Gdy kontrahent bankrutuje, kontrakty handlowe z nim mogą wygasnąć

Prawo upadłościowe (dalej: p.u.) zawiera szczególne regulacje określające skutki ogłoszenia upadłości na zobowiązania upadłego. Upadłość ma na celu zakończenie bytu przedsiębiorstwa w sposób możliwie etyczny, z poszanowaniem praw wierzycieli, tak aby upadła firma dokonała jak największej spłaty zadłużenia i następnie zlikwidowała przedsiębiorstwo. Co bardzo ważne, w momencie ogłoszenia upadłości nadzór nad działalnością upadłej przejmuje syndyk i może on podejmować wiele czynności związanych z umowami handlowymi – niezależnie od postanowień w nich przewidzianych. Ma to chronić majątek upadłego przedsiębiorstwa przed dalszymi obciążeniami finansowymi, jak i również zapewnić dalsze, niezakłócone funkcjonowanie przedsiębiorstwa. W praktyce oznacza to, że strony umowy muszą wstrzymać swoje działania do czasu podjęcia decyzji przez syndyka lub – w niektórych przypadkach – wydania decyzji przez sąd.

Wypowiedzenie umów

Syndyk masy upadłościowej, który zarządza majątkiem upadłego przedsiębiorstwa, ma prawo do rozwiązania umów, które są niekorzystne dla masy upadłościowej. Strony umowy powinny być świadome, że nawet długoterminowe kontrakty mogą zostać rozwiązane, co może prowadzić do konieczności poszukiwania nowych partnerów handlowych.

Jeżeli syndyk odstępuje od umowy, druga strona nie może odzyskać tego, co już dostarczyła, nawet jeśli to znajduje się w majątku upadłego. Może jednak zgłosić swoje roszczenia związane z wykonaniem umowy i poniesionymi stratami w postępowaniu upadłościowym, korzystając z systemu online obsługującego postępowanie sądowe.

Jednak upadłość to proces długotrwały, dla wygaszania działalności przedsiębiorstwa niezbędne jest kontynuowanie niektórych umów. Są to zwykle umowy związane z działalnością operacyjną, np. umowy z operatorami tele fonii, mediów, jak i te związane z dostawami surowców niezbędnych do dalszej produkcji. Bez tego przedsiębiorstwo nie będzie w stanie osiągnąć celu upadłości, tj. wygaszenia działalności. Jednak taka sytuacja też może być problematyczna dla przedsiębiorcy, który ma podpisane umowy z upadłym. W takim przypadku należy pamiętać, że po ogłoszeniu upadłości dopuszczalne jest odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie, jeśli syndyk nie realizuje bieżących zobowiązań wynikających z nadal obowiązujących kontraktów.

Uwaga! Upadłość nie oznacza definitywnego zakończenia umowy. Można jednak od niej odstąpić, jeśli przed ogłoszeniem upadłości istniały ku temu ustawowe lub umowne podstawy – decydujący jest tutaj moment ogłoszenia upadłości.

Upadłość a poszczególne typy umów

Upadłość przedsiębiorstwa może mieć różnorodny wpływ na obowiązywanie różnych typów umów. Przepisy prawa upadłościowego szczegółowo określają zasady, na jakich poszczególne umowy mogą wygasać, być wypowiadane lub rozwiązywane w związku z ogłoszeniem upadłości jednej ze stron. Wskazują one, że:

• upadłość nie ma bezpośredniego wpływu na umowy sprzedaży, jednak sprzedawca może żądać zwrotu rzeczy ruchomej wysłanej upadłej firmie bez otrzymania ceny, jeżeli rzecz ta nie została doręczona przed ogłoszeniem upadłości. Przy czym syndyk może rzecz zatrzymać, jeżeli zapłaci lub zabezpieczy należność za tę rzecz;
• umowy zlecenia, komisu, zarządzania papierami wartościowymi, w których upadły był dającym zlecenie lub komitentem, oraz umowy o zarządzanie papierami wartościowymi upadłego, zgodnie z art. 102 ust. 1 p.u. wygasają z dniem ogłoszenia upadłości. Natomiast zgodnie z ust. 2 tej regulacji od umów, gdzie to upadły był przyjmującym zlecenie lub komisantem, można odstąpić bez odszkodowania z dniem ogłoszenia upadłości;
• umowy agencyjne wygasają z dniem ogłoszenia upadłości jednej ze stron (art. 103 p.u.);
• umowy użyczenia wygasają z dniem ogłoszenia upadłości, jeśli rzecz nie była jeszcze wydana. Jeśli to nastąpiło, to umowa może być rozwiązana na żądanie jednej ze stron (art. 104 ust. 1 p.u.);
• umowa pożyczki wygasa w przypadku upadłości jednej ze stron, jeśli przedmiot pożyczki nie został jeszcze wydany (art. 105 p.u.);
• umowa najmu i dzierżawy nieruchomości wiążą strony, jeśli przedmiot umowy został wydany przed ogłoszeniem upadłości (art. 107 ust. 1 p.u.). Syndyk może wypowiedzieć umowę najmu lub dzierżawy nieruchomości z trzymiesięcznym okresem wypowiedzenia na postanowienie sędziego-komisarza, jeśli trwanie umowy utrudnia likwidację masy upadłości. Każda ze stron może odstąpić od umowy najmu lub dzierżawy nieruchomości, jeśli przedmiot najmu nie został jeszcze wydany upadłemu w dniu ogłoszenia upadłości;
• syndyk może odstąpić od umowy o zakazie konkurencji z dniem ogłoszenia upadłości bez prawa do odszkodowania (art. 110 a p.u.);
• umowa kredytu wygasa z dniem ogłoszenia upadłości, jeśli środki pieniężne nie zostały jeszcze przekazane do dyspozycji upadłego (art. 111 ust. 1 p.u.);
• syndyk może odstąpić od umowy leasingu z dniem ogłoszenia upadłości za zgodą sędziego-komisarza (art. 114 p.u.);
• ogłoszenie upadłości nie ma wpływu na umowy rachunku bankowego, rachunku papierów wartościowych, rachunku derywatów, konta rozliczeniowego oraz umowy o prowadzenie rachunku zbiorczego upadłego (art. 112 p.u.);
• umowy o udostępnienie skrytek sejfowych i umowy przechowania zawarte z bankiem wygasają z dniem ogłoszenia upadłości (art. 113 ust. 1 p.u.).

