchomości. Dotychczasowy użytkownik wieczysty nadal wnosi opłatę za uzyskanie prawa do rozporządzania nieruchomością”.
Jeśli wziąć pod uwagę powyższe argumenty, to trzeba uznać, że skoro nadal jest to wynagrodzenie za tę samą czynność, to jeśli nie podlegało ono opodatkowaniu (z uwagi na moment ustanowienia prawa wieczystego użytkowania przed 1 maja 2004 r.), to w ramach przekształcenia nadal nie będzie podlegało opodatkowaniu (skoro jest to ta sama czynność). Opłata przekształceniowa – dotycząca użytkowania wieczystego ustanowionego przed 1 maja 2004 r. – nie podlega zatem opodatkowaniu VAT.
Wskazywał pan już, że kłopotliwym skutkiem najnowszego wyroku będzie kwestia momentu powstania obowiązku podatkowego. Dlaczego ma być ona tak kłopotliwa?
Moment powstania obowiązku podatkowego wyznacza chwilę, w której podatek powinien być odprowadzony (zadeklarowany). Do tej pory opłaty za użytkowanie wieczyste podlegały podatkowi w dacie ich wymagalności, a więc co roku. Opłata przekształceniowa – jeśli uznać ją za stanowiącą wynagrodzenie za dostawę gruntu (następującą i kończącą się w momencie przekształcenia) – podlegałaby opodatkowaniu co do zasady jednorazowo, z chwilą przekształcenia. Takie stanowisko niesie za sobą dwie konsekwencje. Po pierwsze oznacza, że VAT od opłaty przekształceniowej należało odprowadzić (zadeklarować) w 2019 r. Po drugie, VAT byłby należny od całej opłaty przekształceniowej, mimo że zasadniczo jest ona rozkładana na 20 rat. To zaś niesie ze sobą oczywisty problem finansowy dla gmin. Wydaje się przy tym, że nie ma przeszkód, aby przez stosowne zmiany w prawie (rozporządzenie ministerialne) albo w drodze interpretacji ogólnej, przyjąć, że obowiązek podatkowy w tym przypadku powstaje „ratalnie” (od każdej raty opłaty przekształceniowej osobno, w dacie jej wymagalności).
Gminy, które nie zgadzały się z dotychczasowym stanowiskiem fiskusa, powinny korygować swoje rozliczenia. Od kiedy mają taki obowiązek?
Tak jak już wskazywałem, wyrok TSUE określa, w jaki sposób przepisy powinny być rozumiane i stosowane od początku ich obowiązywania. Jeśli więc nie pojawi się żadna szczególna regulacja prawna – a tak przecież stało się przy okazji tzw. scalenia gmin (i innych jednostek samorządu terytorialnego) dla potrzeb VAT – oznaczać to będzie najprawdopodobniej korektę rozliczeń z tytułu VAT za właściwe miesiące 2019 r., te, w których następowało przekształcenie. ©℗
Rozmawiał Mariusz Szulc