Kary dla przedsiębiorców za przestępstwa przeciwko środowisku. Komu grożą i w jakiej wysokości

Jak wynika z danych uzyskanych przez DGP w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska (GIOŚ), inspektorzy ochrony środowiska przeprowadzili w firmach w 2024 r. około 43 tys. kontroli (dokładne dane będą znane po 15 lutego 2025 r.). To o ponad 3 tys. więcej niż w 2023 r., kiedy takich kontroli było 39 896. Z kolei w 2022 r. przeprowadzono ich 43 334, w 2021 r. – 40 768, a w 2020 r. – 38 298. Kończą się one nie tylko karami administracyjnymi, lecz także składaniem zawiadomień o przestępstwach środowiskowych. Co ciekawe, jak wynika z informacji z GIOŚ, wiele z tych przestępstw jest popełnianych w związku z działalnością pozornie niezwiązaną ze środowiskiem.

Za co mogą być ukarani producenci

Kodeks karny (dalej: k.k.) w art. 181 za spowodowanie zniszczeń w znacznych rozmiarach w świecie roślinnym lub zwierzęcym przewiduje karę pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do ośmiu lat. Przy czym nie jest istotne to, czy teren działania sprawcy był objęty jakąkolwiek ochroną. Nieco łagodniejszą odpowiedzialność, w postaci zagrożenia karą pozbawienia wolności od trzech miesięcy do pięciu lat, ustawodawca przewidział w sytuacji spowodowania istotnej szkody przez niszczenie lub uszkadzanie roślin, zwierząt, grzybów lub ich siedlisk, a także siedlisk przyrodniczych – wbrew przepisom obowiązującym na terenie objętym ochroną bądź niezależnie od miejsca czynu, jeżeli zniszczone lub uszkodzone gatunki są objęte ochroną. Co ważne, karalne jest nawet działanie nieumyślne, a zatem również w przypadkach, kiedy sprawca nie chciał wywołać takiej szkody, choć przewidywał taką możliwość albo powinien był ją przewidzieć.

Zakres zastosowania wspomnianej regulacji jest szeroki. Przedsiębiorcy muszą więc uważać, aby w związku z prowadzoną przez nich działalnością nie dochodziło do niszczenia przyrody. Jeśli bowiem okaże się, że na terenie firmy występowały jakiekolwiek gatunki chronione, które ucierpiały w wyniku procesów produkcyjnych, przedsiębiorca może mieć poważny problem. Z kolei spowodowanie zniszczeń w znacznych rozmiarach będzie niosło za sobą konsekwencje niezależnie od objęcia danego terenu czy gatunków ochroną – w tym przypadku bowiem istotna jest skala zniszczeń.

Ale uwaga! Karalne są także inne naruszenia przepisów. Zgodnie bowiem z art. 187 k.k. kto niszczy, poważnie uszkadza lub istotnie zmniejsza wartość przyrodniczą prawnie chronionego terenu lub obiektu, powodując istotną szkodę, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.

Z kolei na podstawie art. 182 k.k. spowodowanie skażenia wody, powietrza lub powierzchni ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym również jest zagrożone karą. Podobnie jest w przypadku nieodpowiedniego postępowania z materiałem promieniotwórczym.

Niewłaściwe postępowanie z odpadami też karalne

Szeroki zakres odpowiedzialności przewiduje także art. 183 k.k., który dotyczy nieodpowiedniego postępowania z odpadami. Choć większość naruszeń z tego zakresu stanowi jedynie wykroczenia z ustawy o odpadach, to poważniejsze czyny są traktowane jak przestępstwa. Otóż składowanie, usuwanie, przetwarzanie, zbieranie, unieszkodliwianie, transportowanie odpadów lub substancji albo dokonywanie odzysku odpadów lub substancji wbrew przepisom w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi albo zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym, podlega karze pozbawienia wolności od 1 roku do 10 lat. Poniosą ją przede wszystkim podmioty z branży odpadowej. Jednak odpowiedzialność może dotknąć także innych, na co wskazują kolejne paragrafy art. 183 k.k. Identyczna kara jak ta wspomniana wyżej jest bowiem przewidziana za przywożenie z zagranicy substancji zagrażających środowisku. Ale problematyczny (np. dla przedsiębiorców z branży transportowej) może być także transport zagranicznych odpadów – choćby nie były one niebezpieczne – lub ich wywóz za granicę wbrew przepisom. Zdarzają się bowiem przypadki, kiedy w wyniku kontroli organy kwestionują przeznaczenie transportowanych przedmiotów i uznają np. używane sprzęty, części samochodowe czy ubrania za odpady, choć w opinii sprowadzającego je przedsiębiorcy są one wartościowymi produktami, które nadają się do dalszego wykorzystania.

