Mimo że dopiero od 2024 r. przedsiębiorcy będą pobierać od klientów dodatkową opłatę za opakowania jednorazowe, to już teraz muszą rejestrować liczbę i rodzaj takich opakowań. Najpóźniej do 24 sierpnia powinni zaś dokonać wpisu do BDO. Nie wszyscy o tym wiedzą.
Wszystko za sprawą obowiązującej od 24 maja br. ustawy z 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 877). Implementowała ona regulacje dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (Dz.U. UE z 2019 r. L 155, s. 1; dyrektywa SUP). W powszechnej świadomości funkcjonuje ona głównie jako akt skierowany przeciw plastikowym słomkom, które (jak również inne produkty wskazane w unijnych przepisach) są już od jakiegoś czasu stopniowo wycofywane z rynku, choć wcześniej bez legislacyjnego wsparcia.
Zadania na już
Ustawodawca zdecydował się na ciekawe rozwiązanie w zakresie przepisów przejściowych. Jak już wspomnieliśmy, istotna część nowych obowiązków wprowadzonych nowelizacją wskazanej ustawy będzie miała zastosowanie dopiero od 1 stycznia 2024 r. (lub później). Jednak już teraz, od 24 maja, należy przestrzegać związanych z tymi obowiązkami powinności ewidencyjnych. A zatem przedsiębiorca posiadający maszyny vendingowe (urządzenia służące do sprzedaży samoobsługowej) albo prowadzący jednostkę gastronomiczną, jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego, oferujący klientom pakowaną przez siebie żywność i napoje, nie musi jeszcze pobierać od klientów dodatkowej opłaty ani oferować im bardziej ekologicznych zamienników. Jednak już teraz do jego obowiązków należy rejestracja ilości i rodzaju takich opakowań objętych ustawą i złożenie stosownego sprawozdania już za 2023 r.
Ramka 1
Kto musi być w bazie
Nowelizacja ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej zobowiązuje nowe podmioty wprowadzające do obrotu plastikowe produkty jednorazowego użytku do rejestracji w Bazie danych o produktach i opakowaniach oraz gospodarce odpadami (BDO). Podmioty te ‒ do 24 sierpnia 2023 r. ‒ muszą złożyć elektronicznie za pośrednictwem systemu BDO wniosek w tej sprawie do marszałka województwa, właściwego ze względu na siedzibę podmiotu.
Obowiązek rejestracji w BDO dotyczyć będzie takich opakowań jak kubki na napoje, w tym ich pokrywki oraz wieczka, czy pojemniki lub pudełka na posiłki. Rejestrować będą musiały się przede wszystkim lokale gastronomiczne, restauracje, kawiarnie, cateringi, food trucki, fast foody, ale także sklepy oraz hurtownie z tego typu produktami z tworzyw sztucznych. ©℗
Podobnie jest w przypadku przedsiębiorców wprowadzających do obrotu towary, które będą w przyszłości objęte opłatami za uprzątanie i dalsze zagospodarowanie powstałych z nich odpadów. Wreszcie „wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje będących butelkami jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych o pojemności do trzech litrów” powinni już obecnie prowadzić ewidencję zawierającą informację o masie butelek oraz udziale recyklatu w ich masie, z podziałem na butelki PET oraz pozostałe.
Jedno pojęcie, kilka ustaw…
Warto zwrócić uwagę na problem praktyczny, który może powstać przy określeniu podmiotu obowiązanego do wykonania ustawowych obowiązków związanych z oznakowaniem produktu, finansowaniem publicznych kampanii edukacyjnych oraz odprowadzaniem opłaty za uprzątanie i zagospodarowanie odpadów. We wszystkich tych przypadkach obowiązek obciąża „przedsiębiorcę wprowadzającego do obrotu produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych” wymienione w stosownych załącznikach do noweli ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej.
Jej regulacje doprecyzowują, że za przedsiębiorcę uważa się także „wprowadzającego do obrotu produkty pod własnym oznaczeniem rozumianym jako znak towarowy, o którym mowa w art. 120 ustawy z 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 324; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 588), lub pod własnym imieniem i nazwiskiem lub nazwą, których to produktów wytworzenie zlecił innemu przedsiębiorcy”. Podobnym określeniem posługują się równolegle akty prawne dotyczące rozszerzonej odpowiedzialności producentów, dla rozstrzygnięcia problemu tzw. marek własnych. Taką intencję sugeruje również dokumentacja procesu legislacyjnego – świadomym zamiarem ustawodawcy było nałożenie powyższych obowiązków na podmiot wskazywany na opakowaniu, nawet jeżeli nie jest on faktycznym producentem.
…ale kto płaci?
