Łączenia, podziały i przekształcenia spółek. Co się zmienia w prawie handlowym, podatkowym i pracy

Zobacz, co się zmienia w prawie handlowym, podatkowym i pracy. Autorami opracowania są Renata Kulpa radca prawny, counsel w praktyce prawa pracy w KPMG Law i Anna Panek radca prawny, associate w praktyce prawa pracy w KPMG Law.

Nowości w kodeksie spółek handlowych

15 września 2023 r. wchodzi w życie ustawa z 16 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1705; dalej: nowelizacja k.s.h.), która wprowadza wiele nowych istotnych regulacji dotyczących łączeń, podziałów i przekształceń spółek. Tego dnia w polskim porządku prawnym pojawią się dwa nowe procesy reorganizacyjne o charakterze transgranicznym, tj. podział transgraniczny i przekształcenie transgraniczne. Ponadto zostanie rozszerzony zakres sytuacji, gdy możliwe jest łączenie się spółek w trybie uproszczonym niewymagającym m.in. podwyższania kapitału zakładowego, a także wprowadzono nowy typ podziału spółek – podział przez wyodrębnienie. Nowelizacja k.s.h. wdraża również nowe instrumenty zwiększające ochronę pracowników, wierzycieli i wspólników mniejszościowych związaną z procesami reorganizacyjnymi spółek oraz poszerza zakres kontroli legalności reorganizacji transgranicznych przez sądy i organy publiczne.

Z uwagi na skalę i rodzaj wprowadzanych zmian nowelizacja k.s.h. będzie miała istotny wpływ na krajowe i zagraniczne procesy reorganizacyjne spółek, a także na praktykę transakcji M&A (z ang. mergers and acquisitions – fuzje i przejęcia).

zmieniane przepisy

Nowelizacja k.s.h. wdraża do polskiego prawa dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1151 z 20 czerwca 2019 r. zmieniającą dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do stosowania narzędzi i procesów cyfrowych w prawie spółek (Dz.Urz. UE z 2029 r. L 186, s. 80) oraz dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2121 z 27 listopada 2019 r. zmieniającą dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do transgranicznego przekształcania, łączenia i podziału spółek (Dz.Urz. UE z 2019 r. L 321, s. 1; dalej: dyrektywa 2019/2121), które mają na celu dalszą integrację jednolitego rynku unijnego.

Poza zmianami w ustawie z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1467; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1705; dalej: k.s.h.) nowelizacja k.s.h. wprowadza również zmiany w:

• ustawie z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 685; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1705; dalej: ustawa o KRS),
• ustawie z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2651; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1705; dalej: ordynacja podatkowa),
• ustawie z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2647; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1787; dalej: ustawa o PIT),
• ustawie z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2587; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1787; dalej: ustawa o CIT) i kilku innych ustawach.

Nasze opracowanie szczegółowo omawia najważniejsze zmiany w k.s.h. oraz ustawie o KRS. Jednocześnie zwracamy również uwagę na ustawę z 26 maja 2023 r. o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału spółek (Dz.U. poz. 1784), która wchodzi w życie w tym samym terminie co nowelizacja ks.h. Ustawa ta przyznaje pracownikom określone narzędzia oddziaływania na reorganizacje oraz reguluje zasady partycypacji pracowników w tych procesach – więcej na ten temat w trzeciej części poradnika na s. B8.

połączenie „uproszczone”

Bardzo istotną zmianą wprowadzoną przez nowelizację k.s.h. jest rozszerzenie katalogu sytuacji (poza sytuacją przejęcia przez spółkę matkę swojej jednoosobowej spółki córki jako jedynego obecnie dopuszczalnego scenariusza) dla „uproszczonego” trybu łączenia spółek (zarówno w trybie krajowym, jak i transgranicznym), tj. bez obowiązku przyznawania udziałów bądź akcji wspólnikowi spółki przejmowanej. I tak tryb uproszczony, w którym nie będą przyznawane udziały albo akcje spółki przejmującej, będzie możliwy do zastosowania w sytuacjach, gdy:

• jeden wspólnik posiada w sposób bezpośredni wszystkie udziały lub akcje łączących się spółek;
• jeden wspólnik posiada w sposób pośredni (za pośrednictwem innych spółek) wszystkie udziały lub akcje łączących się spółek;
• wspólnicy łączących się spółek posiadają bezpośrednio udziały lub akcje w tej samej proporcji we wszystkich łączących się spółkach;
• wspólnicy łączących się spółek posiadają pośrednio (za pośrednictwem innych spółek) udziały lub akcje w tej samej proporcji we wszystkich łączących się spółkach. schematy 1–2

Schemat 1

Przykład uproszczonego trybu, gdzie jeden wspólnik posiada w sposób bezpośredni lub pośredni wszystkie udziały lub akcje łączących się spółek

Schemat 2

Przykład uproszczonego trybu, gdzie wspólnicy łączących się spółek posiadają udziały lub akcje w tej samej proporcji we wszystkich łączących się spółkach

W ramach połączenia w trybie uproszczonym bez podwyższania kapitału zakładowego nie będzie też konieczne badanie planu połączenia przez biegłego, sporządzenie sprawozdania uzasadniającego połączenie przez zarząd spółki przejmowanej, a także podjęcie uchwały o połączeniu przez zgromadzenie wspólników lub walne zgromadzenia spółki przejmowanej. Również plan połączenia będzie zawierał mniej obligatoryjnych elementów. W konsekwencji możliwe będzie przeprowadzenie połączenia spółek w łatwiejszy i szybszy sposób.

Warto jednocześnie zaznaczyć, że w ramach omawianej procedury połączenia uproszczonego bez podwyższania kapitału zakładowego ustawodawca zabezpieczył interesy wierzycieli spółek nieuczestniczących w połączeniu, a posiadających bezpośrednio wszystkie udziały lub akcje spółki przejmowanej. Wierzyciel taki będzie mógł żądać zabezpieczenia swoich roszczeń w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia planu połączenia, jeżeli uprawdopodobni, że ich zaspokojenie jest zagrożone przez połączenie. Przy czym żądanie zabezpieczenia wierzytelności będzie musiało być skierowane do nieuczestniczącej w połączeniu spółki posiadającej bezpośrednio wszystkie udziały spółki przejmowanej.

Ważne: Nowelizacja k.s.h. nie wskazuje granicy wysokości wierzytelności oraz nie określa sposobu zabezpieczenia wierzytelności. W przypadku sporu co do udzielenia zabezpieczenia sprawę będzie rozstrzygał sąd.

Uwagi ekspertów

• Nowy tryb umożliwi uczestnikom obrotu zdecydowanie sprawniejsze zarządzanie grupami kapitałowymi poprzez ułatwienie łączenia spółek z różnych poziomów danej grupy (np. spółki „babci” ze spółką „wnuczką” czy spółek „sióstr”).

• Nowelizacja k.s.h. pozwoli odejść od dotychczasowej praktyki, w której czysto organizacyjne połączenie w ramach jednej grupy kapitałowej wiązało się z koniecznością utworzenia nowych udziałów bądź akcji pomimo braku realnego wniesienia do grupy nowego kapitału.

podział przez wyodrębnienie

Wprowadzenie do k.s.h. wymaganych dyrektywą 2019/2121 nowych rodzajów reorganizacji transgranicznych stało się także impulsem do dokonania przez ustawodawcę rewizji krajowych rodzajów transformacji spółek. Przypomnijmy, dotychczasowe przepisy k.s.h. przewidywały zasadniczo dwie formy podziału spółek, tj.: przez przejęcie (tzw. podział zwykły) albo przez wydzielenie. Pierwszy sposób polega na tym, że cały majątek spółki dzielonej zostaje rozdzielony na dwie lub więcej istniejących lub nowo zawiązanych spółek, a spółka dzielona przestaje istnieć. Drugi sposób podziału – przez wydzielenie – polega na przeniesieniu tylko części majątku spółki dzielonej na inną spółkę (lub spółki) – istniejącą lub nowo zawiązaną – przy dalszym istnieniu spółki wydzielającej część swojego majątku. Zarówno w ramach podziału przez przejęcie, jak i w ramach podziału przez wydzielenie udziały lub akcje obejmują wspólnicy spółki dzielonej.

Nowelizacja k.s.h. wprowadza nowy typ podziału spółki, który dotychczas nie występował w prawie krajowym (a funkcjonował np. w prawie niemieckim), tj. podział przez wyodrębnienie. Podział ten będzie polegał na przeniesieniu części majątku spółki dzielonej na jedną lub więcej spółek przejmujących lub nowo zawiązanych w zamian za udziały lub akcje spółki albo spółek przejmujących lub nowo zawiązanych, które obejmuje spółka dzielona (a nie jej wspólnicy albo akcjonariusze). Umożliwi to zatem w ramach jednej operacji prawnej przeniesienie części majątku spółki dzielonej na spółkę, która będzie spółką zależną od spółki dzielonej.

Procedura podziału przez wyodrębnienie nie będzie odbiegała w sposób znaczący od innych procedur podziału czy to krajowego, czy też transgranicznego. Będzie jednak prostsza i będzie się wiązać z mniej rozbudowanymi wymogami formalnymi, w szczególności plan podziału będzie zawierał mniej obligatoryjnym elementów, nie będzie konieczne sporządzanie pisemnego sprawozdania zarządów uzasadniającego podział oraz badanie planu podziału przez biegłego.

Uwagi ekspertów

• Nowy rodzaj podziału przez wyodrębnienie niewątpliwie ułatwi przedsiębiorcom reorganizację działalności. Skorzystanie z mechanizmu podziału przez wyodrębnienie będzie tworzyło pomiędzy spółkami biorącymi udział w podziale relację pionową, a nie – jak w przypadku podziału przez wydzielenie – poziomą.

• Podział przez wyodrębnienie, z uwagi na sukcesję uniwersalną, będzie również stanowił ciekawą alternatywę w transakcjach M&A dla transakcji polegającej na zbyciu przedsiębiorstwa bądź jego zorganizowanej części.

podział transgraniczny

Jednym z nowych procesów reorganizacyjnych wprowadzanych nowelizacją k.s.h. jest podział transgraniczny. Jego procedura została ukształtowana w sposób analogiczny do dotychczas istniejącego podziału krajowego z zastrzeżeniem jednak przepisów odmiennych, które odnoszą się do międzynarodowego charakteru reorganizacji.

Co istotne, podział transgraniczny może zostać dokonany jedynie poprzez przeniesienie majątku spółki dzielonej na nowo zawiązaną spółkę lub spółki. W podziale tym jako podmioty docelowe nie będą więc mogły uczestniczyć już istniejące podmioty.

W ramach podziału transgranicznego będą obowiązywać procedury mające zabezpieczać interesy wspólników, wierzycieli oraz pracowników, a więc analogiczne, jak w przypadku innych reorganizacji transgranicznych. Do podziałów transgranicznych będzie mógł zostać zastosowany przedstawiony już wcześniej nowy tryb podziału wprowadzany nowelizacją k.s.h. – podział przez wyodrębnienie.

Możliwe są następujące sposoby przeprowadzenia podziału transgranicznego:

▶ Podział przez zawiązanie nowych spółek

W ramach podziału cały majątek spółki dzielonej zostaje przeniesiony na nowo zawiązane spółki. W zamian za przeniesienie majątku spółki dzielonej wspólnicy tej spółki otrzymują udziały/akcje w nowo powstałych spółkach. schemat 3

Schemat 3

Przykładowy podział przez zawiązanie nowych spółek

▶ Podział przez wydzielenie

W ramach podziału część majątku spółki dzielonej zostaje przeniesiona na nowo zawiązaną spółkę bądź nowo zawiązane spółki. W zamian wspólnicy spółki dzielonej otrzymują udziały/akcje w nowo zawiązanej spółce bądź nowo zawiązanych spółkach. schemat 4

Schemat 4

Przykładowy podział przez wydzielenie

▶ Podział przez wyodrębnienie

W ramach tego podziału część majątku spółki dzielonej zostaje przeniesiona na nowo zawiązaną spółkę bądź nowo zawiązane spółki. W zamian spółka dzielona otrzymuje udziały/akcje w nowo zawiązanej spółce bądź nowo zawiązanych spółkach. schemat 5

Schemat 5

Przykładowy podział przez wyodrębnienie

Plan podziału transgranicznego

Pierwszym formalnym krokiem w procedurze podziału transgranicznego jest sporządzenie planu podziału. Należy zwrócić uwagę, że – oprócz standardowych elementów o charakterze formalnym, jak np. określenie formy prawnej spółki dzielonej i spółki nowo zawiązanej (znanych już na tle dotychczas obowiązujących przepisów dotyczących reorganizacji) – plan podziału transgranicznego będzie musiał zawierać co najmniej:

• proponowany harmonogram podziału transgranicznego;
• prawdopodobne skutki podziału transgranicznego dla stanu zatrudnienia;
• procedury, według których zostaną określone zasady udziału pracowników w ustaleniu ich praw uczestnictwa w organach spółki nowo zawiązanej albo spółek nowo zawiązanych, zgodnie z odrębnymi przepisami;
• cenę odkupu, chyba że nie jest wymagana;
• zabezpieczenia roszczeń proponowane wierzycielom;
• warunki wykonywania praw wierzycieli, pracowników i wspólników oraz adres strony internetowej, na której można bezpłatnie uzyskać informacje na temat tych warunków.

Wspólnicy, wierzyciele oraz pracownicy spółki dzielonej będą posiadali możliwość składania spółce uwag dotyczących planu podziału (a spółka będzie zobowiązana do zawiadomienia wyżej wymienionych podmiotów o takiej możliwości). Nowe przepisy wymagają, aby te uwagi zostały zgłoszone nie później niż pięć dni roboczych przed datą zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, na którym ma zostać podjęta uchwała dotycząca podziału transgranicznego.

Sprawozdanie dla wspólników i pracowników

Oprócz planu podziału zarząd spółki dzielonej będzie zobligowany sporządzić sprawozdanie dla wspólników i pracowników wyjaśniające podstawy prawne i uzasadniające ekonomiczne aspekty podziału transgranicznego, w tym wyjaśniające skutki tego podziału dla pracowników oraz dla przyszłej działalności spółki. Alternatywnie spółka będzie mogła zdecydować o sporządzeniu dwóch oddzielnych sprawozdań – odpowiednio dla wspólników oraz dla pracowników.

W odniesieniu do części sprawozdania przeznaczonej dla wspólników warto podkreślić, że jej sporządzenie nie będzie obligatoryjne w przypadku spółek jednoosobowych oraz w sytuacji, gdy wszyscy wspólnicy wyrazili zgodę na rezygnację z tego wymogu.

Natomiast sprawozdanie przeznaczone dla pracowników nie będzie wymagane, gdy spółka podlegająca podziałowi oraz jej spółki zależne nie zatrudniają innych pracowników niż ci, którzy pełnią funkcje w ramach zarządu spółki podlegającej podziałowi.

Ważne: W przypadku gdy zarząd spółki dzielonej otrzyma w odpowiednim czasie opinię przedstawicieli pracowników (a w razie braku takich przedstawicieli – pracowników) na temat informacji zawartych w sprawozdaniu, będzie zobowiązany dołączyć ją do sprawozdania oraz poinformować o niej wspólników.

