Zmiany w scenariuszach NSTS. Od kiedy klasy dronów i nowe scenariusze lotów?

Nowe wytyczne zawarte w scenariuszach NSTS ogłoszonych w Dzienniku Urzędowym ULC weszły w życie 12 czerwca 2023 roku. Co się zmieniło? Jak długo jeszcze scenariusze NSTS będą obowiązywały i co grozi za ich naruszenie?

Regulacje unijne – od kiedy klasy dronów i nowe scenariusze lotów?

Przepisy prawne dotyczące poruszania się dronów w przestrzeni powietrznej pojawiły się stosunkowo niedawno – w Polsce uregulowano loty tzw. bezzałogowych statków powietrznych dopiero w 2013 roku. Nie było jednak w tamtym czasie jednolitych przepisów unijnych ani międzynarodowych, co spowodowało, że każde państwo na własną rękę opracowywało stosowane akty prawne. Doprowadziło to do sytuacji, w której uprawnienia umożliwiające loty dronami określonej kategorii na terenie jednego kraju, mogły nie być respektowane na terenie innego państwa Unii Europejskiej.

Sprawą zainteresowała się Agencja Bezpieczeństwa Lotniczego Unii Europejskiej, powołując do życia grupę JARUS (Joint Authorities for Rulemaking on Unmanned Systems) złożoną ze specjalistów w dziedzinie lotnictwa z poszczególnych państw członkowskich, która opracowała propozycję regulacji prawnych wspólnych dla wszystkich krajów UE.
W ten sposób powstało:

• Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2019/945 z dnia 12 marca 2019 r. w sprawie bezzałogowych systemów powietrznych oraz operatorów bezzałogowych systemów powietrznych z państw trzecich (Dz. U. UE. L. z 2019 r. Nr 152, str. 1 z późn. zm.; dalej jako: „Rozporządzenie delegowane”) oraz
• Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2019/947 z dnia 24 maja 2019 r. w sprawie przepisów i procedur dotyczących eksploatacji bezzałogowych statków powietrznych (Dz. U. UE. L. z 2019 r. Nr 152, str. 45 z późn. zm.; dalej jako: „Rozporządzenie wykonawcze”).

Na mocy powyższych rozporządzeń dronom nadano określone klasy (C0-C6) oraz ustalono podział lotów na kategorie w zależności od ryzyka stwarzanego przez daną operację dla otoczenia. Wśród kategorii lotów według standardów unijnych wyróżnić można:

• kategorię otwartą, z podkategoriami dla dronów z nadaną klasą C0-C4,
• kategorię szczególną, z podkategoriami STS-01 dla dronów z nadaną klasą C5 i STS-02 dla dronów z nadaną klasą C6,
• kategorię certyfikowaną.

Dotychczas drony nie podlegały tak ścisłej klasyfikacji, a loty w przestrzeni otwartej nie wymagały korzystania z maszyny kategorii C0-C4. Zgodnie jednak z przepisami Rozporządzenia wykonawczego, do 1 stycznia 2024 roku, wszystkie drony wykorzystywane w przestrzeni powietrznej na terenie Unii Europejskiej, powinny mieć nadaną konkretną klasę, w oparciu o wytyczne z Rozporządzenia delegowanego. Drony bez nadanej klasy, wprowadzone do obrotu przed tą datą, będą mogły podlegać eksploatacji wyłącznie na ściśle określonych warunkach (zob. art. 20 Rozporządzenia wykonawczego).

Czym są scenariusze NSTS?

Wprowadzenie klas dronów wiąże się ściśle z podziałem lotów na określone powyżej kategorie – tym samym dla lotów niemieszczących się w kategorii „otwartej” powstały dwie unijne kategorie szczególne (STS-01 i STS-02). Zgodnie z art. 3 lit. b Rozporządzenia wykonawczego, operacje wykonywane z użyciem bezzałogowego systemu powietrznego w kategorii „szczególnej” wymagają uzyskania zezwolenia na operację wydanego przez właściwy organ na podstawie art. 12 lub uzyskania zezwolenia zgodnie z art. 16 bądź – w okolicznościach określonych w art. 5 ust. 5 – złożenia oświadczenia przez operatora bezzałogowego systemu powietrznego. W Polsce organem właściwym do wydawania zezwoleń jest Urząd Lotnictwa Cywilnego (w skrócie: „ULC”).

