Co zrobić, gdy nierzetelny kontrahent nadużywa ochrony wynikającej z prawa restrukturyzacyjnego

Jedną z najpopularniejszych procedur restrukturyzacyjnych jest postępowanie o zatwierdzenie układu. Niestety wiele podmiotów mających długi korzysta z tego rozwiązania tylko po to, by chronić swój majątek przed egzekucją. Wierzyciele jednak nie są bezbronni.

Celem prawa restrukturyzacyjnego jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami. Przepisy pozwalają na objęcie ochroną przedsiębiorcy, który jest niewypłacalny bądź zagrożony niewypłacalnością. Upraszczając, jest to stan, w którym przedsiębiorca utracił bądź w najbliższym czasie utraci zdolność do regulowania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Jednocześnie jednym z podstawowych założeń prawa restrukturyzacyjnego jest, że wszczęcie postępowania i zawarcie układu nie może prowadzić do pokrzywdzenia wierzycieli dłużnika.

Obecnie najpopularniejszą formą restrukturyzacji, jak pokazują dane statystyczne, jest postępowanie o zatwierdzenie układu, w którym wybrany przez dłużnika nadzorca układu dokonuje obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego. Zz danych MGBI wynika, że w 20022 r. postępowanie o zatwierdzenie układu wybrało aż 86 proc. wszystkich dłużników. Postępowanie to w przeważającej części toczy się poza sądem, pod nadzorem doradcy restrukturyzacyjnego. Opublikowanie przez nadzorcę układu obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego w systemie teleinformatycznym, tj. Krajowym Rejestrze Zadłużonych, wywołuje natychmiastowy skutek w postaci zawieszenia postępowań egzekucyjnych, prowadzonych wobec składników majątku dłużnika na okres czterech miesięcy oraz wprowadza w tym czasie zakaz wypowiadania kluczowych dla dłużnika umów (spis tych umów przygotowuje nadzorca układu) i wszczynania nowych postępowań egzekucyjnych. Obwieszczenia te są publicznie dostępne na portalu publicznym Krajowego Rejestru Zadłużonych. Zasadą jest, że z tego rodzaju ochrony można skorzystać wyłącznie raz na 10 lat.

Wniosek o uchylenie skutków obwieszczenia

W celu ochrony interesów wierzycieli ustawodawca wprowadził dla nich możliwość wnioskowania do sądu o uchylenie skutków obwieszczenia o dniu układowym, jeżeli prowadzą one do pokrzywdzenia wierzycieli lub jeżeli zostanie ujawnione, że w ciągu ostatnich 10 lat obwieszczenie takie zostało już opublikowane. Uchylenie przez sąd skutków obwieszczenia umożliwia wierzycielom kontynuowanie prowadzonych egzekucji, wszczęcie nowego postępowania egzekucyjnego oraz wypowiedzenie zawartych z dłużnikiem umów. Wniosek może złożyć każdy z wierzycieli, dłużnik oraz nadzorca układu. Może on jednak zostać złożony wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Przy czym należy podkreślić, że samo uchylenie skutków obwieszczenia nie uniemożliwia dłużnikowi zawarcia układu, a jedynie pozbawia go ochrony przed windykacyjnymi działaniami wierzycieli.

Nielojalne postępowanie

Na jakie okoliczności należy zwrócić uwagę sądu, aby skutecznie doprowadzić do uchylenia skutków obwieszczenia i wykazać, że przyznana dłużnikowi ochrona prowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli? O nagannych intencjach dłużnika może świadczyć m.in. podejmowanie przez niego coraz to nowszych, formalnych prób restrukturyzacji zobowiązań (otwieranie kolejnych postępowań, składanie kolejnych wniosków), w związku z którymi nie są prowadzone żadne realne działania zmierzające do wypracowania porozumienia z wierzycielami. Kluczową wskazówką dla sądu powinien być brak jakiejkolwiek komunikacji z wierzycielami ze strony dłużnika oraz nadzorcy układu, a także brak aktywnych działań w celu zawarcia układu (np. niesporządzenie wymaganych prawem dokumentów, brak wysyłki kart do głosowania, utrudnianie wierzycielom dostępu do akt). Niejednokrotnie zdarza się, że po dokonaniu obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego i uzyskaniu związanej z tym ochrony, dłużnik nie podejmuje żadnych dalszych czynności, ciesząc się z czteromiesięcznej ochrony przed egzekucją. Wskazówką dla sądu może być także sam moment dokonania obwieszczenia. O ile nie zawsze świadczy to negatywnie o intencjach dłużnika, to wątpliwości sądu powinna wzbudzić m.in. sytuacja, w której obwieszczenie jest publikowane na ostatnich etapach egzekucji. Przykładowo w przypadku egzekucji z nieruchomości jest ono publikowane dzień przed licytacją lub w dniu licytacji.