Badanie planu przez biegłego

Przygotowany plan podziału transgranicznego będzie następnie podlegał ocenie ze strony biegłego z zakresu jego poprawności oraz rzetelności. Opinia biegłego nie będzie wymagana, gdy wszyscy wspólnicy dzielonej spółki wyrażą zgodę na zaniechanie tego wymogu, a także gdy podział będzie dotyczył spółki jednoosobowej.

Zawiadomienie wspólników

Zarząd spółki zawiadamia wspólników o zamiarze podziału spółki dzielonej i przeniesienia jej majątku na spółki nowo zawiązane dwukrotnie, w sposób przewidziany dla zwoływania zgromadzeń wspólników albo walnych zgromadzeń. Pierwszego zawiadomienia dokonuje się nie później niż na sześć tygodni przed datą zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, na którym ma być powzięta uchwała o podziale transgranicznym, a drugiego w odstępie nie krótszym niż dwa tygodnie od daty pierwszego zawiadomienia.

Zgłoszenie dokumentów do sądu rejestrowego

Spółka dzielona będzie składać do sądu rejestrowego plan podziału transgranicznego oraz zawiadomienie wspólników, wierzycieli i przedstawicieli pracowników spółki dzielonej (a w przypadku braku takich przedstawicieli – pracowników) o możliwości złożenia spółce uwag dotyczących planu podziału transgranicznego, co najmniej na pięć tygodni przed datą zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, na którym ma być powzięta uchwała o podziale transgranicznym.

Alternatywnie spółka będzie mogła bezpłatnie udostępnić te dokumenty wraz z opinią biegłego na swojej stronie internetowej – w takim przypadku do sądu rejestrowego będzie należało złożyć zawężony zakres informacji, w tym:

• warunki wykonywania praw wierzycieli, pracowników i wspólników;
• adres strony internetowej, na której są bezpłatnie udostępniane dokumenty dotyczące podziału oraz opinia biegłego.

Sąd rejestrowy następnie wpisuje do rejestru wzmiankę o złożeniu dokumentów albo wzmiankę o złożeniu informacji, o których mowa powyżej.

Prawo wspólników i pracowników do przeglądania dokumentów

W trakcie procedury podziału wspólnicy spółki dzielonej i przedstawiciele pracowników, a w braku takich przedstawicieli – pracownicy, mają prawo przeglądać następujące dokumenty:

• plan podziału transgranicznego;
• sprawozdania finansowe oraz sprawozdania zarządów z działalności spółki dzielonej za trzy ostatnie lata obrotowe wraz ze sprawozdaniem z badania, jeżeli sprawozdanie z badania było sporządzane;
• sprawozdanie dla wspólników i pracowników;
• opinię przedstawicieli pracowników / pracowników;
• opinię biegłego;
• uwagi wspólników, wierzycieli, przedstawicieli pracowników / pracowników do planu podziału.

Spółka jest zobowiązana do udostępnienia odpisów tych dokumentów w lokalu spółki lub – alternatywnie – udostępnienia ich do publicznej wiadomości na swojej stronie internetowej. Co ważne, sprawozdania finansowe i opinię biegłego spółka będzie musiała udostępniać co najmniej na miesiąc przed datą zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, na którym ma być powzięta uchwała o podziale transgranicznym, a sprawozdanie dla wspólników i pracowników wraz z planem przekształcenia transgranicznego – co najmniej na sześć tygodni przed tym dniem.

Uchwała o podziale

Kolejnym momentem w omawianym procesie jest podjęcie uchwały o podziale transgranicznym. Do jej przyjęcia niezbędna będzie większość trzech czwartych głosów, które reprezentują minimum połowę kapitału zakładowego. Umowa lub statut spółki może zawierać bardziej rygorystyczne warunki dotyczące wymaganej większości, z tym że wtedy większość ta nie może przekroczyć 90 proc. ogólnej liczby głosów.

W przypadku spółki komandytowo-akcyjnej do podjęcia uchwały o podziale transgranicznym niezbędna będzie zgoda wszystkich komplementariuszy oraz uchwała akcjonariuszy, za którą wypowiedzą się osoby reprezentujące co najmniej trzy czwarte kapitału zakładowego, chyba że statut przewiduje surowsze warunki dla wymaganej większości – wtedy tak samo jak przy spółkach kapitałowych większość ta nie może przekraczać 90 proc. głosów.

Wspólnik, który głosował przeciw uchwale o podziale transgranicznym i we właściwy sposób zażądał zaprotokołowania sprzeciwu, a także wspólnik, który został bezpodstawnie niedopuszczony do głosowania nad uchwałą, będą mieli prawo wyjścia ze spółki i otrzymania wynagrodzenia odpowiadającego wartości godziwej jego udziałów/akcji. Procedura odkupu jest szczegółowo opisana w odrębnej części artykułu zbiorczo dla wszystkich procesów reorganizacyjnych na s. B5.

Zaświadczenie o zgodności z polskim prawem

Kolejnym etapem w procesie podziału transgranicznego będzie uzyskanie przez spółkę zaświadczenia o zgodności procedury podziału z prawem polskim oraz opinii od odpowiedniego organu podatkowego.

Do wniosku (oprócz takich elementów np. jak sam plan podziału, sprawozdanie dla wspólników i pracowników czy odpis uchwały o podziale) będzie należało dołączyć:

• opinię przedstawicieli pracowników, a w przypadku braku takich przedstawicieli – pracowników, jeżeli zarząd otrzymał ją w odpowiednim czasie;
• uwagi wspólników, wierzycieli, przedstawicieli pracowników / pracowników do planu podziału;
• oświadczenie zarządu dotyczące celu podziału transgranicznego, jeżeli nie jest wymagane sporządzenie sprawozdania dla wspólników i pracowników;
• oświadczenie zarządu dotyczące miejsca rzeczywistego zarządzania lub działalności gospodarczej spółki po dniu podziału;
• oświadczenie zarządu o tym, czy rozpoczęło się postępowanie dotyczące uczestnictwa pracowników (jeżeli wymagają tego odrębne przepisy);
• zaświadczenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o liczbie ubezpieczonych i o niezaleganiu w opłacaniu składek, na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc złożenia wniosku o wydanie zaświadczenia.

Sąd rejestrowy oceni przebieg przekształcenia pod kątem formalnych aspektów, a także zwróci uwagę, czy nie naruszano wymogów związanych z uczestnictwem pracowników w podziale. Sąd rejestrowy będzie wydawać spółce i przekazywać do właściwych rejestrów zaświadczenie o zgodności z prawem polskim podziału transgranicznego w zakresie procedury podlegającej temu prawu w terminie trzech miesięcy od dnia złożenia wniosku i będzie wpisywać do rejestru wzmiankę o podziale transgranicznym, chyba że stwierdzi, że podział transgraniczny służy nadużyciu, naruszeniu lub obejściu prawa.

Procedura kontroli legalności operacji transgranicznych jest szczegółowo opisana w odrębnej części artykułu zbiorczo dla wszystkich procesów reorganizacyjnych na s. B5.

Należy zwrócić uwagę, że do dnia otrzymania zaświadczenia o zgodności podziału transgranicznego z prawem krajowym podział transgraniczny będzie podlegać prawu państwa siedziby spółki dzielonej, a po tym dniu będzie podlegać w odniesieniu do każdej ze spółek nowo zawiązanych prawu państwa jej siedziby.

Zgłoszenie do sądu rejestrowego

Na zakończenie procedury podziału zarząd spółki nowo zawiązanej albo zarządy spółek nowo zawiązanych będą zgłaszać podział transgraniczny do sądów rejestrowych właściwych dla tych spółek w celu wpisania do rejestru. Zgłoszenie powinno zawierać plan podziału transgranicznego, odpis uchwały o podziale transgranicznym oraz porozumienie określające warunki uczestnictwa pracowników, o ile jest ono wymagane.

Uwagi ekspertów

• Dodanie podziału jako nowego rodzaju operacji transgranicznej uregulowanej w sposób jednolity dla całej UE z pewnością zwiększy atrakcyjność i ułatwi funkcjonowanie spółek na rynku wewnętrznym UE oraz podejmowanie wszelakich działań reorganizacyjnych.

przekształcenie transgraniczne

Do niedawna kwestia możliwości oraz sposobu przeprowadzenia przekształcenia transgranicznego w ramach państw Unii Europejskiej budziła kontrowersje. Zagadnienie to zostało jednak definitywnie rozstrzygnięte na gruncie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości oraz prawa UE.

Z kolei zgodnie z nowelizacją k.s.h. przekształcenie transgraniczne będzie polegało na przeniesieniu siedziby spółki polskiej do innego kraju UE lub EOG wraz z odpowiednią zmianą jej formy prawnej na jedną z dopuszczalnych w kraju nowej siedziby (i nie będzie już wymagało przeprowadzenia procedury likwidacji krajowej spółki). Procedura przekształcenia została ustrukturyzowana w sposób analogiczny zarówno do dotychczas istniejącej procedury przekształcenia krajowego, jak i do opisywanego powyżej podziału transgranicznego. W ramach przekształcenia transgranicznego będą więc obowiązywać procedury mające zabezpieczać interesy wspólników, wierzycieli oraz pracowników, a więc analogiczne jak w przypadku innych reorganizacji transgranicznych.

Plan przekształcenia

Pierwszym etapem w toku przekształcenia transgranicznego spółki będzie sporządzenie przez spółkę szczegółowego planu przekształcenia.

Należy zwrócić uwagę, że – oprócz standardowych elementów o charakterze formalnym, jak np. określenie formy prawnej spółki przekształconej (znanych już na tle dotychczas obowiązujących przepisów dotyczących reorganizacji) – plan przekształcenia będzie musiał zawierać:

• proponowany harmonogram przekształcenia transgranicznego;
• zabezpieczenia roszczeń proponowane wierzycielom;
• informację, czy spółka przekształcana w ciągu poprzednich pięciu lat otrzymała zachęty lub subsydia;
• cenę odkupu dla wspólników, którzy będą żądać odkupu ich udziałów lub akcji;
• prawdopodobne skutki przekształcenia transgranicznego dla stanu zatrudnienia;
• procedury, według których zostaną określone zasady udziału pracowników w ustaleniu ich praw uczestnictwa w organach spółki przekształconej, zgodnie z przepisami odrębnymi;
• warunki wykonywania praw wierzycieli, pracowników i wspólników oraz adres strony internetowej, na której można bezpłatnie uzyskać informacje na temat tych warunków.

Wspólnicy, wierzyciele i pracownicy będą mieli możliwość złożenia spółce uwag do planu przekształcenia (a spółka będzie zobowiązana do zawiadomienia wyżej wymienionych podmiotów o takiej możliwości). Muszą to zrobić najpóźniej na pięć dni roboczych przed datą podjęcia uchwały o przekształceniu transgranicznym.

Sprawozdanie dla wspólników i pracowników

Zarząd spółki przekształcanej będzie zobligowany do sporządzenia – oprócz planu przekształcenia – sprawozdania dla wspólników i pracowników. Sprawozdanie to ma na celu wyjaśnienie podstaw prawnych oraz uzasadnienie aspektów ekonomicznych związanych z przekształceniem transgranicznym. W ramach sprawozdania będzie się należało także skoncentrować na wyjaśnieniu konsekwencji przekształcenia dla pracowników oraz dla przyszłej działalności spółki. Sprawozdanie dzieli się na część przeznaczoną dla wspólników oraz część przeznaczoną dla pracowników, ale alternatywnie spółka może zdecydować o sporządzeniu dwóch oddzielnych sprawozdań – odpowiednio dla wspólników oraz dla pracowników.

Warto natomiast zaznaczyć, że część sprawozdania przeznaczona dla wspólników nie będzie wymagana w przypadku spółki jednoosobowej lub w sytuacji, w której wszyscy wspólnicy wyrazili aprobatę dla rezygnacji z tej części. W odniesieniu do części dla pracowników jej sporządzenie nie będzie natomiast konieczne, jeśli ani spółka przekształcana, ani jej spółki zależne nie zatrudniają pracowników spoza grona członków zarządu spółki przekształcanej.

W przypadku gdy zarząd spółki przekształcanej otrzyma w odpowiednim czasie opinię przedstawicieli pracowników (a w razie braku takich przedstawicieli – pracowników) na temat informacji zawartych w sprawozdaniu, dołączy ją do sprawozdania oraz poinformuje o niej wspólników.

Badanie planu przez biegłego

Przygotowany plan przekształcenia transgranicznego będzie podlegać ocenie ze strony biegłego w zakresie jego poprawności oraz rzetelności. Opinia biegłego nie będzie jednak wymagana w przypadku, gdy wszyscy wspólnicy przekształcanej spółki wyrażą zgodę na zaniechanie tego wymogu, a także gdy planowane przekształcenie dotyczy spółki jednoosobowej.

Zawiadomienie wspólników przez zarząd o planowym przekształceniu

Kolejnym obowiązkiem w ramach procesu przekształcenia będzie dokonywane przez zarząd spółki dwukrotne zawiadomienie wspólników o zamiarze przekształcenia transgranicznego. Pierwszego zawiadomienia dokonuje się nie później niż na sześć tygodni przed datą zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, na którym ma zostać powzięta uchwała o przekształceniu transgranicznym, a drugiego – w odstępie nie krótszym niż dwa tygodnie od daty pierwszego zawiadomienia.

Zgłoszenie dokumentów do sądu rejestrowego

Na co najmniej pięć tygodni przed datą zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, na którym ma zostać powzięta uchwała o przekształceniu transgranicznym, spółka będzie zobowiązana do złożenia do sądu rejestrowanego planu przekształcenia transgranicznego oraz zawiadomienia wspólników, wierzycieli i pracowników o możliwości składania uwag do takiego planu. Jednak jeżeli spółka bezpłatnie udostępni te dokumenty wraz z opinią biegłego na swojej stronie internetowej, to będzie zwolniona z konieczności składania ich do sądu rejestrowego. W takim przypadku spółka będzie składać do sądu rejestrowego (co najmniej na pięć tygodni przed datą zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, na którym ma zostać powzięta uchwała o przekształceniu transgranicznym) zawężony zakres informacji dotyczących przekształcenia, w tym:

• warunki wykonywania praw wierzycieli, pracowników i wspólników;
• adres strony internetowej, na której są bezpłatnie udostępniane dokumenty dotyczące przekształcenia oraz opinia biegłego.

Sąd rejestrowy następnie wpisze do rejestru wzmiankę o złożeniu dokumentów albo wzmiankę o złożeniu informacji, o których mowa powyżej.

Prawo wspólników i pracowników do przeglądania dokumentów

W trakcie procedury przekształcenia wspólnicy spółki przekształcanej i przedstawiciele pracowników, a w razie braku takich przedstawicieli – pracownicy, będą mieli prawo przeglądać następujące dokumenty:

• plan przekształcenia transgranicznego;
• sprawozdania finansowe oraz sprawozdania zarządów z działalności spółki przekształcanej za trzy ostatnie lata obrotowe wraz ze sprawozdaniem z badania, jeżeli sprawozdanie z badania było sporządzane;
• sprawozdanie dla wspólników i pracowników;
• opinię przedstawicieli pracowników/pracowników;
• opinię biegłego;
• uwagi wspólników, wierzycieli, przedstawicieli pracowników/pracowników do planu przekształcenia.