Surowsza odpowiedzialność, tj. zagrożenie karą pozbawienia wolności od 2 do 12 lat, jest przewidziana za nieprawidłowe postępowanie z odpadami niebezpiecznymi, w tym za ich przywożenie z zagranicy lub wywożenie tam bez wymaganego zgłoszenia lub zezwolenia albo wbrew jego warunkom, a także za ich porzucanie w miejscach nieprzeznaczonych do ich składowania lub magazynowania. W związku z tym szczególną ostrożność powinni zachowywać przedsiębiorcy zajmujący się działalnością produkcyjną, w wyniku której powstają odpady uważane za niebezpieczne.

Kiedy zawiadamiana jest prokuratura i co z tego wynika dla przedsiębiorcy

Organy kontrolne, poza nałożeniem kar administracyjnych czy mandatów za wykroczenia, w przypadku gdy stwierdzą, że doszło do popełnienia przestępstwa, muszą zawiadomić prokuraturę. Ten obowiązek wynika z art. 304 par. 2 kodeksu postępowania karnego. W opinii radcy prawnego Wojciecha Rocławskiego z kancelarii RGW organy ścigania o wiele poważniej podchodzą do zawiadomień składanych przez państwowe instytucje kontrolne niż przez np. konkurentów na rynku.

– Po złożeniu zawiadomienia o przestępstwie jest wszczynane postępowanie przygotowawcze, które dzieli się na dwa etapy: w sprawie określonego czynu, kiedy nie ma jeszcze ustalonej osoby bądź osób odpowiedzialnych, oraz przeciwko osobie, kiedy zebrany materiał dowodowy pozwala już na przedstawienie zarzutów konkretnemu sprawcy bądź sprawcom. Jeżeli zebrane dowody potwierdzają popełnienie przestępstwa, prokuratura kieruje do sądu akt oskarżenia przeciwko sprawcom, czyli osobom fizycznym – dodaje radca prawny.

Podmiot zbiorowy też poniesie konsekwencje

– Ustawa z 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary konstruuje podstawy odpowiedzialności w sposób znacznie utrudniający organom skuteczne i sprawne działanie. W większości spraw odpowiedzialność karną w odniesieniu do przestępstw środowiskowych i tak poniesie osoba fizyczna, przy czym najczęściej będzie to osoba zarządzająca przedsiębiorstwem – podkreśla adwokat Maciej Pakowski z Eko Kancelaria.

Według niego ważne jest to, że w przypadku przestępstw przeciwko środowisku pociągnięcie podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności nie jest uzależnione od uprzedniego skazania osoby fizycznej.

Wspomniana ustawa przewiduje za przestępstwa środowiskowe karę co najmniej 10 000 zł. Maksymalnie może ona wynieść 5 mln zł. Co więcej, sąd może orzec wobec podmiotu zbiorowego dodatkowe środki o charakterze karnym, m.in. zakaz promocji lub reklamy, zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego ze środków publicznych czy zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne, co może poważnie utrudnić funkcjonowanie.

W związku z tym, że prowadzenie działalności gospodarczej w wielu branżach może się wiązać z odpowiedzialnością za przestępstwa środowiskowe, która może dosięgnąć także bezpośrednio podmiotu zbiorowego, to – w opinii prawników – bardzo ważne są świadomość obowiązujących przepisów i wprowadzenie specjalnych procedur przeciwdziałających nieprawidłowościom. W przypadku kontroli warto też od samego początku podejmować dyskusję z organami i bronić się przed zarzutami. ©℗