Loty z kategorii „szczególnej” wymagają określenia ryzyka operacji i przedłożenia w ULC szczegółowej dokumentacji dotyczącej uprawnień oraz samego sprzętu. Mogą być jednak także wykonywane według określonych scenariuszy standardowych, oznaczonych skrótem „STS” – według przepisów unijnych operacje w tych kategoriach mogą wykonywać wyłącznie drony z klasą C5 i C6. Ponieważ jednak obowiązek wprowadzenia klas został rozciągnięty w czasie, a europejskie scenariusze standardowe zaczną obowiązywać dopiero od 1 stycznia 2024 roku, należało uregulować możliwość wykonywania lotów w kategorii „szczególnej” w okresie przejściowym, tj. do końca 2023 roku. Z tego powodu powstały krajowe scenariusze standardowe (NSTS), dzięki którym do lotów w kategorii „szczególnej” wystarczające jest uzyskanie zezwolenia na lot zgodnego
z krajowymi wytycznymi Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego.

Scenariusze NSTS (podobnie jak STS) określają warunki wykonania danej operacji – wskazują na stopień ryzyka, niezbędne wyposażenie drona oraz wymogi co do wyszkolenia pilota. Stanowią zatem swoiste „zastępstwo” unijnych klas do 1 stycznia 2024 roku. Uzyskanie uprawnień do lotów zgodnych z NSTS będzie możliwe wyłącznie do 31 grudnia 2023 roku.Uzyskanie możliwości odbywania lotów wiąże się ze złożeniem oświadczenia o tzw. operacji.Oświadczenie to ważne jest na dwa lata. Takie oświadczenie traci całkowitą ważność z dniem 1 stycznia 2026 roku.

Od 1 stycznia 2024 roku operatorzy będą mogli składać oświadczenia o zgodności lotu ze standardowym scenariuszem (STS).

Co się zmieniło?

Pierwsze krajowe scenariusze NSTS weszły w życie 29 grudnia 2020 roku i obowiązywać miały do końca okresu przejściowego, tj. do 31 grudnia 2022 roku. Ostatecznie termin ten przesunięto na koniec roku 2023. W Dzienniku Urzędowym ULC nowe wytyczne w sprawie scenariuszy NSTS pojawiły się 12 maja 2023 roku i weszły w życie miesiąc później – 12 czerwca 2023 roku. Znalazło się w nich kilka znaczących modyfikacji.

1. Oświadczenia złożone na podstawie dotychczasowych NSTS

Mimo wprowadzenia zmian do scenariuszy NSTS, oświadczenia operatorów złożone na podstawie dotychczasowych wytycznych, przed dniem wejścia w życie nowych regulacji, pozostają ważne zgodnie z wcześniej określonym, dwuletnim terminem.

2. Kontrolowany obszar naziemny dla dronów o wymiarze powyżej 1 metra

We wszystkich scenariuszach (zarówno dla lotów VLOS, jak i BVLOS) wprowadzono ograniczenie wymiaru drona i dokonano podziału na dwie kategorie:

• drony o maksymalnym wymiarze typowym do 3 metrów – dla tych dronów możliwe jest zastosowanie scenariusza wyłącznie nad kontrolowanym obszarem naziemnym (VLOS i BVLOS),
• drony o maksymalnym wymiarze typowym do 1 metra – dla tych dronów możliwe jest zastosowanie scenariusza do wszelkich operacji z wyjątkiem przelotów nad zgromadzeniami osób (VLOS) lub do operacji nad obszarami słabo zaludnionymi (BVLOS).