Spółka będzie zobowiązana do udostępnienia odpisów tych dokumentów w lokalu spółki lub – alternatywnie – udostępnienia ich do publicznej wiadomości na swojej stronie internetowej.

Sprawozdania finansowe i opinię biegłego spółka będzie udostępniać co najmniej na miesiąc przed datą zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, na którym ma być powzięta uchwała o przekształceniu transgranicznym, a sprawozdanie dla wspólników i pracowników wraz z planem przekształcenia transgranicznego – co najmniej na sześć tygodni przed tym dniem.

Uchwała o przekształceniu

Kolejnym momentem w omawianym procesie będzie podjęcie uchwały o przekształceniu transgranicznym. Do jej przyjęcia będzie niezbędna większość trzech czwartych głosów, które reprezentują minimum połowę kapitału zakładowego spółki. Umowa lub statut spółki mogą zawierać bardziej rygorystyczne warunki dotyczące wymaganej większości, z tym ograniczeniem, że większość ta nie może przekroczyć 90 proc. ogólnej liczby głosów.

W przypadku spółki komandytowo-akcyjnej do podjęcia uchwały o przekształceniu transgranicznym niezbędna będzie zgoda wszystkich komplementariuszy oraz uchwała akcjonariuszy, za którą wypowiedzą się osoby reprezentujące co najmniej trzy czwarte kapitału zakładowego, chyba że statut przewiduje surowsze warunki dla wymaganej większości – wtedy, tak samo jak przy spółkach kapitałowych, większość ta nie może przekraczać 90 proc. głosów.

Wspólnik, który będzie głosować przeciw uchwale o przekształceniu transgranicznym i we właściwy sposób zażądał zaprotokołowania sprzeciwu, a także wspólnik, który zostanie bezpodstawnie niedopuszczony do głosowania nad uchwałą, będą mieli prawo wyjścia ze spółki i otrzymania wynagrodzenia odpowiadającego wartości godziwej jego udziałów/akcji.

Procedura odkupu jest szczegółowo opisana w odrębnej części artykułu zbiorczo dla wszystkich procesów reorganizacyjnych na s. B5.

Zaświadczenie o zgodności z polskim prawem

Kolejnym etapem w procesie przekształcenia transgranicznego będzie uzyskanie przez spółkę zaświadczenia o zgodności procedury przekształcenia z prawem polskim oraz opinii od odpowiedniego organu podatkowego.

Do wniosku o wydanie zaświadczenia (oprócz oczywistych elementów, jak np. sam plan przekształcenia, sprawozdanie dla wspólników i pracowników czy odpis uchwały o przekształceniu) będzie należało dołączyć:

• uwagi wspólników, wierzycieli, przedstawicieli pracowników/pracowników do planu przekształcenia;
• oświadczenie zarządu dotyczące celu przekształcenia transgranicznego, jeżeli nie jest wymagane sporządzenie sprawozdania dla wspólników i pracowników;
• oświadczenie zarządu dotyczące miejsca rzeczywistego zarządzania lub działalności gospodarczej spółki po dniu przekształcenia;
• oświadczenie zarządu o tym, czy rozpoczęło się postępowanie dotyczące uczestnictwa pracowników (jeżeli wymagają tego odrębne przepisy);
• zaświadczenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o liczbie ubezpieczonych i o niezaleganiu w opłacaniu składek na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc złożenia wniosku o wydanie zaświadczenia.

Sąd rejestrowy oceni przebieg przekształcenia pod kątem formalnych aspektów, jak również zwróci uwagę, czy nie naruszono wymogów związanych z uczestnictwem pracowników w przekształceniu.

Sąd rejestrowy będzie wydawać spółce i przekazywać do właściwych rejestrów zaświadczenie o zgodności z prawem polskim przekształcenia transgranicznego w zakresie procedury podlegającej temu prawu w terminie trzech miesięcy od dnia złożenia wniosku i wpisywać do rejestru wzmiankę o przekształceniu transgranicznym, chyba że stwierdzi, że przekształcenie transgraniczne służy nadużyciu, naruszeniu lub obejściu prawa.

Procedura kontroli legalności operacji transgranicznych jest szczegółowo opisana w odrębnej części artykułu zbiorczo dla wszystkich procesów reorganizacyjnych na s. B5.

Ważne: Do dnia otrzymania zaświadczenia o zgodności przekształcenia transgranicznego z prawem krajowym przekształcenie transgraniczne będzie podlegać prawu państwa siedziby spółki przekształcanej, a po tym dniu będzie podlegać prawu państwa siedziby spółki przekształconej.

Zgłoszenie do sądu rejestrowego

Na zakończenie procedury reorganizacji przekształcona spółka będzie musiała zgłosić przekształcenie do organów rejestrowych właściwych dla kraju nowej siedziby. Zgłoszenie powinno zawierać plan przekształcenia transgranicznego, odpis uchwały o przekształceniu oraz porozumienie określające warunki uczestnictwa pracowników, o ile jest ono wymagane.

Uwagi ekspertów

• Wprowadzenie instytucji przekształcenia transgranicznego to niewątpliwie bardzo znacząca i korzystna zmiana. Do tej pory decyzja o przeniesieniu siedziby polskiej spółki za granicę oznaczała w praktyce konieczność najpierw zawiązania nowej spółki za granicą, a następnie przeniesienia tam działalności w trybie wniesienia przedsiębiorstwa (i późniejszą likwidację spółki polskiej) albo połączenia transgranicznego. Wiązało się to z mnożeniem podmiotów i koniecznością prowadzenia złożonych, wieloetapowych projektów, co generowało koszty operacyjne, finansowe i podatkowe.

• Przekształcenie transgraniczne umożliwi polskiej spółce kapitałowej lub spółce komandytowo-akcyjnej kontynuowanie działalności w innym państwie UE w innej formie prawnej przy zachowaniu, co do zasady, ogółu posiadanych praw i obowiązków.

rozszerzenie udziału spółki komandytowo--akcyjnej w procesach reorganizacyjnych

Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 491 par. 2 k.s.h. spółki osobowe miały możliwość połączenia się (z innymi spółkami osobowymi lub spółkami kapitałowymi) jedynie poprzez przejęcie przez spółkę kapitałową albo zawiązanie spółki kapitałowej. Zmiana tego przepisu w wyniku nowelizacji k.s.h. da spółkom osobowym dodatkowo możliwość połączenia się poprzez utworzenie spółki komandytowo-akcyjnej lub przez przejęcie przez spółkę komandytowo-akcyjną. Dodatkowo spółki komandytowo-akcyjne będą mogły – jako spółki dzielone – brać udział w procesie podziału, zarówno krajowego, jak i transgranicznego. Spółka komandytowo-akcyjna będzie mogła uczestniczyć w procesie przekształcenia (krajowego i transgranicznego) zarówno jako spółka przekształcana, jak i spółka przekształcona.

Uwagi ekspertów

• W konsekwencji zmian wprowadzonych nowelizacją k.s.h. zdolność reorganizacyjna spółki komandytowo-akcyjnej będzie równoważna zdolności spó łek kapitałowych. Zmiana ta niewątpliwie zwiększy atrakcyjność prawną niegdyś popularnej spółki komandytowo-akcyjnej.

ochrona wierzycieli, wspólników mniejszościowych oraz pracowników w procesach reorganizacji transgranicznych

Prawo odkupu

Nowelizacja k.s.h. ujednolica w zakresie reorganizacji transgranicznych instytucję prawa odkupu. I tak odkupu swych udziałów bądź akcji będzie mógł żądać wspólnik, który:

• głosował przeciwko uchwale o reorganizacji i zażądał zaprotokołowania swego sprzeciwu (wymóg głosowania nie dotyczy akcji niemych) bądź
• bezzasadnie nie został dopuszczony do głosowania nad uchwałą.

Żądanie odkupu wspólnik będzie doręczać spółce w terminie 10 dni od podjęcia uchwały o reorganizacji transgranicznej. Cena odkupu będzie musiała zostać określona w planie reorganizacji i odpowiadać wartości godziwej. Spółka będzie dokonywać odkupu na rachunek własny (do 25 proc. kapitału zakładowego albo ogólnej liczby akcji w prostej spółce akcyjnej) albo wspólników pozostających w spółce.

Ponadto wspólnikowi będą przysługiwać:

• roszczenie o dodatkowe wynagrodzenie pieniężne, jeśli złożył żądanie odkupu i nie zgadza się na cenę odkupu (roszczenie zgłasza się w terminie dwóch tygodni od dnia podjęcia uchwały o reorganizacji) oraz
• (tylko dla połączenia i podziału transgranicznego) w przypadku, gdy dany wspólnik nie skorzystał z prawa odkupu lub go nie posiadał, a nie zgadza się na stosunek wymiany udziałów/akcji – roszczenie o dopłatę w gotówce (roszczenie zgłasza się w terminie dwóch tygodni od dnia podjęcia uchwały o podziale).

Wśród regulacji mających na celu zapewnienie ochrony wspólnikom należy również wskazać obowiązek sporządzenia przez zarząd spółki sprawozdania wyjaśniającego podstawy prawne i uzasadniające ekonomiczne aspekty operacji transgranicznej.

Ochrona wierzycieli

Kluczowym rozwiązaniem na gruncie nowelizacji k.s.h., które ma na celu ochronę wierzycieli, będzie uprawnienie wierzyciela reorganizowanej spółki do zażądania zabezpieczenia roszczeń, jeśli uprawdopodobni on, że ich zaspokojenie jest zagrożone przez reorganizację. Takie żądanie wierzyciel będzie mógł złożyć w terminie miesiąca od dnia ujawnienia lub udostępnienia planu reorganizacji.

Wierzycielom – w przypadku przekształcenia transgranicznego – będzie również przysługiwać prawo dochodzenia roszczeń powstałych przed ujawnieniem lub udostępnieniem planu przekształcenia transgranicznego, przed sądem właściwym według siedziby spółki przekształcanej, w terminie dwóch lat od dnia przekształcenia transgranicznego. Dodatkowo – w przypadku podziału transgranicznego – wierzyciele będą zabezpieczeni mechanizmem odpowiedzialności solidarnej spółek biorących udział w podziale. W przypadku gdy roszczenie wierzyciela spółki dzielonej nie zostanie zaspokojone przez spółkę, której plan podziału przypisuje konkretne zobowiązanie, pozostałe spółki, na które został przeniesiony majątek (w przypadku podziału przez wydzielenie lub wyodrębnienie także spółka dzielona), będą odpowiadały solidarnie wraz ze spółką, której przypisano to zobowiązanie. Odpowiedzialność solidarna będzie jednak ograniczona do wartości aktywów netto przyznanych w dniu podziału danej spółce uczestniczącej w podziale.

Uczestnictwo pracowników

W ramach nowelizacji k.s.h. szerszą ochroną w toku reorganizacji transgranicznej będą także objęci pracownicy. Należy zwrócić tutaj uwagę na wymogi:

• zawarcia w planie reorganizacji prawdopodobnych skutków reorganizacji dla stanu zatrudnienia;
• przygotowania przez zarząd sprawozdania dla pracowników wyjaśniającego podstawy prawne i uzasadniające ekonomiczne aspekty reorganizacji, w tym wyjaśniające skutki reorganizacji dla pracowników oraz dla przyszłej działalności spółki;
• zawiadomienia przedstawicieli pracowników (a w razie braku takich przedstawicieli – pracowników) o możliwości złożenia spółce uwag dotyczących planu reorganizacji.

Naruszenie ww. obowiązków będzie mogło stanowić podstawę odmowy wydania przez sąd rejestrowy zaświadczenia o zgodności reorganizacji z prawem polskim.

Jak już zostało wspomniane, uprawnienia pracowników wynikające z ustawy o uczestnictwie są omówione w trzeciej części poradnika na s. B8.

kontrola legalności operacji transgranicznych

Jednym z kluczowych elementów nowelizacji k.s.h. jest wprowadzenie szerokiej weryfikacji legalności transgranicznych reorganizacji przez organy publiczne. Na bazie dotychczasowych przepisów k.s.h. – w przypadku połączenia transgranicznego – zarząd polskiej spółki uczestniczącej w połączeniu składał wniosek do sądu rejestrowego o wydanie zaświadczenia o zgodności z prawem polskim połączenia transgranicznego w zakresie procedury podlegającej temu prawu. Jednakże – ze względu na ograniczoną zdolność sądów rejestrowych do dokładnej oceny zgodności z przepisami prawa – kontrola ta była w dużej części wyłącznie formalna; opierała się na upewnieniu, czy plan połączenia zawiera wszystkie wymagane elementy i czy proces połączenia został przeprowadzony zgodnie z odpowiednimi przepisami k.s.h.

Nowelizacja k.s.h. zachowuje instytucję składania wniosku o wydanie zaświadczenia o zgodności z prawem polskim połączenia, podziału lub przekształcenia transgranicznego – w zakresie procedury podlegającej temu prawu – jednak przewiduje, że sąd rejestrowy będzie dokonywał o wiele szerszej oceny, sprawdzając, czy połączenie, podział lub przekształcenie transgraniczne służą nadużyciu, naruszeniu lub obejściu prawa. Sąd rejestrowy będzie też w szczególności badał, czy plan połączenia, podziału lub przekształcenia transgranicznego zawiera informacje o procedurach dotyczących uczestnictwa pracowników, na podstawie których dokonuje się odpowiednich uzgodnień, oraz o możliwych wariantach takich uzgodnień.

Zaświadczenie będzie wydawane przez sąd rejestrowy w terminie trzech miesięcy od złożenia wniosku. W uzyskaniu zaświadczenia ma pomóc domniemanie, zgodnie z którym, jeżeli reorganizacja transgraniczna prowadziłaby do posiadania miejsca rzeczywistego zarządzania lub działalności gospodarczej spółki w UE lub EOG, to uznaje się, że brak jest okoliczności wskazujących na nadużycie, naruszenie lub obejście prawa.

Jeżeli sąd rejestrowy poweźmie jednak poważne wątpliwości wskazujące na to, że połączenie, podział lub przekształcenie transgraniczne służą nadużyciu, naruszeniu lub obejściu prawa, może zwrócić się o opinię do właściwych organów w celu zbadania określonego zakresu działalności spółki lub zasięgnąć opinii biegłego. Konieczność uwzględnienia dodatkowych informacji lub przeprowadzenia dodatkowych czynności wyjaśniających będzie skutkować możliwością przedłużenia terminu na wydanie zaświadczenia o kolejne trzy miesiące.

Sąd rejestrowy odmówi wydania spółce zaświadczenia o zgodności z prawem polskim połączenia, podziału lub przekształcenia transgranicznego i wpisania do rejestru wzmianki o połączeniu, podziale lub przekształceniu transgranicznym, jeśli stwierdzi, że połączenie, podział lub przekształcenie transgraniczne służą nadużyciu, naruszeniu lub obejściu prawa. W przypadku zaś stwierdzenia, że połączenie, podział lub przekształcenie transgraniczne nie spełnia wszystkich warunków w zakresie procedury połączenia, podziału lub przekształcenia transgranicznego podlegającej prawu polskiemu, sąd rejestrowy będzie mógł wezwać spółkę do uzupełnienia tej procedury i wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin.

