Wyobraźmy sobie sytuację, w której jako architekci tworzymy projekt architektoniczny. Przekazujemy go klientom (do jednorazowego wykorzystania), a w niedługim czasie odnajdujemy jego kopię w internecie na sprzedaż. Jak temu zaradzić, gdyż ewidentnie dochodzi do naruszenia naszych praw?

Aby uzyskać ochronę na podstawie przepisów o prawie autorskim, projekt architektoniczny musi zostać uznany za utwór, a co za tym idzie – musi spełniać kilka warunków. Mianowicie musi być wytworem ludzkiej pracy, oryginałem, o zindywidualizowanym charakterze.
Z uwagi na to, że taka ochrona jest niezależna od poczynienia dodatkowych kroków, jak np. rejestracja w Urzędzie Patentowym RP czy spełnienie innych formalności, i przysługuje twórcom z samego faktu autorstwa, wydaje się, że jest najpowszechniejszą i oczywistą ochroną, po którą sięgają twórcy projektów. Niewiele osób jednak wie, że projekt architektoniczny może być również chroniony na podstawie prawa własności przemysłowej (dalej: p.w.p.). Potwierdzają to bazy danych Urzędu Patentowego RP. Wynika z nich, że w Polsce w mocy pozostaje jedynie kilka praw z rejestracji wzorów przemysłowych w postaci planów architektonicznych. Jak zatem chronić wspomniany projekt za pomocą p.w.p. i czy warto to robić?

Wzór przemysłowy

Projekt architektoniczny może być chroniony jako wzór przemysłowy w klasie 19.08 klasyfikacji lokareńskiej (to międzynarodowa klasyfikacja wzorów przemysłowych). Jednak aby uzyskać taką ochronę, muszą zostać spełnione pewne wymogi.
Aby dany plan architektoniczny (wytwór) mógł zostać uznany za wzór przemysłowy, musi być:
  • nowy i
  • posiadać indywidualny charakter nadany mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację (art. 102 p.w.p.).
Ważne jest, że poprzez uzyskanie wyłącznego prawa chroni się nie sam produkt, ale jego zewnętrzną część, postrzeganą wyłącznie zmysłem wzroku. Co to oznacza? Po pierwsze, przesłankę nowości definiuje się jako sytuację, w której przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, identyczny wzór nie został udostępniony publicznie (art. 103 p.w.p.). Po drugie, indywidualny charakter ‒ inaczej oryginalność wytworu ‒ oznacza, że ogólne wrażenie, jakie on wywołuje na zorientowanym użytkowniku, różni się od ogólnego wrażenia wywołanego na nim przez wzór publicznie udostępniony przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo (art. 105 p.w.p).

Twórcy mają prawo do roszczeń

Jakie zatem roszczenia przysługują twórcom projektów architektonicznych w razie naruszenia ich praw? Reżim prawa autorskiego jest zupełnie niezależny od reżimu p.w.p., a zatem roszczenia z tych dwóch ustaw mogą być stosowane obok siebie. Wynika to przede wszystkim z przepisów p.w.p., które przesądzają, że regulacje tej ustawy nie uchybiają ochronie przedmiotów przewidzianej w innych aktach prawnych. Poprzez rejestrację nabywamy prawo wyłącznego korzystania z wzoru przemysłowego w sposób zarobkowy lub zawodowy w całym kraju. Oznacza to, że każde komercyjne wykorzystanie takiego zarejestrowanego planu architektonicznego bez naszej zgody jest naruszeniem uzyskanych praw. Warto wspomnieć, że prawa te są skuteczne w stosunku do wszystkich uczestników obrotu gospodarczego, również takich, którzy również posiadają zarejestrowane prawa.
Jeżeli spostrzeżemy, że doszło do nieuprawnionego wykorzystania naszego zarejestrowanego wzoru przemysłowego, przysługuje nam wiele roszczeń wobec podmiotu naruszającego. Są to m.in. roszczenia o:
  • zaniechanie naruszania,
  • wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści,
  • a w razie zawinionego naruszenia ‒ również o naprawienie wyrządzonej szkody, np. na zasadach ogólnych.

Plusy i minusy

W sytuacji takiej, jak zaprezentowana na wstępie, istnieje wiele rozwiązań, z których każde ma swoje zalety i wady. Podsumowując: wytwór, w postaci projektu architektonicznego może być chroniony, co spotyka się nader często, na podstawie przepisów o ustawie – Prawo autorskie. Za takim sposobem ochrony przemawia jej bezterminowość i niezależność od dokonania jakichkolwiek formalności. Jednakże mankamentem jest to, że w ewentualnym procesie trzeba będzie wykazać, że dany projekt architektoniczny jest utworem, a co za tym idzie – spełnia ustawowe przesłanki. Trzeba będzie więc wykazać, jak już wspomniano na początku, że jest oryginalny, że jest efektem twórczej pracy człowieka i ma indywidualny charakter.
Odmiennym rozwiązaniem, również nastawionym na ochronę projektu architektonicznego, będzie zastosowanie ochrony z zastosowaniem przepisów p.w.p., czyli poprzez uzyskanie prawa wyłącznego na wzór przemysłowy. Ta ochrona jest jednak czasowa. Prawa z rejestracji wzoru udziela się bowiem maksymalnie na 25 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP, podzielone na pięcioletnie okresy. Za wspomniane okresy ochrony należy uiścić stosowną opłatę do urzędu. Przeciwwagą dla dogodności w ramach czynności dowodowych są w tym względzie kwestie ekonomiczne, ponieważ musimy wziąć pod uwagę, że brak którejkolwiek z opłat jest równoznaczny z wygaśnięciem tego prawa i brakiem ochrony. ©℗
Podstawa prawna
• art. 102–104, art. 105 ust. 2 ustawy z 30 czerwca 2000 r. ‒ Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 324)
Zapraszamy do zadawania pytań
fip@gazetaprawna.pl