Jak wskazywano w rządowym projekcie do ustawy o fundacjach rodzinnych celem wprowadzenia tej nowej instytucji, która posiada osobowość prawną jest zapewnienie firmom rodzinnym kompleksowego rozwiązania pozwalającego na akumulację majątku rodzinnego oraz wzmocnienie pozycji rynkowej firmy w perspektywie kilku pokoleń, co pośrednio ma również służyć gromadzeniu kapitału w Polsce i zwiększenie inwestycji krajowych.

rozwiń ›

Dotychczas nie istniały żadne regulacje szczególne, które stwarzałyby tak szerokie możliwości i obejmowałyby wszechstronnie zagadnienie sukcesji przedsiębiorstw. Niebagatelne znaczenie ma również fakt, że ustawodawca pozostawia fundatorowi powołującemu fundację rodzinną wiele swobody w zakresie określania zasad jej funkcjonowania, ustalenia celów fundacji oraz wskazywania beneficjentów fundacji.

Nowelizacja ustawy przed jej wejściem w życie

Choć pierwotny projekt ustawy spotkał się z dużą liczbą uwag ze strony podmiotów, którym został on przekazany do konsultacji publicznych, jeszcze zanim weszła w życie ustawa, ustawodawca dokonał jej nowelizacji, gdyż zdecydował się uszczelnić przewidziane uprzednio regulacje prawne w ten sposób, by motywy zakładania fundacji nie ograniczały się do tych czysto podatkowych. Uchwalono nowelizację, której celem była redukcja ewentualnych agresywnych optymalizacji podatkowych, gdyż te wstępnie zakładane mogły zachęcać np. przedsiębiorców do upatrywania sobie w fundacjach rodzinnych pola do nadużyć i wyszukiwania luk prawnych mających na celu zmniejszenie obciążeń podatkowych. Wydaje się zatem, że ustawodawca wyraźnie dążył do uszczelnienia przepisów, które mogły otwierać furtkę do wykorzystywania instytucji fundacji rodzinnej do celów rozbieżnych z pierwotnymi założeniami.

Jakim zainteresowaniem cieszą się fundacje rodzinne?

Fundacja rodzinna jako forma prawna niewątpliwie stanowi novum w polskich regulacjach. Jak wynika z danych Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim, który jest jedynym sądem rejestrowym dla fundacji rodzinnych w Polsce, na stan z początku lipca złożono 140 wniosków o wpis do rejestru fundacji rodzinnych, natomiast do tej pory nie zarejestrowano żadnej fundacji rodzinnej. Jak będzie się kształtowało zainteresowanie tą formą prawną wśród przedsiębiorców posiadających firmy rodzinne oraz w jaki sposób będą wykorzystywane nowo uchwalone przepisy prawne, na tę chwilę trudno ocenić. Dopiero osadzenie tego nowego tworu prawnego i utrwalenie go w krajowym porządku prawnym pozwoli na wyciągnięcie odpowiednich wniosków.

Już za cztery dni nie można będzie dowolnie posługiwać się określeniem „fundacja rodzinna”
Już za cztery dni nie można będzie dowolnie posługiwać się określeniem „fundacja rodzinna”

Zobacz również

Innowacyjność czy ryzyko nadużyć podatkowych

Niewątpliwie, nadal istnieje ryzyko wykorzystania powstałych regulacji w sposób sprzeczny z pierwotnymi założeniami. Zdaniem dr Rejmer - eksperta w dziedzinie sukcesji przedsiębiorstw najważniejszym celem obowiązującej w polskim prawie od 22 maja 2023 r. instytucji fundacji rodzinnej jest przede wszystkim wykorzystanie jej jako „wehikułu sukcesyjnego” zwiększającego szansę na budowanie biznesu na wiele pokoleń, a nie tylko do końca życia pierwotnego założyciela firmy. Atrakcyjność tego rozwiązania sprowadza się w dużej mierze do korzystnego opodatkowania, co stwarza pewne pole do nadużyć. Istnieją zatem uzasadnione obawy, że fundacje rodzinne zamiast służyć swoim pierwotnym założeniom, wykorzystywane będą w celach optymalizacji podatkowej. Potencjalne nadużycia mogą prowadzić do tego, że Ministerstwo Finansów będzie „zmuszone” do „uszczelnienia” przepisów o fundacji rodzinnej i innych ustaw. Jak wskazuje dr Rejmer wiele w tej kwestii zależy od tego, jak rynek zareaguje na wprowadzenie instytucji fundacji rodzinnych do polskiego prawa.