Rozszerzenie zakresu badania zgodności z prawem reorganizacji transgranicznej spowoduje, że kontrola ta będzie miała zdecydowanie bardziej wszechstronny charakter niż dotychczas (ocena ta będzie mogła dotyczyć m.in. kwestii rejestrowych, podatkowych, pracowniczych czy też karnych). Zgodnie z nowelizacją k.s.h. w proces weryfikacji legalności procedury transgranicznej będą mogły być zaangażowane dodatkowe organy, np. podatkowe, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz Państwowa Inspekcja Pracy.

Należy podkreślić, że wraz z wnioskiem o wydanie zaświadczenia o zgodności z prawem polskim procedury połączenia, podziału lub przekształcenia transgranicznego konieczne będzie ponadto złożenie przez spółkę wniosku o wydanie opinii przez właściwy organ podatkowy (w ramach wniosku do sądu rejestrowego). Wniosek o wydanie takiej opinii sąd rejestrowy będzie niezwłocznie przesyłać do właściwego organu podatkowego, tj. szefa Krajowej Administracji Skarbowej. Przedmiotem tej opinii będzie m.in. ocena skutków podatkowych połączenia, podziału lub przekształcenia transgranicznego z perspektywy przepisów normujących klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania. Zagadnienie to jest opisane szerzej w odrębnej części poradnika na s. B7.

Uwagi ekspertów

• Nowelizacja k.s.h. spowoduje, że sąd rejestrowy i wyspecjalizowane organy będą badać nie tylko sam plan połączenia, podziału, przekształcenia czy procedurę tego procesu wymaganą na podstawie k.s.h., lecz także – szerzej – cały proces połączenia, podziału lub przekształcenia transgranicznego, jego cele i skutki dla wspólników (akcjonariuszy), pracowników, wierzycieli czy innych zainteresowanych, w tym Skarbu Państwa.

ograniczenie dostępu osób trzecich do informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa lub innych prawnie chronionych informacji w opinii biegłego

Zgodnie z zasadą jawności wyrażoną w ustawie o KRS każdy ma prawo – bez konieczności wykazywania interesu prawnego – przeglądania akt rejestrowych podmiotów wpisanych do KRS (z pewnymi wyłączeniami). Zasada ta miała do tej pory w pełni zastosowanie również do opinii biegłego złożonej do sądu rejestrowego w ramach danego procesu reorganizacyjnego.

Nowelizacja k.s.h. wprowadza możliwość ograniczenia jawności wskazanych przez spółkę informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa lub innych prawnie chronionych informacji, które mogłyby się znaleźć w opinii biegłego. Niewątpliwie należy to ocenić pozytywnie. Zmiany w tym zakresie zostały uwzględnione w szczególności w zmienianych:

• art. 503 k.s.h. (w odniesieniu do połączeń);
• art. 538 k.s.h. (w odniesieniu do podziałów);
• art. 559 k.s.h. (w odniesieniu do przekształceń);
• art. 10 ust. 4a pkt 3 ustawy o KRS.

W przypadku wskazania przez spółkę informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa lub innych prawnie chronionych informacji zawartych w opinii biegły będzie składał do sądu rejestrowego dodatkowo odpis opinii z pominięciem tych informacji. Dostęp do pełnej opinii biegłego zawierającej kwalifikowane informacje będzie miał wyłącznie sąd rejestrowy, który będzie miał możliwość oceny zakresu udostępnionych informacji w aktach rejestrowych i wyeliminowania potencjalnych nadużyć w tym zakresie.

wymiana informacji o zakazie sprawowania funkcji kierowniczych

W ramach zwiększenia bezpieczeństwa obrotu nowelizacja k.s.h. wprowadza ponadto do ustawy o KRS regulacje przewidujące wymianę między właściwymi rejestrami państw członkowskich UE informacji o zakazach sprawowania funkcji kierowniczych, które będą (w przypadku Polski) obejmowały dane zgromadzone w tym zakresie w Krajowym Rejestrze Karnym, rejestrze dłużników niewypłacalnych, Krajowym Rejestrze Zadłużonych oraz wykazie udostępnionym przez Komisję Nadzoru Finansowego.

co wynika z przepisów przejściowych

Jak już zostało wspomniane, opisane powyżej nowe regulacje wchodzą w życie 15 września 2023 r. Nowelizacja k.s.h. przewiduje, że jeżeli plan połączenia, połączenia transgranicznego, podziału albo przekształcenia złożono w sądzie rejestrowym przed dniem wejścia w życie nowelizacji k.s.h. (czyli przed 15 września 2023 r.), do postępowań odpowiednio połączeniowych, podziałowych albo przekształceniowych stosuje się dotychczasowe przepisy k.s.h. ©℗

Aspekty podatkowe nowych typów reorganizacji

Obok nowelizacji przepisów k.s.h. wprowadzono zmiany do ustaw podatkowych, w szczególności do ustawy o CIT oraz ordynacji podatkowej. W przypadku ustawy o CIT przyjęte regulacje dostosowują zasady opodatkowania reorganizacji kapitałowych do nowych instytucji przewidzianych przepisami prawa handlowego. Zmiany niosą za sobą również wiele pytań o skutki podatkowe nowych typów reorganizacji, w tym o zastosowanie do nich dotychczas obowiązujących przepisów. W zakresie zaś zmian do ordynacji podatkowej na pierwszy plan wysuwa się wprowadzenie uprzedniego, obowiązkowego opiniowania wszelkich typów reorganizacji transgranicznych przez szefa KAS (co do zgodności takich reorganizacji z polskim prawem podatkowym).

podział transgraniczny

Na wstępie warto wskazać, że kwestia neutralności podatkowej podziału transgranicznego została już uregulowana w dyrektywie Rady 2009/133/WE z 19 października 2009 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku łączenia, podziałów, podziałów przez wydzielenie, wnoszenia aktywów i wymiany udziałów dotyczących spółek różnych państw członkowskich oraz przeniesienia statutowej siedziby SE lub SCE z jednego państwa członkowskiego do innego państwa członkowskiego (Dz.Urz. UE z 2009 r. L 310, s. 34; ost.zm. Dz.Urz. UE z 2013 r. L 141, s. 30; dalej: dyrektywa mergerowa). Stosownie do jej art. 1 każde państwo członkowskie stosuje tę dyrektywę w odniesieniu do:

• łączenia,
• podziałów,
• podziałów przez wydzielenie,
• wnoszenia aktywów oraz wymiany udziałów

– w które zaangażowane są spółki z co najmniej dwóch państw członkowskich.

Co również interesujące, mimo że dotychczas brak było materialnoprawnej podstawy do dokonania podziału transgranicznego, od kilku lat w ustawie o CIT funkcjonowały przepisy odnoszące się do tego typu reorganizacji (por. art. 12 ust. pkt 3g czy art. 12 ust. 9a ustawy o CIT).

Dla podmiotów uczestniczących w reorganizacji kluczowe jest zapewnienie jej neutralności podatkowej. Eliminuje to bowiem konieczność rozpoznawania potencjalnego przychodu, identyfikacji kosztów, określania zasad opodatkowania dochodu, a na gruncie VAT ustalenia zasad opodatkowania zbywanych składników.

W przypadku podziału transgranicznego warunki neutralności są co do zasady podobne jak w przypadku krajowych podziałów. Oznacza to zatem, że dla zachowania neutralności podatkowej podziału transgranicznego konieczne jest aby:

▶ Każda wydzielana część spółki dzielonej była zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa (ZCP), a do tego – przy podziale przez wydzielenie i wyodrębnienie – by pozostająca w spółce dzielonej część również była ZCP. Przez zorganizowaną część przedsiębiorstwa rozumie się organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązania, przeznaczony do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania (zob. art. 4a pkt 4 ustawy o CIT, art. 12 ust. 1 pkt 9 oraz pkt 8b ustawy o CIT; art. 2 pkt 27e ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług; t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1570; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1598; dalej: ustawa o VAT). Status ZCP przenoszonej części spółki dzielonej jest również istotny dla skutków podziału na gruncie VAT. Stosownie bowiem do art. 6 pkt 1 ustawy o VAT przepisów ustawy o VAT nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.

▶ Wartość rynkowa udziałów przyznanych przez spółkę przejmującą wspólnikowi spółki dzielonej nie była niższa od wartości rynkowej majątku przejętego wskutek podziału (zob. art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT). Wydaje się, że warunek ten nie znajdzie zastosowania do nowo wprowadzonego podziału przez wyodrębnienie z uwagi na jego mechanikę. Zdaniem autorów w przypadku podziału przez wyodrębnienie nie powinno być w ogóle do czynienia z wartością emisyjną rozumianą jako „wynagrodzenie” przyznawane przez spółkę przejmującą wspólnikowi spółki dzielonej, z uwagi na brak jego zaangażowania. Kwestia ta może budzić pewne kontrowersje, o czym piszemy dalej. Ewentualnie, gdy spółka przejmująca posiada udziały w spółce dzielonej, ustawa o CIT w art. 12 ust. 1 pkt 8f kreuje przychód po jej stronie (w wartości majątku przejmowanego), który jest jednak wyłączany z opodatkowania na podstawie art. 12 ust. 4 pkt 3f ustawy o CIT, pod warunkiem że udział spółki przejmującej w spółce dzielonej wynosi nie mniej niż 10 proc.

▶ Spółka przejmująca przyjęła dla celów podatkowych składniki majątku w wartości wynikającej z ksiąg podatkowych podmiotu dzielonego – zasada kontynuacji (art. 12 ust. 1 pkt 8c; ust. 4 pkt 3e oraz 3g ustawy o CIT).

▶ Udziały w podmiocie dzielonym nie były nabyte lub objęte w wyniku wymiany udziałów, łączenia lub podziału. Nie powinno to dotyczyć – z uwagi na mechanikę tego procesu – podziału przez wyodrębnienie, o czym piszemy dalej (zob. art. 12 ust. 1 pkt 8ba, ust. 4 pkt 12 lit. a ustawy o CIT).

▶ Przyjęta przez wspólnika dla celów podatkowych wartość udziałów przydzielonych przez spółkę przejmującą w wyniku podziału nie była wyższa niż wartość udziałów w spółce dzielonej, jaka byłaby przyjęta przez tego wspólnika dla celów podatkowych, gdyby nie doszło do podziału (nie powinno to dotyczyć podziału przez wyodrębnienie, o czym piszemy dalej) (zob. art. 12 ust. 1 pkt 8ba, ust. 4 pkt 12 lit. b ustawy o CIT).

▶ Podział został przeprowadzony z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych – tzw. szczególna klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania – SAAR (zob. art. 12 ust. 13 i 14 ustawy o CIT).

▶ Transakcja dotyczyła podmiotów z siedzibą w UE lub EOG oraz posiadających formę prawną wyszczególnioną w załączniku do ustawy o CIT (zob. art. 12 ust. 15 i 16 ustawy o CIT).

Jak zatem wynika z powyższego, zapewnienie neutralności podatkowej podziału transgranicznego wymaga spełnienia wielu warunków. Podział transgraniczny – tak samo jak podział krajowy – powinien natomiast znajdować się poza zakresem opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Odnośnie do zasad sukcesji podatkowej – w naszej ocenie – zastosowanie powinien znaleźć art. 93c ordynacji podatkowej (z zastrzeżeniem, że opisany powyżej warunek dotyczący ZCP został spełniony). Zgodnie z przywołanym przepisem, w brzmieniu nadanym nowelizacją k.s.h., osoby prawne lub spółki komandytowo-akcyjne przejmujące albo osoby prawne lub spółki komandytowo-akcyjne powstałe w wyniku podziału wstępują, z dniem podziału albo z dniem wydzielenia albo z dniem wyodrębnienia, we wszelkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki osoby prawnej lub spółki komandytowo-akcyjnej dzielonej pozostające w związku z przydzielonymi im w planie podziału składnikami majątku. Choć przepis ten nie odwołuje się expressis verbis do podziału transgranicznego, Naczelny Sąd Administracyjny na gruncie art. 93 ordynacji podatkowej (dotyczącego sukcesji przy połączeniach) wskazywał, że zasada sukcesji ma zastosowanie również do połączeń transgranicznych (por. wyrok NSA z 14 lutego 2014 r. sygn. akt II FSK 536/12). Zatem per analogiam również przepis o sukcesji przy podziale powinien znaleźć zastosowanie do podziału transgranicznego. W kontekście sukcesji warto także wskazać, że ustawodawca wprowadził obowiązek kontynuacji amortyzacji w stosunku do składników majątku (przejętych w wyniku reorganizacji transgranicznej), które nie są przypisane do zagranicznego zakładu położonego na terytorium Polsk.

Dodatkowo, omawiając skutki podatkowego podziału transgranicznego, nie można zapomnieć o kilku kluczowych kwestiach związanych z transgranicznym charakterem reorganizacji. I tak podział transgraniczny – jak każda inna transakcja/zdarzenie gospodarcze – wymaga analizy z pespektywy wszystkich uczestniczących w niej podmiotów. Co jednak charakterystyczne dla podziału transgranicznego, uczestniczą w nim podmioty z co najmniej dwóch państw członkowskich. Zatem wymaga on analizy przepisów obowiązujących we wszystkich zaangażowanych jurysdykcjach (właściwych dla uczestniczących podmiotów). Oznacza to z kolei, że podział transgraniczny będzie rodził skutki nie tylko na gruncie ustawy o CIT obowiązującej w Polsce, lecz również na gruncie zagranicznych regulacji podatkowych. Kolejna kwestia, o której należy pamiętać, to potencjalna kolizja obowiązków podatkowych. Gdy w rezultacie podziału transgranicznego powstanie w Polsce dochód (a zatem gdy podział nie będzie neutralny) oraz jednocześnie ten sam dochód będzie objęty zagranicznym obowiązkiem podatkowym, to konieczne może być zastosowanie do takiego dochodu właściwej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania (UPO). Niestety przyporządkowanie tak osiągniętego dochodu z podziału do właściwych przepisów UPO nastręcza istotnych trudności, zwłaszcza w świetle przepisów ustawy o CIT obowiązujących od początku 2022 r. I tak w art. 7b ust. 1 ustawy o CIT został zawarty katalog przychodów z zysków kapitałowych, w którym przychody z podziałów zostały wymienione dwukrotnie; po raz pierwszy w „podkatalogu” dotyczącym przychodów z udziałów w zyskach osób prawnych (art. 7b ust. 1 pkt 1 lit. m ustawy o CIT), oraz po raz drugi jako przychód kapitałowy, ale już nie jako przychód z udziału w zyskach osób prawnych (art. 7b ust. 1 pkt 1a ustawy o CIT). Zatem wynikłe z powyższego wątpliwości zasadzają się na tym, czy przychód z podziału jest przychodem z udziału w zyskach osób prawnych, czy nie. Mogłoby się wydawać, że pytanie to ma charakter teoretyczny, tymczasem odpowiedź na nie jest kluczowa dla przyporządkowania przychodu (dochodu) z podziału do właściwych przepisów UPO, a w konsekwencji dla określenia ich skutków podatkowych. I tak w przypadku uznania, że przychód z podziału jest przychodem z udziału w zyskach osób prawnych, na gruncie UPO będzie on co do zasady rodził skutki właściwe dywidendzie, co z kolei może oznaczać konieczność poboru podatku u źródła w Polsce. Gdy stwierdzimy jednak, że przychód z podziału nie jest przychodem z udziału w zyskach osób prawnych, to możliwe stanie się jego zakwalifikowanie do jednego z – co do zasady – bardziej „korzystnych” przepisów UPO (np. do grupy „dochodów kapitałowych”, „zysków przedsiębiorstwa” lub „innych dochodów” – konkretna kwalifikacja też rodzi pewne wątpliwości).