Co istotne, zobowiązania pieniężne upadłego, których termin płatności świadczenia jeszcze nie nastąpił, stają się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości.

Prawa wierzycieli

Wierzyciele upadłego przedsiębiorstwa mają określone prawa, które mogą pomóc im w odzyskaniu należności. Jednym z nich jest zgłoszenie wierzytelności, które powinno nastąpić w terminie 30 dni od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszenia upadłości. W przypadku uznania roszczeń przez syndyka wierzyciele mogą liczyć na częściowe zaspokojenie swoich należności. Prawem wierzyciela jest również uzyskiwanie informacji o stanie postępowania upadłościowego oraz o decyzjach podejmowanych przez syndyka.

Jak minimalizować ryzyko

Monitorowanie kondycji finan sowej partnerów handlowych i regularne sprawdzanie sprawozdań finansowych może pomóc we wczesnym wykryciu problemów finansowych partnera. Jeśli kontrahent nie wywiązuje się z obowiązku składania sprawozdań finansowych, powinien być to dla przedsiębiorcy sygnał ostrzegawczy. Pomocne w monitorowaniu sytuacji finansowej kontrahenta są Krajowy Rejestr Zadłużonych i biura informacji gospodarczej.

Warto podkreślić, że wierzyciele zabezpieczeni rzeczowo, np. poprzez hipotekę lub zastaw, mają uprzywilejowaną pozycję w procesie upadłościowym. Ich roszczenia są zaspokajane w pierwszej kolejności z przedmiotu zabezpieczenia. Wierzyciele niezabezpieczeni muszą liczyć się z tym, że ich roszczenia zostaną zaspokojone dopiero po spłaceniu wszystkich wierzycieli zabezpieczonych. W przypadku wątpliwości co do sytuacji finansowej kontrahenta warto zadbać o to, by w umowie znalazły się dodatkowe zabezpieczenia, które znacząco zwiększą szansę na odzyskanie należności w przypadku upadłości.

Coraz popularniejsze stają się też ubezpieczenia należności hand lowych. Jest to dobry sposób na zabezpieczenie firmy przed skutkami upadłości kontrahenta. Polisa ubezpieczeniowa pokrywa część lub całość niezapłaconych faktur, co pozwala na utrzymanie płynności finansowej nawet w przypadku, gdy kontrahenci mają dramatyczną sytuację finansową. Trzeba się bowiem liczyć z tym, że upadłość często nie przynosi nawet minimalnego zaspokojenia roszczeń należnych od kontrahenta.

W praktyce często spotyka się w umowach klauzule przewidujące wygaśnięcie umowy w momencie ogłoszenia upadłości jednej ze stron. Nie jest to jednak rozwiązanie, które ma jakiekolwiek pozytywne skutki. A to dlatego, że klauzule zastrzegające zmianę lub rozwiązanie umowy na wypadek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub ogłoszenia upadłości są nieważne, co wynika wprost z prawa upadłościowego. Podobnie również klauzule uniemożliwiające albo utrudniające osiągnięcie celu postępowania upadłościowego są bezskuteczne w stosunku do masy upadłości.

Podsumowanie

Upadłość przedsiębiorstwa to złożony proces, który może znacząco wpłynąć na kontrakty handlowe i relacje biznesowe. W przypadku ogłoszenia upadłości przez kontrahenta ważne jest szybkie i skuteczne działanie, w tym zgłoszenie roszczeń do masy upadłościowej oraz negocjowanie z syndykiem w celu minimalizacji strat. Dzięki podjęciu odpowiednich środków zabezpieczających firmy mogą zminimalizować negatywne skutki upadłości kontrahentów i utrzymać stabilność finansową. ©℗