Bez korzyści

W praktyce zdarza się, że propozycje układowe przedstawione przez dłużnika są dla wierzyciela skrajnie niekorzystne. Może on oczywiście zagłosować przeciwko układowi, ale nawet wówczas będzie związany jego treścią, jeżeli zostanie przegłosowany przez ustawowo wskazaną większość wierzycieli (dysponujących ponad 2/3 łącznej sumy głosujących wierzytelności). Instrumentem skutecznym, lecz bardzo rzadko wykorzystywanym w postępowaniu o zatwierdzenie układu, jest możliwość składania przez wierzycieli zastrzeżeń, które mogą dotyczyć zarówno zgodności z prawem przebiegu zbierania głosów, jak i wskazywać inne okoliczności, które mogą mieć wpływ na zatwierdzenie układu. Zastrzeżenia takie, odmiennie niż w przypadku sądowych postępowań restrukturyzacyjnych, nie są składane do sądu, lecz do nadzorcy układu, który ma obowiązek przesłać je sądowi wraz ze sprawozdaniem stanowiącym załącznik do wniosku o zatwierdzenie układu. Sąd, uzasadniając decyzję o zatwierdzeniu układu, powinien precyzyjnie odnieść się do zastrzeżeń wierzycieli i wskazać, dlaczego w jego ocenie nie są one zasadne. Z tego względu w składanych zastrzeżeniach warto podnosić wszelkie uchybienia w zachowaniu dłużnika, nie tylko związane z przebiegiem postępowania restrukturyzacyjnego, lecz także z okresu poprzedzającego wszczęcie tego postępowania, jeżeli wskazują one na możliwe nadużycie tej procedury. Nieuwzględnienie zastrzeżeń i zatwierdzenie układu przez sąd rejonowy umożliwia jeszcze złożenie zażalenia na takie postanowienie do sądu okręgowego. Zażalenie takie może złożyć każdy z wierzycieli.

Nadużycie prawa

Dotychczas w doktrynie prawa niewiele uwagi poświęcano problemom teoretycznym związanym z nadużywaniem instrumentów przyznanych dłużnikowi w ramach postępowań restrukturyzacyjnych. Jednak ze względu na szeroki dostęp do postępowania o zatwierdzenie układu oraz rosnącą popularnością związanej z nim ochrony przed egzekucją, zagadnienia związane z nadużyciem prawa w postępowaniu restrukturyzacyjnym wzbudzają coraz większe zainteresowanie wśród wierzycieli.

Uwaga: W postępowaniu restrukturyzacyjnym, podobnie jak w każdym innym postępowaniu cywilnym, możliwe jest nadużycie prawa, rozumiane jako wykorzystywanie przyznanych przez ustawę kompetencji niezgodnie z celem, dla którego je wprowadzono. Głównym celem czynności podejmowanych w postępowaniu restrukturyzacyjnym zawsze powinno być dążenie do zawarcia układu. Postępowanie to nie może być wykorzystywane wyłącznie jako metoda ochrony majątku dłużnika bądź sposób na zablokowanie wierzycielom możliwości prowadzenia egzekucji.

Należy dodać, że okoliczność, czy działania dłużnika nie stanowią nadużycia prawa, powinny być badane nie tylko przez sąd restrukturyzacyjny w ramach instrumentów przyznanych wierzycielom przez prawo restrukturyzacyjne, lecz także przez inne sądy, np. w ramach postępowania egzekucyjnego, przez sąd sprawujący nadzór nad czynnościami komornika sądowego przy rozpatrywaniu skargi na czynności komornika bądź wydający odpowiednie zarządzenia. Umożliwienie sądowi restrukturyzacyjnemu badania, czy wszczęcie postępowania o zatwierdzenie układu oraz dokonanie przez nadzorcę obwieszczenia o dniu układowym prowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli, nie powinno wyłączać kompetencji innych sądów do badania kwestii związanych z ewentualnym nadużyciem prawa. Przesłanki te nie są bowiem tożsame, w szczególności skutki obwieszczenia mogą doprowadzić do pokrzywdzenia wierzycieli także w sytuacji, w której dłużnik działa zgodnie z celem wskazanym w ustawie. Należy przy tym pamiętać, że to nadzorca układu, a nie dłużnik, jest osobą, która dokonuje obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego. Jego kompetencja ma jednak swoje źródło w umowie zawartej z dłużnikiem.

Niestety praktyka prawa restrukturyzacyjnego nie wykształciła jeszcze mechanizmów zwalczania nagannych działań dłużnika na podstawie klauzul generalnych związanych z nadużyciem przepisów. Wierzyciele bardzo rzadko sięgają po tego rodzaju argumenty, poprzestając na konstrukcjach wprost przewidzianych w ustawie. Jednak wraz ze wzrostem świadomości przedsiębiorców w zakresie prawa restrukturyzacyjnego, sytuacja ta powinna ulec zmianie. ©℗