Licencja oznacza tylko prawo do korzystania

Wraz ze wspólnikami szukamy rozwiązań informatycznych, które zapewnią wsparcie zarządzania naszą spółką z o.o. Po przeprowadzeniu wstępnej analizy możliwych rozwiązań rozważamy nabycie na potrzeby spółki licencji na system ERP (jest potrzebny do ustrukturyzowania działalności firmy) i wdrożenie go we współpracy z jednym z podmiotów działających na rynku IT. Z uwagi na koszty przekraczające zaplanowany budżet zrezygnowaliśmy z opracowania dla nas specjalnego oprogramowania. Przewidujemy, że spółka będzie korzystać z wdrożonego systemu ERP przez dłuższy czas. Zanim jednak podejmiemy decyzję o nabyciu licencji od konkretnego dostawcy, musimy rozważyć ryzyka prawne związane z możliwością zakończenia współpracy. Na jaki okres można udzielić licencji? I na jakich zasadach można ją później wypowiedzieć? Czy w umowie licencji można wyłączyć lub ograniczyć możliwości jej wypowiedzenia?

Jak wskazuje art. 67 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: u.p.a.), licencjodawca (twórca) udziela prawa do korzystania z programu (utworu). Udziela też licencji na wymienionych w umowie polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania.

W praktyce korzystający nie do końca zdają sobie sprawę z tego, że kupując licencję na oprogramowanie, z prawnego punktu widzenia najczęściej mają jedynie prawo do korzystania z programu na warunkach określonych w licencji. Przede wszystkim powinni mieć świadomość, że umowę licencji (licencję) można wypowiedzieć. To niesie za sobą ryzyko, które ma znaczenie z perspektywy biznesowej. Wszak wraz z wypowiedzeniem licencji tracimy nie tylko możliwości korzystania z programu – na marne mogą pójść również wysiłek organizacyjny i nakłady finansowe poniesione w związku z nabyciem i wdrożeniem programu.

Czas obowiązywania i zasady wypowiadania

Co do zasady umowę licencyjną można zawrzeć na czas oznaczony albo nieoznaczony. Wynika to m.in. z art. 66 i 68 u.p.a. Warto zwrócić także uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z 15 października 2004 r. (sygn. akt II CK 51/04), w którym sąd trafnie zauważył, że na podstawie u.p.a. można wyodrębnić następujące rodzaje umów licencyjnych w zależności od czasu ich obowiązywania:

• umowę na czas oznaczony nieprzekraczający pięciu lat (art. 66 ust. 1),
• umowę na czas oznaczony przekraczający pięć lat (art. 68 ust. 2),
• umowę na czas nieoznaczony, z rocznym terminem wypowiedzenia na koniec roku kalendarzowego (art. 68 ust. 1).

W przypadku gdy licencji udzielono na czas nieoznaczony, zgodnie z art. 68 ust. 1 u.p.a. (jeżeli umowa nie stanowi inaczej) twórca (licencjodawca) może ją wypowiedzieć z zachowaniem terminów umownych, a w sytuacji ich braku na rok naprzód – na koniec roku kalendarzowego. Natomiast zgodnie z ogólną zasadą prawa cywilnego zawartą w art. 3651 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.) zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów – niezwłocznie po wypowiedzeniu. Mając powyższe na uwadze, należy więc wskazać, że możliwość wypowiedzenia licencji na czas nieoznaczony wynika wprost z u.p.a. A zatem w pierwszej kolejności należy zbadać, czy i jakie terminy wypowiedzenia strony określiły w umowie licencji. Jeżeli te terminy nie zostały określone, to zastosowanie znajdą regulacje ustawowe, tj. twórca (licencjodawca) może taką umowę wypowiedzieć z zachowaniem terminów umownych, a w sytuacji ich braku na rok naprzód – na koniec roku kalendarzowego.

Z kolei w sytuacji, gdy licencja została zawarta na czas oznaczony, umowa licencyjna – jak wskazuje art. 66 ust. 1 u.p.a. – uprawnia do korzystania z utworu w okresie pięciu lat na terytorium państwa, w którym licencjobiorca ma swoją siedzibę, chyba że w umowie postanowiono inaczej.