Obecnie organy prezentują stanowisko, że omówiona wyżej kwalifikacja przychodu z podziału zależy od tego, czy podmiot osiągający taki przychód posiada udziały w spółce, której majątek lub udziały/akcje otrzymuje (por. interpretacja indywidualna dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 15 grudnia 2022 r. (nr 0114-KDIP2-1.4010.66.2022.4.JF). Z poglądem tym zasadniczo zgodził się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z 28 kwietnia 2023 r. (sygn. akt I SA/Gl 14/23), uchylając jednak interpretację z powodu niezgodności z prawem UE ograniczenia neutralności do pierwszej reorganizacji (o czym piszemy dalej).

Analizując powyższe, należy pamiętać, że do przychodu z podziału (nawet gdy zostanie zakwalifikowany do przychodów z udziału w zyskach osób prawnych) nie znajdą zastosowania przepisy implementujące dyrektywę Rady 2011/96/UE z 30 listopada 2011 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych państw członkowskich (Dz.Urz. UE z 2011 r. L 345, s. 8; ost.zm. Dz.Urz. UE z 2015 r. L 21, s. 1; dalej: dyrektywa Parent-Subsidiary), zwalniające z opodatkowania u źródła m.in. dywidendy (pod pewnymi warunkami). Jak zatem widać, opodatkowanie ewentualnego dochodu powstałego w wyniku podziału rodzi istotne wątpliwości. Pokazuje też, jak ważne jest zadbanie o neutralność podatkową reorganizacji.

podział przez wyodrębnienie

Nowa forma podziału stanowi interesującą alternatywę również w perspektywie podatkowej. W skutkach dla struktury kapitałowej przypomina ona wkład niepieniężny, eliminując udział trzeciego podmiotu, tj. wspólnika spółki dzielonej. W przeciwieństwie jednak do aportu jej rezultatem jest sukcesja uniwersalna, także na gruncie prawa podatkowego. W przypadku wkładu niepieniężnego (którego przedmiotem jest ZCP), funkcjonuje jedynie solidarna odpowiedzialność nabywcy ZCP (wraz z jej zbywcą) za zobowiązanie podatkowe powstałe do dnia nabycia ZCP. Zatem spółka otrzymująca wkład nie jest np. chroniona przez interpretacje indywidualne otrzymane przez wspólnika, choćby dotyczyły działalności wniesionej do tej spółki.

Warunki neutralności podziału przez wyodrębnienie są zbliżone do omówionych powyżej dla potrzeb podziału transgranicznego (zawarta tam lista stanowi punkt wyjścia dla dalszej analizy). Pewne odrębności podatkowe związane z podziałem przez wyodrębnienie związane są jednak z brakiem uczestnictwa w nim podmiotu trzeciego, jakim jest wspólnik spółki dzielonej. Stosownie do art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT przychodem po stronie spółki przejmującej jest nadwyżka wartości majątku otrzymanego nad wartością emisyjną udziałów/akcji przydzielonych wspólnikowi dzielonej. W przypadku podziału przez wydzielenie, konstrukcja tego przepisu jest zasadniczo zrozumiała, ponieważ wartość emisyjna udziałów/akcji stanowi swoistą cenę za nabyty majątek spółki dzielonej, należną jej wspólnikowi. Gdy ta „cena” jest niższa od wartości otrzymanej, po stronie spółki przejmującej powstaje przysporzenie (bo podmiot otrzymał coś, za co „nie zapłacił”). Jednak w ramach podziału przez wyodrębnienie wspólnik spółki dzielonej nie otrzymuje żadnych udziałów/akcji, ponieważ nie bierze udziału w reorganizacji. Literalna wykładnia powyższego przepisu mogłaby prowadzić do wniosku, że skoro nie przydzielono wspólnikowi spółki dzielonej żadnych udziałów/akcji, to przychodem dla spółki przejmującej będzie cała wartość przejmowanego majątku (nie ma bowiem o co ją pomniejszyć).

Zdaniem autorów zasadne wydaje się jednak podejście, zgodnie z którym ww. przepis nie znajdzie zastosowania do podziału przez wyodrębnienie jako niedotyczący tej formy reorganizacji. Skoro bowiem podział przez wyodrębnienie – ze swej prawnej natury – nie prowadzi do przydzielenia udziałów/akcji wspólnikowi, to nie jest też możliwe zastosowanie przepisu, który kreuje przychód na podstawie powyższego zdarzenia. Ze zbliżonym problemem musieli dotychczas zmierzyć się podatnicy uczestniczący w połączeniu uproszczonym (przewidzianym przez dotychczas obowiązujące regulację). Również na jego gruncie może nie dojść do wydania udziałów wspólnikowi spółki przejmowanej. Dyrektor KIS wielokrotnie potwierdzał w interpretacjach indywidualnych, że analizowany art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT nie znajduje zastosowania do takiego połączenia (por. interpretacja indywidualna dyrektora KIS z 5 maja 2023 r., nr 0111-KDIB1-1.4010.125.2023.2.SH).

Brak uczestnictwa wspólnika spółki dzielonej w podziale przez wyodrębnienie rodzi nie tylko kolejne pytania, lecz również potencjalne korzyści związane z zastosowaniem zasady ograniczenia neutralności podatkowej do pierwszej czynności reorganizacyjnej. Od początku 2022 r. – zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 12 lit. a ustawy o CIT – w przypadku połączenia lub podziału spółek do przychodu wspólnika spółki przejmowanej lub dzielonej nie zalicza się przychodu stanowiącego wartość emisyjną udziałów (akcji) przydzielonych przez spółkę przejmującą lub nowo zawiązaną, jeżeli udziały/akcje w podmiocie przejmowanym lub dzielonym nie zostały nabyte lub objęte w wyniku wymiany udziałów albo przydzielone w wyniku innego łączenia lub podziału podmiotów. Przepis ten konstruuje kontrowersyjne (zwłaszcza w świetle prawa unijnego) ograniczenie neutralności podatkowej do pierwszej reorganizacji. W myśl powyższego przepisu, jeśli wspólnik objął udziały/akcje w danej spółce w drodze czynności reorganizacyjnej (np. w wyniku połączenia), to kolejna czynność (np. podział tej spółki) nie będzie dla niego neutralna podatkowa. Przepis ten budzi też wiele praktycznych wątpliwości, np. czy objęcie jedynie części udziałów/akcji w wyniku reorganizacji wyłącza w całości neutralność (czy tylko w tej proporcjonalnej części) albo czy znajduje on zastosowanie do udziałów/akcji objętych w wyniku reorganizacji również przed jego uchwaleniem. Co jednak najważniejsze, wątpliwości budzi jego zgodność z dyrektywą mergerową – na sprzeczność komentowanego przepisu z regulacją unijną wskazują sądy administracyjne, m.in. WSA w Gliwicach we wskazanym wyżej wyroku z 28 kwietnia 2023 r., jak również WSA w Olsztynie w wyroku z 28 czerwca 2023 r. (sygn. akt I SA/Ol 118/23).

Niezależnie jednak od dalszego losu tego przepisu, wydaje się on nie dotyczyć sytuacji, w której kolejną reorganizacją jest podział przez wyodrębnienie. Jak już bowiem omówiono powyżej, w wyniku podziału przez wyodrębnienie, nie są przyznawane udziały (akcje) wspólnikowi spółki dzielonej. Mimo zatem niespełnienia warunku neutralności, brak jest wartości emisyjnej, która mogłaby po stronie wspólnika spółki dzielonej stanowić przychód. W odwrotnej jednak sytuacji, gdy najpierw nastąpi podział przez wyodrębnienie, a następnie np. dalszy podział spółki wyodrębnionej (tym razem przez wydzielenie), omawiany przepis do drugiej reorganizacji znajdzie zastosowanie. W wyniku bowiem podziału przez wydzielenie, udziały/akcje otrzyma wspólnik spółki wcześniej wyodrębnionej, a zatem będzie możliwe będzie określenie po jego stronie przychodu. Z tych samych przyczyn do podziału przez wyodrębnienie nie powinien znaleźć zastosowania wymóg z art. 12 ust. 4 pkt 12 lit. b ustawy o CIT, by przyjęta przez wspólnika dla celów podatkowych wartość udziałów przydzielonych przez spółkę przejmującą w wyniku podziału nie była wyższa niż wartość udziałów w spółce dzielonej, jaka byłaby przyjęta przez tego wspólnika dla celów podatkowych, gdyby nie doszło do podziału. Powiązany bowiem z nim art. 12 ust. 1 pkt 8ba ustawy o CIT odwołuje się do wartości emisyjnej udziałów/akcji przydzielanych wspólnikowi spółki dzielonej, a te – jak omówiono wyżej – nie zostaną mu przydzielone w wyniku podziału przez wyodrębnienie.

Do podziału przez wyodrębnienie nie powinno także znaleźć zastosowania opodatkowanie wynikające z art. 12 ust. 1 pkt 8f ustawy o CIT (a w konsekwencji art. 12 ust. 4 pkt 3f „niwelujący” przychód z art. 12 ust. 1 pkt 8f ustawy o CIT). Opodatkowanie to bowiem dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy spółka przejmująca posiada udziały w kapitale zakładowym spółki dzielonej. Natomiast z istoty podziału przez wyodrębnienie wynika, że to jedynie spółka dzielona może posiadać udziały w spójce przejmującej, a nie odwrotnie (zatem nie ziści się hipoteza analizowanego przepisu).

Ustawodawca w ramach nowelizacji k.s.h. określił także zasady ustalania kosztów przy zbyciu lub umorzeniu udziałów/akcji nabytych w wyniku wyodrębniania. Uczynił to w sposób zbliżony do tego występującego przy udziałach/akcjach nabytych w wyniku aportu. W przypadku gdy wyodrębniany majątek stanowił ZCP, co do zasady koszt udziałów/akcji zostanie określony na podstawie wartości składników ZCP (wynikającej z ewidencji podatkowej) określonej na dzień objęcia tych udziałów/akcji. Jak już też powyżej wskazano, rezultatem podziału przez wyodrębnianie będzie sukcesja uniwersalna, zgodnie z art. 93c ordynacji podatkowej (z zastrzeżeniem, że opisany powyżej warunek dotyczący ZCP został spełniony). Przepisu ten – w brzmieniu nadanym komentowaną nowelizacją k.s.h. – stanowi, że osoby prawne lub spółki komandytowo-akcyjne przejmujące albo osoby prawne lub spółki komandytowo-akcyjne powstałe w wyniku podziału wstępują, z dniem podziału albo z dniem wydzielenia albo z dniem wyodrębnienia, we wszelkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki osoby prawnej lub spółki komandytowo-akcyjnej dzielonej pozostające w związku z przydzielonymi im w planie podziału składnikami majątku.

Natomiast odnośnie do podatku od czynności cywilnoprawnych, podział przez wyodrębnienie – podobnie jak inne typy podziałów – powinien być poza jego zakresem.

Uwagi ekspertów

• Podział przez wyodrębnienie rysuje się jako atrakcyjna alternatywa nie tylko dla wkładu niepieniężnego, ale również dla podziału przez wydzielenie (zwłaszcza gdy spółka już raz uczestniczyła w reorganizacji). Zainteresowane omawianym podziałem mogą być nie tylko duże grupy i podmioty, ale również wiele mniejszych czy rodzinnych biznesów prowadzonych w formie spółek kapitałowych. Z uwagi jednak na nie do końca jasne brzmienie przepisów ustawy o CIT oraz brak praktyki potwierdzającej zaprezentowane wyżej podejście, można się spodziewać, że podatnicy będą zainteresowani jego potwierdzeniem w drodze interpretacji indywidualnych.

nowe połączenie uproszczone

Na gruncie regulacji podatkowej do nowego połączenia uproszczonego, co do zasady, znajdą zastosowanie przepisy właściwe dla innych rodzajów połączeń. Oznacza to przede wszystkim, że dla zapewnienia neutralności podatkowej ww. połączenia konieczne będzie w szczególności aby:

• spółka przejmująca przyjęła dla celów podatkowych składniki majątku w wartości wynikającej z ksiąg podatkowych podmiotu przejmowanego – zasada kontynuacji (art. 12 ust. 1 pkt 8c; ust. 4 pkt 3e oraz 3g ustawy o CIT);
• w przypadku gdy spółka przejmująca posiada udziały/akcje w kapitale zakładowym spółki przejmowanej, udział spółki przejmującej w spółce przejmowanej wynosił nie mniej niż 10 proc. (zob. 12 ust. 1 pkt 8f ust. 4 pkt 3f);
• połączenie zostało przeprowadzone z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych – tzw. szczególna klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania – SAAR (zob. art. 12 ust. 13 i 14 ustawy o CIT);
• transakcja dotyczyła podmiotów z siedzibą w UE lub EOG oraz posiadających formę prawną wyszczególnioną w załączniku do ustawy o CIT (zob. art. 12 ust. 15 i 16 ustawy o CIT).

Podobnie jak przy dotychczas funkcjonującym połączeniu bez podwyższenia kapitału zakładowego, do nowego połączenia uproszczonego – zdaniem autorów – nie powinny znaleźć zastosowania przepisy odwołujące się do wartości udziałów/akcji przyznanych wspólnikowi, w szczególności art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT. Jak już bowiem wyjaśniono na gruncie podziału przez wyodrębnienie (oraz wskazanej tam interpretacji dotyczącej połączenia uproszczonego), skoro wspólnik spółki przejmowanej nie otrzymuje żadnych udziałów/akcji, to nie powinien powstać przychód opierający się na wartości wydanych udziałów/akcji. Podobnie: nowe połączenie uproszczone nie powinno być objęte zasadą ograniczenia neutralności do pierwszej reorganizacji, gdy przeprowadzane jest jako kolejna z reorganizacji. Z uwagi na to, że wspólnik nie otrzymuje udziałów/akcji, swoista „sankcja” za naruszenie komentowanej zasady (w postaci przychodu odpowiadającego wartości emisyjnej otrzymanych udziałów/akcji) nie będzie mogła być zrealizowana. W celu jednak wyeliminowania wątpliwości związanych z bezemisyjnym charakterem połączenia uproszczonego, zasadne wydaje się zabezpieczenie skutków podatkowych reorganizacji (tj. braku zastosowania art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT) w drodze interpretacji indywidualnej.

