Gmina wezwała naszą spółkę do zapłaty kary umownej za dostarczenie po terminie wyposażenia meblowego. Kara wynosiła 0,2 proc. wartości zamówienia, co daje łącznie kilka tysięcy złotych. Gmina nie poniosła żadnej szkody, bo ostatecznie wykonaliśmy zlecenie. Nie mogliśmy wykonać go w terminie zamówienia z powodu choroby wielu pracowników. Czy jest możliwość ubiegania się o umorzenie takiej kary? Jeśli tak, to co powinniśmy zrobić?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, w pierwszej kolejności należy się odwołać do kodeksu cywilnego (dalej: k.pc.). Zgodnie z art. 283 ww. regulacji w umowie można zastrzec, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kary umownej). Natomiast dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. Co więcej, z art. 484 k.c. wynika, że w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości – bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przewyższającego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony postanowiły inaczej.
W orzecznictwie sądowym na kanwie powyższych przepisów akcentuje się, że możliwość dochodzenia zapłaty kary umownej nie jest w żadnej mierze uzależniona od wystąpienia po stronie wierzyciela szkody majątkowej. Naruszenie postanowień umownych (nienależyte wykonanie lub niewykonanie umowy) jest wystarczającą okolicznością do żądania kary umownej. Ma ona rekompensować ogół skutków, jakie towarzyszą niewykonaniu zobowiązania w sferze interesów wierzyciela i stanowić dodatkowe zabezpieczenie prawidłowego wykonania umowy. Taki wniosek płynie z wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 6 listopada 2020 r. (sygn. akt I AGa 171/19).

Preferencyjne warunki

Z kontekstu podanego stanu faktycznego i w odniesieniu do ww. przepisów wydaje się, że żądanie gminy dotyczące zapłaty kary umownej ma prawne uzasadnienie. W każdym razie argumentem spółki wobec roszczenia gminy nie może być ani brak szkody po stronie gminy, ani przyczyny opóźnienia związane z brakami kadrowymi. W podanych uwarunkowaniach spółka nie powinna być bierna, ponieważ gmina ma możliwość wystąpienia ze skutecznym powództwem do sądu o zasądzenie wspomnianych kar umownych. W tych okolicznościach racjonalnym rozwiązaniem jest skierowanie do urzędu gminy wniosku o zastosowanie preferencji w spłacie naliczonych kar, np. ich umorzenie. Warto bowiem pamiętać, że praktycznie wszystkie jednostki samorządu terytorialnego (np. gminy) wprowadzają specjalne rozwiązania legislacyjne na podstawie art. 59 ustawy o finansach publicznych. Z tego przepisu m.in. wynika, że w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem dłużnika lub interesem publicznym należności pieniężne mające charakter cywilnoprawny – przypadające jednostce samorządu terytorialnego lub jej jednostkom organizacyjnym – mogą być umarzane. Z kolei terminy ich spłaty mogą zostać odroczone lub płatność tych należności może być rozłożona na raty na zasadach określonych przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. To organ stanowiący JST określi szczegółowe zasady, sposób i tryb udzielania ulg, warunki dopuszczalności pomocy publicznej w przypadkach, w których ulga stanowić będzie pomoc publiczną, oraz wskaże organ lub osobę uprawnione do udzielania tych ulg.

Warunki umorzenia

Zatem zgodnie z ustawą o finansach publicznych to rada gminy ustala warunki umarzania, odraczania terminów, a nawet rozkładania na raty należności cywilnoprawnych. Do tej kategorii zalicza się niewątpliwie kary umowne. Należy jednak zauważyć, że wnioskodawca musi spełniać podstawową przesłankę, mianowicie ważnego interesu dłużnika lub interesu publicznego. Przy czym w orzecznictwie sądowym akcentuje się, że użyte w przywołanym przepisie wyrażenia „ważny interes dłużnika” oraz „interes publiczny” są pojęciami nieostrymi. To powoduje, iż ich treść powinna być oceniana w kontekście konkretnej, indywidualnej sprawy. Ocena, czy taki interes zachodzi, dokonywana jest przez organ do tego uprawniony na podstawie zgromadzanego materiału dowodowego.
Z powyższego należy wnioskować, że gmina będzie weryfikować każdą sprawę w sposób indywidualny. W interesie spółki jest więc odpowiednie i rzeczowe udokumentowanie swojego wniosku o umorzenie kary. Być może argument odnoszący się do braków kadrowych znajdzie uznanie gminy. A zatem istnieje możliwość ubiegania się o umorzenie kary umownej. Każda gmina dysponuje bowiem specjalnymi uchwałami, w ramach których może stosować różnego rodzaju formy wsparcia dla dłużników, w tym np. umorzenie należności cywilnoprawnych, m.in. kar umownych. ©℗
Podstawa prawna
• art. 483‒484 kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2339)
• art. 59 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1634; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2414)