Dostępność pilnie potrzebnych produktów, których wytwarzanie chronione jest patentami, ma być w kryzysowych sytuacjach zapewniona w państwach Unii Europejskiej dzięki nowemu mechanizmowi przymusowego licencjonowania, wprowadzanemu po doświadczeniach związanych z pandemią.

Czemu służy unijne rozporządzenie o licencjach przymusowych?

Rozwiązania w tym zakresie przewiduje unijne rozporządzenie w sprawie udzielania licencji przymusowych w kontekście zarządzania kryzysowego. Regulacja ma zabezpieczyć niezbędne dostawy produktów i technologii istotnych w sytuacjach kryzysowych. Przewiduje, że Komisja Europejska będzie mogła wydawać specjalne zezwolenia na produkcję towarów chronionych patentem bez konieczności uzyskania zgody posiadacza praw. Umożliwiłoby to natychmiastową produkcję np. szczepionek lub leków również przez inne firmy niż te, które posiadają do nich prawa patentowe.

Negocjatorzy Parlamentu Europejskiego i Rady UE osiągnęli już porozumienie w sprawie treści nowych przepisów. Zawarte przez Europarlament i Radę UE porozumienie polityczne musi teraz zostać formalnie zatwierdzone przez obie unijne instytucje. Rozporządzenie wejdzie w życie dzień po opublikowaniu.

Jak będzie działał mechanizm przymusowego licencjonowania w UE?

Mechanizm przymusowego licencjonowania ma być środkiem ostatecznym, gdy posiadacz patentu nie ma możliwości wyprodukowania niezbędnych ilości kluczowego produktu i nie uda się osiągnąć dobrowolnego porozumienia między nim a licencjobiorcą – np. z powodu odmowy udzielenia licencji lub żądania zbyt wygórowanej opłaty.

Komisja będzie mogła sięgać po ten środek tylko w określonych sytuacjach nadzwyczajnych - takich jak transgraniczny kryzys zdrowotny, klęska żywiołowa lub kryzys na rynku wewnętrznym UE. Nowe prawo nie będzie miało zastosowania do produktów związanych z obronnością. Gwarantuje też ochronę tajemnic handlowych. W trakcie uruchamiania procedury przymusowego licencjonowania Komisja będzie musiała zidentyfikować wszystkie powiązane prawa własności intelektualnej i ich posiadaczy.

Mechanizm przymusowego licencjonowania został tak zaprojektowany, aby zapewnić, że jego wykorzystanie pozostanie ukierunkowane, proporcjonalne i ograniczone w czasie. Posiadacze praw będą uprawnieni do odpowiedniego wynagrodzenia za korzystanie z ich patentu przez licencjobiorcę. Kwota i termin płatności zostaną określone przez Komisję w warunkach przymusowej licencji.

UE balansuje prawa posiadaczy patentów z interesem publicznym

- Rozporządzenie ustanawia kluczową równowagę między ochroną praw własności intelektualnej a zapewnieniem, że w czasach kryzysu niezbędne technologie i produkty będą mogły być szybko udostępniane w całej Unii – podkreśla Adrián Vázquez Lázara, europoseł sprawozdawca z komisji prawnej PE. Dotychczas przymusowe licencjonowanie jest regulowane w Unii Europejskiej na szczeblu krajowym – obowiązuje więc w tym zakresie 27 odrębnych systemów. To rozdrobnienie powoduje niepewność prawną i opóźnienia proceduralne – podczas gdy w sytuacjach kryzysowych potrzebne są szybkie i skoordynowane działania. Ustanowienie mechanizmu wspólnego dla całej UE ma ten problem rozwiązać.