Ustawodawca, dostosowując regulację podatkową do nowego połączenia uproszczonego, określił zasady ustalania wartości kosztów przy zbyciu udziałów/akcji spółki przejmującej, gdy połączenie nastąpiło bez przyznawania jej udziałów/akcji. W takim przypadku koszty uzyskania przychodów z tytułu nabycia lub objęcia udziałów/akcji spółki przejmującej powiększa się o przypadające na zbywane udziały/akcje koszty nabycia lub objęcia udziałów/akcji spółki przejmowanej (ustalone zgodnie z właściwymi przepisami podatkowymi tj. art. 15 ust. 1k lub art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o CIT).

Ważne: W rezultacie nowego połączenia uproszczonego, tak samo jak przy zwykłym połączeniu, spółka przejmująca wejdzie w przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki spółki przejmowanej (nastąpi sukcesja uniwersalna).

przekształcenie transgraniczne

W pierwszej kolejności należy pamiętać, że przy przekształceniu transgranicznym – w przeciwieństwie do podziałów czy połączeń – nie dochodzi do przeniesienia majątku (w tym akcji czy udziałów) do innego podmiotu. Cały czas mamy do czynienia z jednym, tym samym podmiotem, tyle że funkcjonującym w innej formie prawnej na gruncie innej jurysdykcji. Zmiana siedziby w wyniku przekształcenia co do zasady pociąga za sobą zmianę rezydencji podatkowej, co oczywiście będzie oznaczać konieczność stosowania przepisów podatkowych właściwych dla nowego państwa rezydencji. W przypadku działalności również w innych krajach – w odpowiednim zakresie zastosowanie znajdą przepisy właściwe także tym jurysdykcjom. Niezależnie jednak od powyższego sama czynność przekształcenia może rodzić skutki w obszarze podatku od dochodów z nierealizowanych zysków (tzw. exit tax). Podatek ten zapobiega utracie przez dane państwo prawa do opodatkowania dochodu efektywnie wygenerowanego (ale jeszcze nieopodatkowanego) przed przeniesieniem aktywów.

Podobnie jak miało to miejsce przy podziałach transgranicznych, ustawodawstwo podatkowe wyprzedziło regulacje prawa handlowego i już od początku 2022 r. istnieją przepisy dotyczące exit tax przy przekształceniach transgranicznych. I tak zgodnie z art. 24f ust. 2 pkt 2 ustawy o CIT ww. podatkowi podlega zmiana rezydencji podatkowej przez podatnika podlegającego w Polsce obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów (nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu), w wyniku której Polska traci prawo do opodatkowania dochodów ze zbycia składnika majątku będącego własnością tego podatnika, w związku z przeniesieniem jego siedziby lub zarządu do innego państwa, w tym w związku z transgranicznym przekształceniem. Co jednak istotne, opodatkowanie podatkiem od dochodów z niezrealizowanych zysków w wyniku zmiany rezydencji podatkowej (np. w wyniku przekształcenia transgranicznego) nie dotyczy składników majątku, które po zmianie rezydencji podatkowej pozostają związane z położonym na terytorium Polski zagranicznym zakładem podatnika, który zmienił rezydencję podatkową. Oznacza to, że exit tax może nie znaleźć zastosowania do podatnika kontynuującego działalność na terytorium Polski, z wykorzystaniem tych samych zasobów jak przed przekształceniem.

Nie omawiając całej mechaniki exit tax i jego poboru, należy zwrócić uwagę na kluczowe pojęcie dla każdego podatku dochodowego, jakim jest dochód. Stosownie do art. 24f ust. 5 ustawy o CIT dochód z niezrealizowanych zysków stanowi nadwyżka wartości rynkowej składnika majątku ustalanej na dzień jego przeniesienia albo na dzień poprzedzający dzień zmiany rezydencji podatkowej ponad jego wartość podatkową. W definicji tej wątpliwości może budzić pojęcie wartości podatkowej – ustawodawca tłumaczy ją jako wartość niezaliczoną uprzednio do kosztów uzyskania przychodów w jakiejkolwiek formie, jaka zostałaby przyjęta przez podatnika za koszt uzyskania przychodów, gdyby składnik ten został przez niego odpłatnie zbyty. Z kolei podstawę opodatkowania stanowi suma dochodów z niezrealizowanych zysków dla poszczególnych składników majątku (lub ZCP) i podlega ona opodatkowaniu w stawce 19 proc.

Cechą przekształcenia transgranicznego jest również sukcesja generalna na gruncie podatkowym. W świetle art. 93a par. 1 ordynacji podatkowej osoba prawna zawiązana (powstała) w wyniku przekształcenia innej osoby prawnej lub przekształcenia spółki niemającej osobowości prawnej wstępuje we wszelkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki przekształcanej osoby lub spółki. Choć przepis ten nie został zmieniony w wyniku komentowanej nowelizacji k.s.h., to nie powinno budzić wątpliwości jego zastosowanie także do przekształceń transgranicznych. W ramach przyjętych zmian ustawodawca zdecydował się natomiast doprecyzować kwestie związane z kontynuacją amortyzacji przez podmiot powstały w wyniku przekształcenia.

podatkowe opiniowanie reorganizacji

Jedną z kluczowych zmian zawartych w komentowanej nowelizacji k.s.h., będącą zarazem całkowitą nowością w systemie podatkowym, jest obowiązek uzyskania opinii organu podatkowego w procedurze reorganizacji transgranicznej (dotyczy to zarówno przekształcenia, połączenia jak i podziału). W efekcie zarząd polskiej spółki biorącej udział w takiej reorganizacji wraz z wnioskiem do sądu rejestrowego o wydanie zaświadczenia o zgodności z prawem polskim podziału/połączenia/przekształcenia będzie zobowiązany złożyć wniosek do organu podatkowego o opinię. Dla porównania: w poprzednim stanie prawnym w przypadku transgranicznych połączeń (tj. dla dotychczas jedynej uregulowanej formy reorganizacji transgranicznej), przedmiotem zaświadczenia o zgodności z prawem polskim planowanego połączenia była co do zasady zgodność procedury połączeniowej z przepisami prawa handlowego. Tymczasem w ramach nowej procedury reorganizacja transgraniczna będzie weryfikowana również w świetle obowiązków podatkowych.

Cele opinii

Wniosek o opinię organu podatkowego będzie składany do sądu rejestrowego wraz z wnioskiem o wydanie zaświadczenia. Następnie sąd rejestrowy niezwłocznie prześle wniosek o opinię podatkową do szefa KAS, który będzie organem właściwym w toku postępowania o wydanie ww. opinii. Przedmiotem opinii będzie:

1) ocena, czy nie istnieje uzasadnione przypuszczenie, że transgraniczne przekształcenie, połączenie albo podział spółki może:

a) stanowić czynność lub element czynności określonej w art. 119a par. 1 ordynacji podatkowej lub

b) być przedmiotem decyzji wydanej z zastosowaniem środków ograniczających umowne korzyści, lub

c) stanowić nadużycie prawa, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy o VAT;

2) potwierdzenie, że są zaspokojone lub zabezpieczone zobowiązania pieniężne spółki wobec organów podatkowych lub niepodatkowe należności budżetowe o charakterze publicznoprawnym w rozumieniu art. 60 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1270; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1693), do których wymiaru lub poboru są właściwe organy KAS.

Jak zatem widać, opinia organu podatkowego będzie miała dwa podstawowe cele: weryfikację, czy planowane działania reorganizacyjnie nie mają charakteru abuzywnego, oraz sprawdzenie, czy podmiot biorący udział w reorganizacji spełnił swoje dotychczasowe obowiązki względem organów podatkowych.

▶ Weryfikacja, czy planowane działania reorganizacyjne nie mają charakteru abuzywnego. Chodzi tutaj o to, że analiza przeprowadzona w toku wydawania opinii powinna umożliwić ocenę danej reorganizacji pod kątem ryzyka nadużyć i unikania opodatkowania. Dla potrzeb powyższego ustawodawca odwołuje się mechanizmów przeciwdziałających unikaniu opodatkowania zawartych na gruncie ordynacji podatkowej, umów o unikaniu podwójnego opodatkowania czy ustawy o VAT. Zobowiązuje on szefa KAS do weryfikacji, czy nie istnieje uzasadnione przypuszczenie, że zostaną spełnione przesłanki zastosowania jednego z ww. mechanizmów. Można stwierdzić, że dla potrzeb reorganizacji ww. procedur zmieniają swój charakter z następczych na poprzedzające podejmowane przez podatnika czynności. Wprowadzenie tej szczególnej procedury przy okazji reorganizacji transgranicznych może być motywowane faktem wykorzystywania niektórych struktur międzynarodowych do agresywnych optymalizacji. Chcąc zapobiec takim zjawiskom, ustawodawca zobowiązuje szefa KAS do weryfikacji motywów planowanych działań jeszcze przed ich podjęciem.

▶ Sprawdzenie, czy podmiot biorący udział w reorganizacji spełnił swoje dotychczasowe obowiązki względem organów podatkowych. Działanie to ma zawczasu zapobiec problemom w egzekucji należności podatkowych, które mogłyby się pojawić po przeprowadzeniu reorganizacji.

Ustawodawca wskazał na następujące informacje oraz dokumenty, jakie powinien zawierać wniosek o opinię organu podatkowego:

1) dane identyfikujące wnioskodawcę;

2) wskazanie podmiotów dokonujących czynności;

3) wyczerpujący opis czynności wraz ze wskazaniem powiązań występujących między podmiotami;

4) numer schematu podatkowego albo z jakich powodów faktycznych lub prawnych uzgodnienie nie podlegało raportowaniu MDR;

5) wskazanie celów, których realizacji czynność ma służyć;

6) wskazanie ekonomicznego lub gospodarczego uzasadnienia czynności;

7) określenie skutków podatkowych, w tym korzyści podatkowych, będących rezultatem czynności objętych wnioskiem;

8) wskazanie innych niż w pkt 7 korzyści podatkowych, niepodlegających ocenie określonej w art. 119za pkt 2 ordynacji podatkowej, których osiągnięcie jest uzależnione choćby pośrednio od dokonania czynności;

9) wskazanie innych czynności planowanych, rozpoczętych lub dokonanych, od których choćby pośrednio jest uzależnione osiągnięcie korzyści podatkowych, o których mowa w pkt 7 i 8;

10) zaświadczenie o niezaleganiu w podatkach lub stwierdzające stan zaległości, w tym zawierające informacje o których mowa w art. 306e par. 4 ordynacji podatkowej (np. informacje o prowadzeniu wobec wnioskodawcy postępowania egzekucyjnego w administracji);

11) oświadczenie członków zarządu spółki dotyczące położenia posiadanych przez spółkę nieruchomości na terytorium Polski;

12) potwierdzenia wniesienia opłaty od wniosku.

Jak zatem wynika z powyższego, złożenie wniosku będzie wymagało zgromadzenia przez wnioskodawcę szeregu dokumentów i informacji, a także podjęcia wcześniej określonych czynności administracyjno-podatkowych (np. wystąpienia o zaświadczenie o niezaleganiu w podatkach czy zaraportowania schematu podatkowego). Wniosek o opinię organu podatkowego będzie podlegał opłacie w wysokości 50 proc. minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu złożenia wniosku (np. dla 15 września 2023 r. będzie to kwota 1800 zł). Szef KAS na wydanie opinii będzie miał co do zasady miesiąc od otrzymania wniosku. Warto przy tym zwrócić uwagę, że początek powyższego terminu nie będzie tożsamy ze złożeniem wniosku – ten jest bowiem składany do sądu rejestrowego, który z kolei przekazuje go do organu. Ustawodawca zostawił jednak organowi furtkę, w postaci możliwości przedłużenia tego terminu nie więcej niż o trzy miesiące. Podobnie jak w przypadku interpretacji podatkowych, do powyższych terminów nie wlicza się terminów przewidzianych w przepisach prawa podatkowego dla dokonania określonych czynności, okresów zawieszenia postępowania oraz okresów opóźnień spowodowanych z winy strony albo z przyczyn niezależnych od organu. W przeciwieństwie jednak do interpretacji podatkowej, ustawodawca nie przewidział tzw. milczącej zgody, sprawiając tym samym, że powyższe terminy mają jedynie charakter instrukcyjny.

W rezultacie postępowania szef KAS może wydać opinię lub odmówić jej wydania. Druga z sytuacji nastąpi, gdy „zaistnieje uzasadnienie przypuszczenie”, że reorganizacja doprowadzi do spełnienia przesłanek zastosowania jednego z wyżej wymienionych mechanizmów antyabuzywnych lub w jej rezultacie nie zostaną zaspokojone lub nie zostały zabezpieczone zobowiązania pieniężne i niepodatkowe należności budżetowe. Tytułem przykładu, szef KAS odmówi wydania opinii, gdy poweźmie uzasadnione przepuszczenie, że reorganizacja może stanowić unikanie opodatkowania w myśl klauzuli GAAR. Następnie szef KAS, po wydaniu opinii lub odmowie jej wydania, prześle ją do sądu rejestrowego. W tym miejscu rodzi się pytanie, czy sąd rejestrowy będzie związany odmową wydania opinii podatkowej (co może z kolei przełożyć się na odmowę wydania zaświadczenia o zgodności z prawem). Choć przepisy tego nie przesądzają definitywnie, wydaje się, że tak. Wnioskodawca niezadowolony z rozstrzygnięcia będzie mógł zaskarżyć zarówno opinię, jak i odmowę jej wydania do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Skarga na nie będzie mogła być oparta – tak samo jak w przypadku interpretacji indywidualnej – wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego.

Wpływ na inne postępowania

Kolejnym obszarem budzącym wątpliwości jest wpływ opinii na inne postępowania podatkowe, w tym zabezpieczające pozycję wnioskodawcy (np. postępowanie o interpretacje indywidualną czy opinię zabezpieczającą). Ustawodawca w nowo przyjętych przepisach wskazuje, że wydanie opinii nie stanowi przeszkody do prowadzenia wobec spółki czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, postępowania podatkowego lub kontroli celno-skarbowej. Z powyższego zatem wynika, że nawet w sytuacji gdy wnioskodawca uzyska opinię, organ może wszcząć np. postępowania podatkowe w kierunku wydania decyzji z zastosowaniem klauzuli GAAR. Z innej jednak strony, mimo że zakres przedmiotowy „opinii reorganizacyjnej” oraz opinii zabezpieczającej są częściowo podobne, nie widać przeszkód, by zainteresowany wnioskodawca mógł wystąpić o obydwie jednocześnie. Po pierwsze przepisy nie wyłączają takiej możliwości, a po drugie wnioskodawca ma interes prawny w uzyskaniu obydwu środków (jeden służy spełnieniu formalnych warunków reorganizacji, a drugi zabezpieczeniu potencjalnych ryzyk związanych z uznaniem czynności za unikanie podatkowania).

Opinia reorganizacyjna (oraz samo postępowanie o jej wydanie) nie powinna być również przeszkodą w uzyskaniu interpretacji indywidualnej. Cele i zakresy obydwu środków zasadniczo się różnią. Dany podmiot może być zobowiązany do uzyskania opinii reorganizacyjnej i jednocześnie być zainteresowany potwierdzeniem w drodze interpretacji np. czy zespół składników materialnych i niematerialnych stanowi ZCP albo rozwiązaniem swoich wątpliwości co do ujęcia podatkowego danego zdarzenia.