Powyższa kwestia ma interesujące implikacje w odniesieniu do opakowań objętych opłatą za uprzątanie i zagospodarowanie odpadów, w szczególności butelek na napoje. W założeniu podmiotem odpowiedzialnym jest ten, który „wprowadza do obrotu produkt”. W tym wypadku produktem wymienionym w załączniku nie jest napój (jak w przypadku przepisów ustawy z 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi; t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 160; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 877), ale sama butelka. Domyślnie płaci więc producent butelki. W praktyce większość butelek jest jednak oznaczana znakiem towarowym producenta napoju – i wówczas płaci ten ostatni. Sytuacja komplikuje się w przypadku tzw. preform, które dopiero zostaną wykorzystane do sformowania butelek i na etapie transakcji nie są jeszcze oznakowane. W takim przypadku kluczowe znaczenie może jednak mieć właściwe sformułowanie postanowień umownych pomiędzy oboma podmiotami. Wreszcie zainteresowanym producentom przysługuje prawo wystąpienia do właściwego organu z wnioskiem o interpretację indywidualną w trybie ustawy z 6 marca 2018 r. ‒ Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 221; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 641) w celu uzyskania formalnego potwierdzenia, że w konkretnej sytuacji to nie oni będą obowiązani do ponoszenia opłat. Praktyka pokazuje, że instytucja ta jest dosyć szeroko wykorzystywana właśnie w odniesieniu do opłat z zakresu przepisów odpadowych. Nie powinno to dziwić, umożliwia ona bowiem wyprzedzające poddawanie niejednoznacznych sytuacji pod rozwagę organów i uniknięcie rozstrzygania podobnych wątpliwości w postępowaniu sankcyjnym.
Ramka 2
System kaucyjny potrzebny jak najszybciej
Ciekawym rozwiązaniem jest transpozycja przepisów dyrektywy w zakresie wymaganych poziomów zbiórki butelek. Omawiana nowelizacja – w ślad za dyrektywą – nakłada na wprowadzających obowiązek osiągnięcia rocznych poziomów selektywnej zbiórki: 77 proc. od 2025 r. i 90 proc. od 2030 r., a to wszystko pod rygorem opłaty produktowej. Zmienione regulacje zastrzegają, że obowiązek ten przedsiębiorcy mogą wykonywać samodzielnie albo za pośrednictwem organizacji odzysku opakowań. Tyle że obecnie w praktyce wydaje się to zwyczajnie niewykonalne. A to dlatego, że narzędzi do realizacji selektywnej zbiórki butelek ma dostarczyć dopiero ustawa o systemie kaucyjnym, której projekt został przyjęty przez Radę Ministrów 6 czerwca 2023 r. Jeżeli projekt nie zostałby uchwalony lub wystąpiłyby w tym zakresie istotne opóźnienia, to przedsiębiorcy zostaną z obowiązkiem zbiórki i już obowiązującą sankcją za jego nieosiągnięcie na mocy omawianej nowelizacji, ale bez narzędzi do jego realizacji. Porównanie harmonogramu prac sejmowych z harmonogramem procedury notyfikacyjnej wskazuje, że takie ryzyko jest co najmniej niewykluczone.
Jedynym pocieszeniem może być wysokość opłaty produktowej. Z projektów rozporządzeń załączonych do obu aktów prawnych (wspomnianej nowelizacji oraz projektu ustawy kaucyjnej) wynika, że wyniesie ona 1 zł/kg i dopiero w przypadku przyjęcia ustawy kaucyjnej opłata ta zostanie podniesiona do 12,50 zł/kg. ©℗
Bez taryfy ulgowej
Na uwagę zasługuje także przepis wyłączający zastosowanie art. 189f ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 755; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 803) do kar objętych ustawą. Przy okazji nowelizacji z 2017 r. ustawodawca wprowadził instytucję odstąpienia od kary administracyjnej, m.in. w przypadku, w którym strona zaprzestała naruszania prawa, a waga zaistniałego naruszenia jest znikoma. Naczelny Sąd Administracyjny uchwałą składu siedmiu sędziów z 9 czerwca 2022 r. (sygn. akt III OPS 1/21) potwierdził, że zasady te mają zastosowanie także w przypadku, w którym przepisy dotyczące gospodarki odpadami zawierają ogólne odesłanie do procedury podatkowej. W reakcji na to ustawodawca w ostatniej nowelizacji ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej wprowadził jednoznaczne i wyraźne wyłączenie art. 189f k.p.a. właśnie w odniesieniu do produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Przy przedmiotowej materii waga żadnego naruszenia nie może być na tyle znikoma, aby uzasadniało to poprzestanie na pouczeniu. Racje przemawiające za tego rodzaju odstępstwem właśnie w tym obszarze wydają się jednak trudne do uchwycenia. ©℗