Podsumowując – dla dronów o wymiarze poniżej 1 metra w praktyce nic się nie zmienia. Natomiast dla dronów większych niż 1 metr, ale mniejszych niż 3 metry, wymagane jest wyznaczenie kontrolowanego obszaru naziemnego. Zgodnie z brzmieniem art. 2 pkt 21 Rozporządzenia wykonawczego, „kontrolowany obszar naziemny” oznacza obszar naziemny, na którym eksploatuje się system bezzałogowego statku powietrznego i w którego granicach operator bezzałogowego systemu powietrznego jest w stanie zadbać o to, by znajdowały się na nim wyłącznie osoby zaangażowane w operację. Tym samym nie można obecnie wykonywać lotów w kategorii szczególnej w przestrzeni, w której znajdują się osoby niezwiązane z prowadzonym przelotem.

W kontrolowanym obszarze naziemnym będą musiały się również odbywać wszystkie starty i lądowania według scenariuszy NSTS.

3. Odległość od zgromadzenia osób

W nowych wytycznych określono minimalne odległości wykonywania operacji od zgromadzenia osób:

• dla lotów zgodnych z NSTS-01: pilot utrzymuje w każdej fazie lotu bezzałogowy statek powietrzny w odległości poziomej od zgromadzenia osób nie mniejszej niż połowa aktualnej wysokości wykonywanego lotu;
• dla pozostałych scenariuszy lotów: pilot utrzymuje w każdej fazie lotu bezzałogowy statek powietrzny w odległości poziomej od zgromadzenia osób nie mniejszej niż aktualna wysokość wykonywanego lotu.

4. Loty w systemie FPV

Dla lotów FPV od 12 czerwca 2023 roku należy zapewnić kontrolowany obszar naziemny, jeśli dron nie posiada funkcji ograniczenia prędkości. Jeżeli natomiast prędkość lotu BSP może zostać ograniczona elektronicznie do maksymalnie 15 m/s dla całej planowanej operacji, to wyznaczanie kontrolowanego obszaru naziemnego nie będzie konieczne.

5. Wymogi, o których warto pamiętać

Warunki eksploatacji zostały w scenariuszach NSTS zaktualizowane o system zdalnej identyfikacji. Drony posiadające w swoim oprogramowaniu odpowiedni system, pozwalający na wpisanie numeru identyfikacyjnego operatora, będą miały obowiązek
z tego systemu korzystać.

Dodatkowo dopuszczono noszenie „odzieży w inny sposób identyfikującej pilota” – tym samym możliwe będzie zastąpienie obowiązkowej kamizelki np. odblaskową kurtką.

Operatorzy bezzałogowych systemów powietrznych i piloci bezzałogowych statków powietrznych powinni zadbać o to, by w odpowiednim stopniu znali mające zastosowanie przepisy unijne i krajowe dotyczące planowanych operacji, w szczególności w odniesieniu do bezpieczeństwa, prywatności, ochrony danych, odpowiedzialności, ubezpieczenia, ochrony oraz ochrony środowiska.

Co grozi za naruszenie przepisów regulujących loty BSP?

Ewentualne kary za nieprzestrzeganie przepisów dotyczących ruchu lotniczego (w tym również lotów dronami), określa ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1235 z późn. zm.) Zgodnie z art. 211 i 212 tej ustawy, loty sprzeczne z obowiązującymi regulacjami skutkować mogą wysoką grzywną, ograniczeniem wolności lub w ostateczności nawet pozbawieniem wolności do 5 lat.

Dla przykładu wskazać można choćby naruszenia polegające na wykonywaniu lotu przy użyciu drona nieposiadającego wymaganej zdatności do lotów lub niezgodnie z ograniczeniami określonymi w świadectwie zdatności do lotów albo wykonywanie lotu bez ważnej licencji lub świadectwa kwalifikacji lub niezgodnie z ich treścią i warunkami – za oba przewinienia ustawa przewiduje karę grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.

Należy zaznaczyć, że do wykonywania lotów zgodnie ze scenariuszami NSTS konieczne są specjalistyczne szkolenia zakończone egzaminem praktycznym i certyfikatem wiedzy teoretycznej, a operacje w ramach wytycznych podlegają zgłoszeniu do Urzędu Lotnictwa Cywilnego celem uzyskania świadectwa kwalifikacji. Na pilotów nałożono zatem liczne obowiązki, których nieprzestrzeganie może okazać się dotkliwe na zarówno na gruncie prawnym, jak i finansowym.