Uwagi ekspertów

• Przygotowanie wniosku o opinię organu podatkowego będzie zapewne niełatwym procesem (zbliżonym w swym stopniu skomplikowania do wniosku o wydanie opinii zabezpieczającej). Można się spodziewać, że w toku postępowania organ będzie wzywał wnioskodawcę o przedłożenie dodatkowych informacji (tak jak dzieje się to np. w znacznie prostszej procedurze interpretacyjnej). Należy również pamiętać, że przed złożeniem wniosku konieczne może być wywiązanie się z innych procedur, np. uzyskanie zaświadczenia o niezaleganiu czy zaraportowanie schematu podatkowego (co samo w sobie może nastręczać wielu podatnikom trudności).

• Przygotowując wniosek oraz inne odpowiednie dokumenty, warto pamiętać, że odmowa wydania opinii może skutecznie zablokować proces reorganizacyjny w grupie. ©℗

Zmodyfikowane zasady uczestnictwa pracowników przy transgranicznych przekształceniach, połączeniach oraz podziałach spółek

Dotychczas obowiązujące przepisy regulowały jedynie uczestnictwo pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia spółek. Obok opisanych zmian w k.s.h., 15 września br., wejdą w życie również nowe przepisy dotyczące uczestnictwa pracowników w spółce powstałej nie tylko w wyniku transgranicznego połączenia spółek, lecz także w spółce powstałej w konsekwencji transgranicznego przekształcenia oraz podziału spółek. Nowe regulacje, zawarte w ustawie z 26 maja 2023 r. o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału spółek (Dz.U. poz. 1784; dalej ustawa o uczestnictwie), znacznie rozszerzają dotychczasowe uprawnienia pracowników. Zmiany w tym zakresie wynikają z konieczności implementacji dyrektywy 2019/2121, która wyszła naprzeciw potrzebom rynku. Praktyka ostatnich lat pokazała bowiem, że transgraniczne procesy transformacyjne przeprowadzane są w szerszym zakresie niż tylko łączenie spółek. Z dniem wejścia w życie nowych przepisów utraci moc ustawa z 25 kwietnia 2008 r. o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia się spółek (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2384).

Ustawa o uczestnictwie przewiduje zmodyfikowane modele i formy współuczestnictwa pracowników przy transgranicznych przekształceniach, połączeniach oraz podziałach spółek, które w sposób realny mają pozwolić pracownikom wpływać na rozwój spółki, poprzez zapewnienie im uprawień w zakresie kontroli oraz nadzoru korporacyjnego. W ocenie ustawodawcy załoga przedsiębiorstwa ma stałą styczność z funkcjonowaniem organizacji i rozumie jej potrzeby, dlatego też przedstawiciele załogi są w stanie odnieść się krytycznie do działań podejmowanych przez zarządy spółek. Z kolei świadomość pracowników, że mają wpływ na funkcjonowanie organizacji, zwiększa ich lojalność wobec pracodawcy i buduje zaufanie wewnątrz firmy.

Pierwszy model współuczestnictwa pracowników polega na utworzeniu specjalnego zespołu negocjacyjnego (zanim jeszcze dojdzie do powstania spółki w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału), którego celem jest zawarcie porozumienia z właściwym organem spółki, określającego formy uczestnictwa pracowników w przyszłej spółce.

Drugi alternatywny model odnosi się do standardowych zasad uczestnictwa pracowników, ustalonych przy udziale tzw. zespołu przedstawicielskiego i ma zastosowanie już po powstaniu spółki. Forma uczestnictwa pracowników, w przypadku tego modelu, nie opiera się na porozumieniu pomiędzy przedstawicielami pracowników a spółką, a na zasadach wynikających z przepisów ustawy. schemat 6

Schemat 6

Modele realizacji uprawnień przy transgranicznych przekształceniach, połączeniach oraz podziale

formy uczestnictwa pracowników przy transgranicznych przekształceniach

Ustawa o uczestnictwie przewiduje trzy formy uczestnictwa pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału, tj. mają oni:

• prawo wyznaczania lub wyboru określonej liczby członków rady nadzorczej albo rady dyrektorów,
• prawo rekomendowania członków rady nadzorczej albo rady dyrektorów,
• prawo sprzeciwienia się wyznaczeniu niektórych albo wszystkich członków rady nadzorczej albo rady dyrektorów.

Powyższe formy co do zasady będą miały zastosowanie w przypadku standardowych zasad uczestnictwa pracowników przewidzianych ustawą o uczestnictwie, ale również mogą znaleźć odzwierciedlenie w porozumieniu zawartym pomiędzy specjalnym zespołem negocjacyjnym a właściwym organem spółki (w pełnym lub ograniczonym zakresie).

specjalny zespół negocjacyjny

Specjalny zespół negocjacyjny reprezentuje pracowników zatrudnionych w spółce przekształcanej, spółce łączącej się lub spółce dzielonej, a także zainteresowanej spółce zależnej lub zainteresowanym zakładzie, przez które należy rozumieć spółkę zależną lub zakład odpowiednio spółki przekształcanej, spółki łączącej się lub spółki dzielonej. schemat 7

Schemat 7

Pierwszy model – powołanie specjalnego zespołu negocjacyjnego (SZN)

Specjalny zespół negocjacyjny powinien zostać powołany niezwłocznie po ogłoszeniu przez właściwy organ spółki odpowiednio planu przekształcenia, połączenia lub podziału transgranicznego. Dzień rozpoczęcia postępowania zmierzającego do wyłonienia specjalnego zespołu negocjacyjnego ustalany jest przez właściwy organ spółki (odpowiednio przekształcanej, łączącej się lub dzielonej).

Określenie dnia rozpoczęcia postępowania zmierzającego do utworzenia specjalnego zespołu negocjacyjnego ma istotne znaczenie w zakresie pierwszego modelu realizacji uprawnień pracowników przy transgranicznych przekształceniach, połączeniach oraz podziałach. Dzień rozpoczęcia postępowania determinuje cały harmonogram dalszych działań zmierzających do utworzenia specjalnego zespołu negocjacyjnego, ponieważ wyznacza on jednocześnie terminy końcowe na podjęcie innych czynności wymaganych na gruncie ustawy o uczestnictwie.

Głównym zadaniem specjalnego zespołu negocjacyjnego jest zawarcie, z właściwym organem spółki, porozumienia, które będzie określało co najmniej:

• zakres zastosowania porozumienia,
• zasady uczestnictwa pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału (przy czym porozumienie powinno określać liczbę członków w radzie nadzorczej/radzie dyrektorów, którą pracownicy będą mieli prawo wyznaczać lub rekomendować, albo liczbę członków, której wyznaczeniu pracownicy będą mieli prawo się sprzeciwić),
• dzień wejścia w życie i czas trwania porozumienia,
• przypadki, w których porozumienie może być ponownie negocjowane oraz procedurę takich negocjacji,
• zasady ponoszenia kosztów związanych z utworzeniem i działalnością specjalnego zespołu negocjacyjnego.

Koszty związane z utworzeniem i działalnością specjalnego zespołu negocjacyjnego będą ponoszone przez spółkę przekształconą, łączącą się lub dzieloną. Jednakże zasady ponoszenia tych kosztów powinny być przez strony uzgodnione w porozumieniu. Do kosztów tych zalicza się nie tylko koszty podróży służbowych członków specjalnego zespołu negocjacyjnego, koszty zakwaterowania, wyżywienia, przejazdów czy organizacji spotkań, lecz także koszty pomocy ekspertów i tłumaczy, bowiem członkowie specjalnego zespołu negocjacyjnego mają możliwość korzystania z pomocy zewnętrznych, powołanych przez siebie doradców. Strony mogą w porozumieniu np. ustalić górny limit takich kosztów, albo zasady zlecania określonych ekspertyz podmiotom zewnętrznym. W przypadku braku zawarcia porozumienia zastosowanie będą miały przepisy ustawy o uczestnictwie dotyczące zasad ponoszenia kosztów funkcjonowania specjalnego zespołu negocjacyjnego.

Powołanie specjalnego zespołu negocjacyjnego

Członkowie specjalnego zespołu negocjacyjnego (SZN) będą wybierani lub wyznaczani w każdym państwie członkowskim zgodnie z prawem tego państwa. Liczba członków specjalnego zespołu negocjacyjnego z danego kraju co do zasady uzależniona jest od liczby pracowników zatrudnionych w spółce przekształcanej, łączącej się lub dzielonej. Zgodnie z nowymi przepisami, na każdą grupę pracowników zatrudnionych w danym państwie członkowskim, obejmującą 10 proc. liczby pracowników zatrudnionych ogółem we wszystkich państwach członkowskich, przypada jedno miejsce w specjalnym zespole negocjacyjnym.

Ustawa o uczestnictwie przewiduje wyjątki od powyższej zasady. W przypadku gdy grupa pracowników zatrudnionych w danym państwie członkowskim będzie mniejsza niż przewidziane ustawowo 10 proc., to i tak danej spółce przypadnie jedno miejsce przy stole negocjacyjnym. Natomiast gdy liczba ta przekroczy 10 proc., ale nie dojdzie do osiągnięcia pułapu kolejnej wielokrotności 10 proc., to spółce i tak przypadnie jedno miejsce na każde rozpoczęte 10 proc.

W praktyce oznacza to, że im bardziej liczna będzie grupa pracowników w danym państwie, tym będzie miała ona większy wpływ na decyzje, które będą podejmowane w ramach specjalnego zespołu negocjacyjnego. Obliczone w powyższy sposób miejsca w specjalnym zespole negocjacyjnym będzie dzielić się następnie na spółki z danego państwa członkowskiego stosownie do wielkości zatrudnienia w każdym z podmiotów, tak aby z każdej spółki lub zakładu był wyznaczony lub wybrany co najmniej jeden członek specjalnego zespołu negocjacyjnego (o ile pozwala na to liczba miejsc przypadająca na spółki z danego państwa).

Procedura wyznaczenia członków SZN

Co do zasady członków specjalnego zespołu negocjacyjnego wyznacza reprezentatywna organizacja związkowa (lub wspólna reprezentacja, jeśli u pracodawcy działa ich więcej). W przypadku gdy w danej firmie nie funkcjonuje taka organizacja lub w sytuacji, gdy istniejące organizacje związkowe nie wyznaczą w ustawowym terminie członków specjalnego zespołu negocjacyjnego (tj. w ciągu 14 dni od dnia rozpoczęcia postępowania zmierzającego do utworzenia specjalnego zespołu negocjacyjnego), pracodawca powinien przeprowadzić wybory wyłaniające członków specjalnego zespołu negocjacyjnego. W takiej sytuacji członkowie specjalnego zespołu negocjacyjnego powinni zostać powołani nie później niż w terminie 60 dni od dnia rozpoczęcia postępowania zmierzającego do utworzenia specjalnego zespołu negocjacyjnego.

Procedura wyboru członków SZN

W przypadku konieczności przeprowadzenia wyborów na członków specjalnego zespołu negocjacyjnego właściwy organ spółki będzie zawiadamiać pracowników o terminie wyborów i sposobie ich przeprowadzenia oraz o terminie zgłaszania kandydatów na członków specjalnego zespołu negocjacyjnego. Pracownicy powinni być poinformowani o wyborach, nie później niż na 30 dni przed dniem ich przeprowadzenia. Należy pamiętać, iż w przypadku wyborów, właściwy organ spółki zobowiązany jest do stworzenia regulaminu wyborów i przedstawienia jego projektu w terminie pięciu dni od dnia powiadomienia pracowników o ich przeprowadzeniu.

Wybory powinny być przeprowadzone w ciągu jednego lub kilku dni roboczych, w czasie pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Wybory będą bezpośrednie i tajne, a do ich ważności niezbędne będzie uczestnictwo co najmniej 50 proc. pracowników. W przypadku niższej frekwencji będzie należało przeprowadzić ponowne wybory, których ważność nie będzie uzależniona od frekwencji. Prawo głosowania będzie przysługiwać każdemu pracownikowi. Prawa do kandydowania będą natomiast pozbawieni: pracownik kierujący jednoosobowo zakładem pracy, jego zastępcy, zastępcy osoby niebędącej pracownikiem i kierującej jednoosobowo zakładem pracy, pracownicy wchodzący w skład kolegialnego organu zarządzającego, główny księgowy, radcowie prawni oraz członkowie komisji wyborczej.

Od dnia rozpoczęcia postępowania zmierzającego do utworzenia specjalnego zespołu negocjacyjnego rozpoczynają bieg terminy:

• 7-dniowy na przedstawienie pracownikom danych identyfikacyjnych dotyczących spółki (tj. danych dotyczących spółki przekształcanej, łączącej się lub dzielonej, jej spółkach zależnych lub zakładach), informacji o liczbie miejsc przysługujących pracownikom zatrudnionym w Polsce w specjalnym zespole negocjacyjnym oraz liczbie miejsc przypadających na każdą spółkę lub zakład, jeśli w Polsce funkcjonuje więcej niż jeden podmiot,
• 60-dniowy na wybór członków specjalnego zespołu negocjacyjnego.

W przypadku transgranicznego połączenia dzień rozpoczęcia postępowania zmierzającego do utworzenia specjalnego zespołu negocjacyjnego jest ten sam dla wszystkich spółek łączących się.

Zasady działania

Od dnia otrzymania informacji o wyznaczeniu lub wyborze członków specjalnego zespołu negocjacyjnego, właściwy organ spółki będzie zobowiązany do:

• niezwłocznego poinformowania pracowników o imionach i nazwiskach osób wyznaczonych lub wybranych do specjalnego zespołu negocjacyjnego,
• zwołania pierwszego zebrania zespołu w celu zawarcia porozumienia w terminie 14 dni.

Specjalny zespół negocjacyjny powinien wybrać ze swego grona przewodniczącego oraz uchwalić wewnętrzny regulamin działania.

Członkowie zespołu negocjacyjnego podejmą decyzje w drodze uchwały bezwzględną większością głosów reprezentujących bezwzględną większość liczby pracowników na dzień głosowania. Każdemu członkowi specjalnego zespołu negocjacyjnego przysługuje jeden głos. Ustawa o uczestnictwie przewiduje wyjątek od tej reguły. Dotyczy on wyrażenia, zawartej w porozumieniu, zgody na ograniczenie uprawnień do uczestnictwa pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia czy podziału, poprzez obniżenie liczby członków reprezentujących pracowników w radzie nadzorczej lub radzie dyrektorów. W przypadku podejmowania decyzji w powyższym zakresie, wymagana jest reprezentacja co najmniej dwóch trzecich pracowników na dzień głosowania.

Ustawa o uczestnictwie nakłada ponadto na właściwy organ spółki obowiązek bieżącego informowania specjalnego zespołu negocjacyjnego o planach i przebiegu transgranicznego połączenia, przekształcenia lub podziału do dnia rejestracji nowo powstałych spółek.

Ustawowy czas na prowadzenie negocjacji pomiędzy specjalnym zespołem negocjacyjnym a właściwym organem spółki w celu zawarcia porozumienia ograniczono do 180 dni, licząc od dnia zwołania pierwszego zebrania. Strony negocjacji będą mogły zdecydować o przedłużeniu tego terminu maksymalnie do roku. Negocjacje powinny być prowadzone w dobrej wierze, a w przypadku trudności w negocjacjach strony będą miały prawo powołać mediatora (na zasadach przewidzianych w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych). Ustawa o uczestnictwie dopuszcza możliwość obradowania członków specjalnego zespołu negocjacyjnego oraz przedstawicieli właściwego organu spółki przekształcanej, spółki łączącej się lub spółki dzielonej, jak również mediatora na posiedzeniach prowadzonych z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej.