Z art. 68 ust. 2 u.p.a. wynika, że licencję udzieloną na okres dłuższy niż pięć lat uważa się (po upływie tego terminu) za udzieloną na czas nieoznaczony. Zgodnie z linią orzeczniczą art. 68 ust. 2 u.p.a. należy rozumieć jako odesłanie do rocznego terminu wypowiedzenia takiej umowy przewidzianego w art. 68 ust. 1 u.p.a. Oznacza to, że w przypadku licencji udzielonej na czas oznaczony przekraczający pięć lat umowę będzie można wypowiedzieć z zachowaniem terminów umownych, a w sytuacji ich braku na rok naprzód – na koniec roku kalendarzowego.

Natomiast w odniesieniu do licencji udzielonych na czas oznaczony nieprzekraczający pięciu lat prawo autorskie nie przewiduje wprost, czy dopuszczalna jest możliwoścć wypowiedzenia takiej umowy. Można natomiast w tym kontekście opierać się na zasadzie swobody umów wyrażonej w art. 3531 k.c. i argumentować, że strony mogą wprowadzić możliwość wypowiedzenia licencji na czas oznaczony nieprzekraczający pięciu lat w treści umowy licencyjnej.

W praktyce licencję udzieloną na czas oznaczony, nieprzekraczający wspomnianego wyżej okresu, będzie można wypowiedzieć, o ile strony przewidziały taką możliwość w umowie licencyjnej.

Szczególne zasady

Trzeba mieć również na uwadze, że u.p.a. przewiduje szczególne przesłanki wypowiedzenia licencji. Twórca może ją bowiem wypowiedzieć.

• ze względu na swoje istotne interesy twórcze (art. 56);
• jeżeli nabywca autorskich praw majątkowych lub licencjobiorca, który zobowiązał się do rozpowszechniania utworu, nie przystąpi do rozpowszechniania (art. 57);
• jeżeli publiczne udostępnienie utworu następuje w nieodpowiedniej formie albo ze zmianami, którym twórca mógłby słusznie się sprzeciwić (art. 58).

Niemniej jednak, jeżeli licencja dotyczy programów komputerowych, to licencjodawca nie może wypowiedzieć umowy licencji, powołując się na istotne interesy twórcze licencjodawcy. A to dlatego, że zgodnie z art. 77 ust. 1 u.p.a. do programów komputerowych nie stosuje się art. 56 u.p.a.

Zabezpieczenie się przed wypowiedzeniem

Z uwagi na konieczność zabezpieczenia interesów licencjobiorców w obrocie gospodarczym wykształciły się różne mechanizmy mające na celu ograniczenie ryzyka związanego z wypowiedzeniem licencji. Należy do nich m.in. zawieranie tzw. licencji wieczystych, czyli takich, w ramach których strony wyłączyły prawo do wypowiedzenia licencji.

Dopuszczalność takiego rozwiązania na gruncie art. 68 ust. 1 u.p.a. wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 17 grudnia 2015 r. (sygn. akt VI ACa 1735/14). Sąd stanął na stanowisku, że dopuszcza się wyłączenie możliwości wypowiedzenia umowy licencyjnej, w przypadku gdy ma ona charakter niewyłączny (to taki rodzaj umów licencyjnych, w przypadku których udzielenie licencji nie ogranicza udzielenia przez twórcę upoważnienia innym osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji), z wynagrodzeniem ustalonym jednorazowo jako określona kwota pieniężna płatna wraz z zawarciem umowy, a dalsze korzystanie z utworu w zakresie udzielonej licencji nie wymaga od licencjodawcy żadnych dodatkowych obowiązków. Trzeba jednak mieć na uwadze, że jest to orzeczenie jednostkowe, a dopuszczalność zawarcia licencji wieczystej na gruncie u.p.a. nie jest jednoznaczna i budzi kontrowersje.

Kolejnym sposobem na ograniczenie ryzyka związanego z wypowiedzeniem licencji jest zastrzeżenie prawa do nałożenia kary umownej na licencjodawcę, w sytuacji gdy wypowie licencję.

W umowach licencyjnych można również znaleźć postanowienia, zgodnie z którymi licencjodawca może wypowiedzieć umowę tylko w razie wystąpienia konkretnych okoliczności, np. na wypadek rażącego naruszenia warunków licencji przez licencjobiorcę.

Strony niejednokrotnie decydują się również na wydłużenie okresów wypowiedzenia w taki sposób, aby umożliwić licencjobiorcy podjęcie działań zmierzających do zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa, np. poprzez wdrożenie nowego rozwiązania informatycznego. ©℗