W ocenie dr Rejmer – do najbardziej atrakcyjnych rozwiązań podatkowych w kontekście fundacji rodzinnej należą m.in.:

  • brak podatku przy wnoszeniu przez fundatora majątku do fundacji:
  • brak podatku od dywidendy w przypadku, gdy fundacja będzie udziałowcem w spółkach prawa handlowego;
  • brak podatku dochodowego z tytułu zysku, jaki fundacja wygeneruje prowadząc dozwoloną działalność gospodarczą;
  • brak podatku "Belki" z tytułu zysków kapitałowych;
  • brak podatku z tytułu odsetek od pożyczek, które fundacja może udzielać, w tym pożyczek dla spółek samego fundatora;
  • mniejsze obciążenie podatkowe przy wypłacie świadczeń dla beneficjentów (15% zamiast 19% jak to ma miejsce przy wypłacie dywidendy w spółkach komandytowych, spółkach komandytowo - akcyjnych, spółkach z o.o. oraz SA)
  • mniejsze obciążenie podatkowe przy wypłacie zysku w spółce jawnej (porównując spółkę jawną z udziałem osób fizycznych ze spółką jawną ze wspólnikiem w postaci fundacji rodzinnej): 15% zamiast 19% podatku, 4,9% składki zdrowotnej oraz 4% daniny solidarnościowej (sumarycznie 27,9%).

Fundacje rodzinne w innych krajach

Problematyka fundacji rodzinnych została uregulowana w wielu europejskich porządkach prawnych już wiele lat wcześniej, gdyż dostrzeżono problem braku sukcesji przedsiębiorstw przez dalszych potomków. Aby nie doprowadzić do wyzbycia się majątku np. poprzez sprzedaż udziałów zagranicznym inwestorom wprowadzono przepisy o fundacjach rodzinnych. Choć nie można mówić o uniwersalnym modelu fundacji rodzinnej, można wyodrębnić jej kilka charakterystycznych cech wspólnych takich jak: osobowość prawna, sposób powstania, wyodrębniony majątek, określony w statucie cel fundacji oraz postać beneficjenta.

Niemcy

Fundacja rodzinna w prawie niemieckim (Familienstiftung) ma za zadanie realizować cele wskazane przez fundatora. Nie posiada ona przywilejów podatkowych, a darowizna na rzecz beneficjentów podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych. Organem reprezentującym fundację rodzinną jest rada fundacyjna, a obok niej działa rada doradcza.

Austria

Fundacja rodzinna w prawie austriackim (Privatstiftung) ma mieć siedzibę na terytorium Austrii i posiadać kapitał założycielski w wysokości minimum 70 tys. Euro. Fundacją zarządza rada składająca się z co najmniej trzech członków, którymi nie może być ani beneficjent ani najbliżsi krewni. Na gruncie prawa podatkowego fundacja traktowana jest jak spółka.

Szwajcaria

Fundacja rodzinna w Szwajcarii (Familienstiftung) nie musi być zarejestrowana w szwajcarskim rejestrze handlowym, a jej kapitał założycielski powinien wynosić minimum 50 000 CHF. Fundacja opodatkowana jest preferencyjną stawką podatku dochodowego w wysokości 4 %, a jej struktura organizacyjna określona jest w dokumencie zwanym kartą fundacji. Brak jest wymogu co do siedziby na terenie Szwajcarii.

Podsumowanie

Analizując problematykę funkcjonującej w polskim prawie od niedawna instytucji fundacji rodzinnych należy pozytywnie ocenić zamysł ustawodawcy mający na celu ochronę rodzinnego biznesu.

Z drugiej jednak strony, model stworzony przez polskiego ustawodawcę przewiduje liczne korzyści podatkowe i stanowi potencjalne pole do nadużyć. Należy również dodać, że beneficjentem fundacji rodzinnej w Polsce może być także osoba niebędąca osobą spokrewnioną, co stanowczo przeczy istocie fundacji. Ta bowiem ma na celu ochronę interesu rodzinnego. W innych krajach europejskich nie zostały wprowadzone tak liczne benefity podatkowe.

To w jaki sposób wykorzystane będą w polskim porządku prawnym fundacje rodzinne zależy od tego, jak na ich powstanie zareaguje rynek i kształtująca się w tym zakresie praktyka doradcza.

Adwokat Anna Niedźwiecka
Aplikant radcowski Bartłomiej Heichel LL.M.
Colectiva - Centrum Inicjatyw Spłecznych i Prawnych