Porozumienie ze spółką powinno zostać zawarte w formie pisemnej lub elektronicznej (pod rygorem nieważności) oraz niezwłocznie udostępnione pracownikom w sposób przyjęty w spółce. Dotyczy ono wszystkich pracowników spółki powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału.

Określenie dnia rozpoczęcia postępowania zmierzającego do utworzenia specjalnego zespołu negocjacyjnego ma kluczowe znaczenie w zakresie pierwszego modelu realizacji uprawnień pracowników przy transgranicznych przekształceniach, połączeniach oraz podziale. Dzień rozpoczęcia determinuje cały harmonogram postępowania zmierzającego do utworzenia specjalnego zespołu negocjacyjnego, ponieważ wyznacza on jednocześnie terminy końcowe na podjęcie innych czynności wymaganych na gruncie ustawy o uczestnictwie.

W przypadku gdy nie dojdzie do zawarcia porozumienia pomiędzy specjalnym zespołem negocjacyjnym a właściwym organem spółki, wówczas zastosowanie znajdą standardowe zasady uczestnictwa pracowników, przewidziane w ustawie o uczestnictwie. Rozwiązanie to ma zapobiec pozbawieniu pracowników prawa do uczestnictwa na wypadek nieosiągnięcia konsensusu.

zastosowanie standardowych zasad uczestnictwa pracowników

Drugi model uczestnictwa pracowników przewiduje możliwość zastosowania przez właściwy organ spółki przekształconej, łączącej się lub dzielonej tzw. standardowych zasad uczestnictwa pracowników. schemat 8

Schemat 8

Drugi model – zastosowanie standardowych zasad uczestnictwa pracowników spółki przekształconej, łączącej się lub dzielonej

Wybór standardowych zasad oznacza, że pracownicy spółki powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału oraz jej spółek zależnych i zakładów mają prawo do:

• wyznaczania, wyboru oraz rekomendowania członków rady nadzorczej albo rady dyrektorów w spółce powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału, albo
• sprzeciwienia się wyznaczaniu członków rady nadzorczej albo rady dyrektorów spółki powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału

– w liczbie równej najwyższej liczbie reprezentujących pracowników członków rady nadzorczej albo rady dyrektorów spółki przekształcanej, wszystkich spółek łączących się lub spółki dzielonej przed dniem rejestracji spółki powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału.

Powyższy model realizacji uprawnień pracowników przy transgranicznych przekształceniach, połączeniach oraz podziale może mieć zastosowanie w sytuacjach, gdy:

• zostanie podjęta uchwała, przez właściwe organy spółki przekształcanej, spółek łączących się lub spółki dzielonej, w sprawie bezpośredniego podlegania standardowym zasadom uczestnictwa pracowników oraz ich przestrzegania od dnia rejestracji spółki powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału spółek, albo
• pracownicy nie zgłoszą kandydatów na członków specjalnego zespołu negocjacyjnego albo zgłoszą kandydatów w liczbie mniejszej niż liczba miejsc w specjalnym zespole negocjacyjnym przypadającym na spółkę, albo
• zostanie podjęta wspólna decyzja przez specjalny zespół negocjacyjny oraz właściwe organy spółek łączących się, właściwy organ spółki przekształcanej lub spółki dzielonej, albo
• nie zostanie zawarte porozumienie pomiędzy specjalnym zespołem negocjacyjnym a właściwym organem spółki łączącej się, przekształcanej lub dzielonej w ustawowym terminie.

O stosowaniu standardowych zasad uczestnictwa pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału właściwy organ spółki powinien niezwłocznie poinformować pracowników w sposób przyjęty w spółce.

Ustawa o uczestnictwie przewiduje wyjątek w zakresie konieczności stosowania standardowych zasad uczestnictwa pracowników. Jeśli w spółce przekształcanej, w żadnej ze spółek łączących się lub w spółce dzielonej nie stosowano form uczestnictwa pracowników, to w spółce powstałej w wyniku transgranicznej transformacji nie będzie obowiązku przyjęcia standardowych zasad uczestnictwa pracowników. W takiej sytuacji właściwy organ spółki będzie miał obowiązek poinformować pracowników o niezastosowaniu standardowych form uczestnictwa, podając odpowiednie uzasadnienie.

Jest to jedyny przypadek, w którym dopuszczono możliwość rezygnacji ze stosowania standardowych zasad uczestnictwa pracowników. Jednakże nie wyklucza to możliwości uregulowania zaangażowania pracowników w nadzór nad działalnością spółki, która podlega transformacji, w porozumieniu pomiędzy specjalnym zespołem negocjacyjnym a spółką.

Ustawa o uczestnictwie przewiduje szczególne regulacje dotyczące stosowania standardowych zasad uczestnictwa w stosunku do spółki powstałej w wyniku transgranicznego połączenia. W myśl tych regulacji, jeśli do dnia połączenia:

• jedna lub więcej form uczestnictwa były stosowane w jednej lub więcej spółkach łączących się, obejmujących co najmniej jedną trzecią liczby pracowników we wszystkich spółkach łączących się albo
• jedna lub więcej form uczestnictwa były stosowane w jednej lub więcej spółkach łączących się, obejmujących mniej niż jedną trzecią liczby pracowników we wszystkich spółkach łączących się, o ile specjalny zespół negocjacyjny tak postanowi i nie doszło do zawarcia porozumienia,

standardowe zasady uczestnictwa będą miały zastosowanie w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia.

Specjalny zespół negocjacyjny może podjąć decyzję w tej sprawie także przed upływem terminu na zawarcie porozumienia, jeżeli strony zgodnie oświadczą, że negocjacje nad zawarciem porozumienia zakończyły się niepowodzeniem.

Zastosowanie powyższego rozwiązania ma zapobiec sytuacji pozbawienia pracowników zatrudnionych w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia, praw, z których dotychczas korzystali.

Zespół przedstawicielski

W przypadku zastosowania standardowych zasad uczestnictwa pracowników kluczowe znaczenie będzie miał zespół przedstawicielski, który będzie dokonywać podziału miejsc w radzie nadzorczej albo radzie dyrektorów spółki powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału spółek (jeżeli jej siedziba znajduje się na terenie Polski) między pracowników z różnych państw członkowskich, proporcjonalnie do liczby pracowników zatrudnionych przez spółkę powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału spółek, jej spółki zależne i zakłady w poszczególnych państwach członkowskich. Zespół przedstawicielski będzie również ustalać sposób rekomendowania członków rady nadzorczej albo rady dyrektorów, a także będzie ustalać sposób wyrażania sprzeciwu wobec wyznaczenia członków rady nadzorczej albo rady dyrektorów. Zespół rozwiązuje się z chwilą podjęcia uchwały powyższym zakresie.

Zespół przedstawicielski będzie się składać z pracowników spółki powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału spółki oraz jej spółki zależnej lub zakładu, wybranych lub wyznaczonych spośród pracowników.

Ważne: Ustawa o uczestnictwie przewiduje, że w stosunku do członków zespołu przedstawicielskiego, którzy reprezentują pracowników zatrudnionych w Polsce, stosuje się takie same zasady wyznaczania lub wybierania jak w przypadku specjalnego zespołu negocjacyjnego. Oznacza to, że reprezentanci wyznaczani są przez reprezentatywną zakładową organizację związkową (wspólną reprezentację) lub wybierani w ramach wyborów organizowanych przez pracodawcę.

Właściwy organ spółki powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału będzie zobowiązany do niezwłocznego zorganizowania zebrania członków zespołu przedstawicielskiego po otrzymaniu informacji o składzie takiego zespołu. Na takim spotkaniu będzie wybierany przewodniczący oraz będzie uchwalany wewnętrzny regulamin. Tak jak w przypadku zebrań specjalnego zespołu negocjacyjnego, zespół przedstawicielski również będzie mógł korzystać z rozwiązań technicznych umożliwiających porozumiewanie się na odległość. Decyzje zespołu przedstawicielskiego będą podejmowane w drodze uchwały bezwzględną większością głosów.

reprezentacja pracowników w radzie nadzorczej albo radzie dyrektorów

Nowe przepisy regulują także zasady wyboru osób reprezentujących pracowników zatrudnionych w Polsce w radzie nadzorczej albo radzie dyrektorów spółki, która powstała w wyniku transgranicznej transformacji. Osoby te będą wybierane w wyborach bezpośrednich i tajnych przez pracowników zgodnie z zasadami określonymi w regulaminie przyjętym przez specjalny zespół negocjacyjny (w przypadku modelu nr 1) lub zespół przedstawicielski (w przypadku modelu nr 2). Dodatkowo w ustawie o uczestnictwie została przyjęta zasada, zgodnie z którą członkom rady nadzorczej albo rady dyrektorów, którzy zostali wybrani, wyznaczeni albo rekomendowani zgodnie ze stosowanymi formami uczestnictwa, przysługują prawa i obowiązki, w tym prawo głosu, na równo z innymi członkami tego organu.

obowiązek informacyjny

Ustawa o uczestnictwie nakłada na właściwy organ spółki przekształcanej, spółki łączącej się lub spółki dzielonej, obowiązek informacyjny, polegający na obowiązkowym przekazaniu ministrowi właściwemu do spraw pracy:

• firmy, siedziby oraz daty rejestracji spółki,
• wskazania, czy spółka powstała w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału spółek,
• daty rozpoczęcia postępowania zmierzającego do utworzenia specjalnego zespołu negocjacyjnego,
• wysokości kosztów związanych z utworzeniem i działalnością specjalnego zespołu negocjacyjnego oraz zespołu przedstawicielskiego w rozbiciu na poszczególne ich kategorie,
• liczby przedstawicieli pracowników w radzie nadzorczej albo radzie dyrektorów spółki powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału spółek,
• łącznej liczby członków rady nadzorczej albo rady dyrektorów spółki powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału spółek.

Powyższe informacje powinny być przekazane w formie pisemnej lub elektronicznej w terminie 30 dni od dnia przekształcenia, połączenia lub podziału.

szczególna ochrona

Ustawa o uczestnictwie przewiduje szczególną ochronę dla członków specjalnego zespołu negocjacyjnego i zespołu przedstawicielskiego, a także dla przedstawicieli pracowników w radzie nadzorczej albo radzie dyrektorów spółki powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału, w czasie trwania mandatów. schemat 9

Schemat 9

Pracownicy objęci szczególną ochroną

Pracodawca nie będzie mógł wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy, jak również zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść wyżej wymienionych pracowników, bez zgody:

• zarządu reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej lub
• okręgowego inspektora pracy (właściwego miejscowo dla siedziby pracodawcy) – jeśli pracownik nie jest reprezentowany przez zakładową organizację związkową.

Wskazane organy będą miały 14 dni na wyrażenie zgody lub odmowę wyrażenia zgody na zmiany planowane przez pracodawcę, licząc od dnia złożenia przez pracodawcę pisemnego zawiadomienia. W sytuacji gdy termin ten upłynie, a organy nie ustosunkują się do zawiadomienia pracodawcy, uznaje się, że doszło do wyrażenia zgody.

Dodatkowo, na spółkę powstałą w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału nałożono trwający cztery lata obowiązek zapewnienia pracownikom prawa do uczestniczenia w ewentualnych, kolejnych krajowych lub transgranicznych przekształceniach, połączeniach lub podziałach.

Ważne: Ochronie przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem stosunku pracy oraz jednostronną zmianą warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika podlegają również członkowie zespołu negocjacyjnego, zespołu przedstawicielskiego oraz przedstawiciele pracowników w radzie nadzorczej, którzy zostali wybrani lub wyznaczeni na podstawie ustawy z 25 kwietnia 2008 r. o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia się spółek. Wyżej wymienieni pracownicy pozostają pod ochroną do końca okresu, na jaki zostali wybrani, wyznaczeni lub rekomendowani.

przepisy karne

Ustawa przewiduje sankcje karne dla członków właściwych organów spółki powstałej w wyniku transgranicznego przekształcenia, połączenia lub podziału spółek, a także właściwych organów spółki przekształcanej, spółki łączącej się lub spółki dzielonej, jak również spółki zależnej albo kierownictwa zakładu, m.in. za utrudnianie utworzenia specjalnego zespołu negocjacyjnego lub zespołu przedstawicielskiego, utrudnianie działania tych organów czy dyskryminowanie ich członków, przedstawicieli pracowników w radzie nadzorczej lub dyrektorów.

Uwagi ekspertów

• Nowe przepisy w dużej mierze stanowią powtórzenie wcześniejszych regulacji. Jednak objęcie nimi także pracowników spółek powstałych w wyniku transgranicznego przekształcenia i podziału spółek wzmocni ich pozycję, zapewniając im udział w nadzorze korporacyjnym nad organizacją, a także możliwość konsultacji i informowania o planowanych transformacjach w szerszym zakresie niż dotychczas.

• Zabezpieczenie interesów załogi polega nie tylko na zapewnieniu uczestnictwa jej przedstawicieli w organach nadzoru, lecz także na ochronie trwałości stosunku pracy pracowników będących członkami specjalnego zespołu negocjacyjnego, zespołu przedstawicielskiego oraz przedstawicieli pracowników w radzie nadzorczej albo radzie dyrektorów. Trwałość stosunku pracy przejawia się nie tylko w zakazie wypowiadania czy rozwiazywania umów o pracę, lecz także zakazie jednostronnej zmiany warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracowników wskazanych powyżej. Można powiedzieć, że w powyższym zakresie sytuacja reprezentantów załogi jest w pewnym sensie zbliżona do sytuacji działaczy związkowych.

• Niewątpliwie korzystnym rozwiązaniem jest zawarcie w nowych przepisach mechanizmów, których celem jest wyeliminowanie przypadków, gdzie pracownicy zatrudnieni w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia spółek, w których istniał wcześniej model zaangażowania pracowników w zarządzanie spółką, zostaliby pozbawieni praw, które nabyli na podstawie dotychczasowych przepisów. Przyjęte w nowych przepisach rozwiązania również gwarantują pracownikom spółki powstałej w wyniku transgranicznego połączenia, przekształcenia lub podziału spółek zachowanie nabytych praw przy kolejnych transformacjach krajowych lub transgranicznych.

• Zmiany wprowadzone nowymi przepisami należy ocenić pozytywnie. Niemniej jednak z punktu widzenia przedsiębiorców mogą one być postrzegane jako dodatkowy element komplikujący transgraniczną transformację lub nawet wydłużający ten proces w czasie. Nakładają one bowiem na spółki nowe obowiązki w zakresie wdrożenia odpowiednich procedur, regulaminów wyborów przedstawicieli pracowników, przygotowania dodatkowej dokumentacji, a także przewidują sztywno określone ramy czasowe do podjęcia poszczególnych czynności. Natomiast naruszenie przepisów dotyczących uczestnictwa pracowników może skutkować sankcjami karnymi. ©℗